Þjóðviljinn - 06.09.1980, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 6.-7. sept. 1980
Ævar
Ég held við getum sagt að launavinnan sé það
lífsform sem einkennir okkar tímabil
í mannkynssögunni. ... Og launavinnuramminn
er til staðar bæði í austri og vestri
Kjartansson.
þróunarstigi yröi náö. Litiö
viröist þó hafa miöaö i þá átt og
atburöirnir i Póllandi siöustu
daga eru staöfesting á þvi, aö
launavinnuformiö er svo rækilega
fast I sessi, aö verkamönnum
finnst nauösynlegt aö stofna
„frjálsog óháö” verkalýösfélög. 1
rauninnier þetta staöfesting á þvi
aö þeir séu ekki aö fara út fyrir
neinn raunverulegan ramma
þvl ekkert sóslallskt þjóöskipulag
er fyrir hendi I austantjaldslönd-
unum, heldur miklu frekar ein-
hvers konar hliöarafbrigöi kapi-
talismans þar sem lanavinnu-
formiö er I fullu gildi.
Samkomulag verkfallsmanna
og hins þrönga valdahóps I flokks
og rikisvél Póllands, er bara af-
hjúpun á þvi sem átt hefur sér
stað I langan tima, aö átök séu
rikinu sem þó er hægt aö kalla á
sér til hjálpar einsog t.d. hér á'
landi. lAuömagnið I Póllandi er
eitt allsherjar vald flokks-rlkis.
Fyrir okkur er krafan um frjáls
og óháð verkalýösfélög og verk-
fallsrétt nánast krafa um sjálf-
sögö mannréttindi. A Islandi eru
verkalýösfélögin svo frjáls og
óháð aö stundum dugir ekki eitt
stéttarfélag I sömu starfsgrein
hjá sama fyrirtækinu. Auðvitað
hefur einkakapltalið engar
áhyggjur af þvl — Flugleiöir
segja bara öllu liöinu upp á einu
bretti og ætla svo að ráöa aftur
fólk, aö eigin vild. Frelsið er
mikils viröi á stórum stundum.
Reyndar vita bæöi forstjórar
Flugleiöa og forystumenn
stéttarfélaganna aö þetta frelsi er
alveg aö komast úr tlsku þótt þeir
Stofukommaþankar um ramma
Hvaö eru þeir aö gera verk-
fallsmennirnir I Póllandi? Eru
þeir aö berjast fyrir bættum
kjörum? Eru þeir aö berjast fyrir
auknum félagslegum réttindum?
Greinilega eru þeir aö berjast
fyrir þessu tvennu en I leiðinni
viröast þeir vera að gera annaö
og meira. Þeir viröast vera aö
fitla viö „rammann” sem getur
veriö hættulegur leikur. Málgagn
kommúnistaflokks þeirra varaði
þá viö aö fara ekki út fyrir
ramma hins sóslallska þjóöskipu-
lags meö kröfunni um aö stofna
frjáls og óháö verkalýösfélög.
Þegar gamli Marx var aö
bjástra viö sína stóru kenningu
um eöli kapitalismans kom hann
sér niður á tvö hugtök er áttu aö
spanna eöliseinkenni auðvalds-
þjóöfélaga: launavinna og auö-
magn. Getur hvorugt án hins
veriö. Marx eyddi geysilegu púöri
á skilgreiningu og útlistun hug-
taksins auömagn. Launavinnan
fær mun minna rúm, en um hana
stendur á einum staö I véfréttar-
stil: „Þótt þaö taki söguna langan
tlma aö komast að leyndar-
dómum vinnulaunanna, þá er
samt ekkert auöveldara en aö
skilja nauösyn þessa birtingar-
forms.” (Kapitaliö 1. bindi).
Ég held viö getum sagt, aö
launavinnan sé þaö lifsform sem
einkennir okkar tlmabil I mann-
kynssögunni. 1 yfirlýsingum þjóö-
félagshönnuöanna i byrjun aldar-
innar (Lenins o.fl.) var látið aö
þvl liggja, aö þetta lifsform
myndi leggjast af þegar æöra
milli þeirra sem vinna aö fram-
leiðslunni, annars vegar, og
þeirra sem ákvaröanirnar taka,
pólitiskar og efnahagslegar, hins
vegar. Komin er upp togstreita
milli launavinnu og auðmagns
rétt einsog i auðvaldslöndunum.
Reyndar er auðmagniö ekki
bútaö niöur I einingar sem keppa
sin á milli einsog I líkani Marx af
samkeppniskapltalisma, og þaö
er ekki heldur formlega aöskiliö
séu svo gamaldags I Póllandi aö
vera aö berjast fyrir þvl (þeir eru
nú alltaf svo lummó i
kommonistarikjunum). í okkar
ramma eru nefnilega ekki bara
tvö skaut einsog I þeim Pólska og
hugmyndaramma frjálshyggju-
manna. Hérer rlkiö. a.m.k. form-
lega, þriöja skautiö. „Aöilar
vinnumarkaöarins” keppast yfir-
leitt viö aö vera „ábyrgir” og
fara I þríhliða viðræður. T.d.
Framhald á bls. 27
Einar Karl Haraldsson skrifar
Ritstjórnargrein
Bandarlkjamills fyrir kílówatt-
stund af orku til orkufreks
iönaöar. Til samanburöar skal
þess getið,aö hérlendis er verð-
lag til stórnotenda eins og ál-
versins 6,5 til 7,5 mills, þ.e. um
eöa innan viö einn þriöja af þvi
veröi sem Norömenn nú eru aö
tala um.
0 Sök sér væri aö tslendingar
yndu lágu orkuverði I
samningum sínum viö álveriö ef
tiltölulega auövelt væri aö
hækka þaö í samræmi viö
alþjóðlega þróun. En viö erum
njörvaöir niöur meö fast-
bundnum samningi til 1994 og á
þvi tlmabili eru fremur horfur á>
en hitt, aö orkuverö,samkvæmt
samningnum; fari lækkandi
mælt á föstu verölagi. Þá tekur
viö endurskoöunarákvæöi, sem
þó viröist ekki skipta miklu máli
til leiöréttingar. Samningurinn
sjálfur rennur ekki út fyrr en
2014 og öll ágreiningsefni sem
rlsa t.d. vegna kröfu um endur-
skoöun orkuvers, ber aö útkljá
meö alþjóðlegum gerðardómi.
ó Þegar rætt er um mögu-
leika á erlendri stóriöju hér á
næsta áratug er rétt aö gera sér
grein fyrir þvi, aö alþjóölegir
auöhringir hafa enn nægilegt
fjárfestingarsvigrúm víöa um
heim, t.d. I Aslu og Afriku, til
þess aö lúta ekki aö ööru en
ódýrum orkusamningum. Eina
vonin til þess aö lokka hingaö
erlenda stóriöju^er aö beita á
agniö útsöluorku. Þaö hlýtur þvi
aö vera afdrifarikt álitamál,
hvort viö eigum aö hefja stórút-
sölu á orku okkar til erlendra
stóriöjuvera. Er þaö sú orku-
nýting sem tryggir mestan og
bestan hagsældarvöxt á tslandi
til langframa aö selja orkuna á
útsölu?
® Þetta^ er spurning sem
menn hljóta aö velta fyrir sér
alvarlega á næstu mánuöum og
árum. Sömuleiöis hvert sú hug
sýn leiöir okkur aö gera Island
aö nokkurskonar fririki alþjóö-
legra markaösafla, en leggja af
landbúnaö, iönaö og innlenda
verslun. Sjálfsagt gæti sllk
þróun ásamt erlendri stóriöju
leitt I bráö til skárri pcninga-
legra kjara fyrir okkur tslend-
inga, sem erum ekki fleiri en
svo aö viö gætum verið allir I
vinnu hjá einu erlendu stór-
fyrirtæki og komist fyrir viö svo
sem eina breiögötu I erlendri
stórborg. En hvers værum viö
þá megnugir? Hverju réöum
viö? Og væri þá nokkur Islensk
þjóö? ekh
„Friðríki alþjóð-
legra markaðsafla”
0 Þegar erfiöleikar ganga
yfir I undirstööugreinum at-
vinnulifsins og menn taka I ráö-
leysi að bila I trúnni á Islenska
atvinnuvegi sækja hugmyndir
um erlenda stóriöju á hugi
margra. Stóriöjufram-
kvæmdum fylgir tímabundin
uppgripavinna fyrir mikinn
fjölda og tiltölulega vel launuö
störf fyrir fáa er slfkar verk-
smiöjur taka til starfa. Þaö sýn-
ist og I fljótu bragöi áhyggjulltiö
aö láta útlendinga leggja til
fjármagn, verkunnáttu og hrá
efni, og geta veriö laus við
áhættuna. Hiö eina sem íslend-
ingar þurfa aö leggja til er ódýr
orka og vinnuafl.
# Sömu rök heyrast oft á
öörum sviöum. Auövelt er aö
sýna fram á,aö peningalega
myndi þaö borga sig að vista
bændur á sólarströnd allan árs-
ins hring og kaupa ódýra land-
búnaöarframleiöslu af frændum
vorum Dönum. Islendingar
halda uppi dýrri og óhagkvæmri
innflutningsverslun, sem alltaf
segist tapa og tapa, og veröur
að stunda „faktúrufalsanir” til
þess að skrimta. Vafalaust
mætti leysa vanda verslunar-
innar meö þvl aö færa hana al-
farið á hendur útlendinga. Að
vera að bagsla meö innlendan
iðnað, ekki einasta fyrir innan-
landsmarkaö heldur einnig meö
útflutningstilburöi, hlýtur einn-
ig aö vera bágboriö reiknings-
dæmi, eins ódýrt og erlend stór-
fyrirtæki framleiöa iönaöar-
varning, og eru reiðubúin aö sjá
fyrir öllum þörfum okkar á mun
hagstæöari kjörum.
0 Hagspekingar frjálsrar
samkeppni eru vel á veg komnir
meö aö sannfæra Islensku
þjóðina um aö allt hennar at-
vinnustreö sé litils virði og
unniö fyrir gyg. enda umsamin
friverslun á góöri leiö meö aö
kæfa ýmsa Islenska iönaðar-
starfsemi, og skilur sjálfsagt
litiö eftir nema umboös- og
áfyllingariönaöinn hans Davíðs
Schevings og annarra postula
óheftrar markaöshyggju. Og I
nafni frjálsrar samkeppni er nú
veriö aö drepa Flugleiöi og
svipta hundruð manna atvinnu
sinni.
0 Og hringurinn I draumsýn
markaöshyggjumannanna
lokast með kröfum um aö
bjarga veröi þjóöinni úr sjálf-
sánum háskanum meö erlendri
stóriöju. Viö höfum fyrir aug-
unum skýrt dæmi um erlenda
stóriöju á Island þ.e.s. álveriö.
Reynslan af henni er
ólygnust. Viö hana vinna fimm
til sex hundruð manns á bæri-
legu kaupi en hvar er hinn stór-
kostlegi þjóöhagslegi ávinning-
ur sem álverinu átti aö fylgja?
0 Hvar er allur hliöar-
iöanðurinn sem átti aö spretta
upp eins og gorkúlur I kringum
álveriö og hleypa svokölluöum
margföldunaráhrifum I mann-
afla og tekjusköpun út um allan
þjóöarllkamann? Hefur þaö
ekki tekiö 15 ár aö koma meng-
unarvörnum álversins I þaö horf
að nú loksins hillir undir þaö, aö
þær nálgist aö vera boölegar?
Hefur þaö ekki komiö I ljós aö
verölag á álafurðum og klsil-
járni er miklum mun óstööugra
en verö á fiskafuröum, þvert
ofan I fullyröingar stór
iöjupáfanna?
0 Þá er enn ótaliö smánarlega
lágt orkuverð. Norska ríkis-
stjórnin setti á síöastliönum
vetri fram þá stefnu aö æskilegt
væri að miða verðlagningu viö
kostnaöarverð raforku frá kom-
andi virkjunum, eöa þaö sem
þeir kalla „langtidsgrense-
kostnad”. Þetta þýddi verö-
lagningu aö þeirra mati,sem
svaraöi til um 11—12 aurum á
kilówattstundina, eöa 22—24
Hvar er allur hliðariðnaðurinn sem átti að spretta upp eins og gorkúlur kringum
álverið? Er útsala á orkunni til erlendrar stóriðju sú orkunýting sem tryggir mest-
an og bestan hagsældarvöxt á islandi til langframa?