Þjóðviljinn - 06.09.1980, Síða 11

Helgin 6.-7. sept. 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Vetnissprengjum rigndi yfir Spán
Árekstur tveggja bandariskra flugvéla áriö 1966 varö næstum því að hrikalegu kjarnorkuslysi
Risastór bandarisk sprengjuvél
aö geröinni B-52 tók eldsneyti úr
sérstakri eldsneytisvél yfir Miö-
jaröarhafsströnd Spánar klukkan
10.20 aö morgni 16. janúar 1966.
Innanborös i B-52 vélinni voru
fjórar 1.5 megatonna vetnis-
sprengjur og hún haföi hringsólaö
yfir austanveröu Miöjaröarhafi i
12 klukkutima. Nú varö sprengju-
vélin aö taka eldsneyti áöur en
haldiö var heim á leiö til Banda-
rikjanna.
í 30 þúsund feta hæö flaug flug-
stjóri B-52 vélarinnar og nál-
gaöist eldsneytisvélina. Þetta
haföi veriö löng og leiöinleg ferö
og I engu frábrugöin öörum svip-
uöum sem 100 bandariskar
sprengjuvélar af þessari gerö
fóru dag hvern meöfram mörkum
Járntjaldsins.
Emila Chapla major um borö i
K-135 eldsneytisvélinni fylgdist
náiö meö flugi B-52 aö baki
honum. Hann haföi stuttu áöur
hafiö vél sina á loft frá banda-
riskri herstöö nálægt Sevilla meö
meira en 30þúsund gallon af flug-
vélabensini um borö. Sams konar
feröir fór hann á hverjum degi.
B-52 vélin nálgaöist hægt og
hægt, tilbúin aö festa nefpipuna
viö bensinleiöslu frá maga elds-
neytisvélarinnar. Chapla fylgd-
ist meö hvernig B-52 nálgaöist en
fannst vélin þó ekki vera nógu
neöarlega og of mikil ferö á
henni. Hann sendi út viövörun en
var ekki fyrr búinn aö þvi en
þessar tvær risavélar skullu
saman. B-52 vélin rakst upp undir
eldsneytisvélina.
Chapla major reyndi aö ná
valdi á vél sinni sem var töluvert
mikiö skemmd og farin aö loga.
Flugstjórinn á B-52 vissi hins
vegar aö hans farkostur var
dæmdur til aö hrapa. öll yfir-
byggingin og flugstjóraklefinn
var eitt brak og áhöfnin henti sér
út i fallhlifum —■ rétt áöur en
vélin sprakk og þeyttist I ótal
brotum til jaröar.
A meöal þeirra hluta sem
rigndi yfir spánarstrendur
þennan vetrarmorgun voru f jórar
20 feta langar vetnissprengjur.
Sprengjurnar féllu I grennd viö
þorpiö Palomares og sprakk eng-
in þeirra enda áttu þær ekki aö
geta sprungiö nema losaö væri
fyrst um sérstakan öryggisút-
búnaö. Hins vegar var óttast aö
þær kynnu aö hafa opnast þannig
aö geislavirk efni lækju úr þeim.
Enginn gat sagt meö vissu hver
áhrif slikt gæti haft á ibúa Palo-
mares.
Um leiö og fréttist um slysiö
var sérstök neyöarsveit banda-
riska hersins send frá Bandarikj-
unum tii Spánar. Amerisk
hernaöaryfirvöld á Spáni til-
kynntu spænsku stjórninni hvaö
var á seyöi og fjöldi sérfræöinga
og stjórnmálamanna þyrptust til
Palomares.
Gefin var út fréttatilkynning til
fjöimiöla þar sem sagt var aö
amerisk herflugvél heföi farist en
ekki minnst einu oröi á þaö aö um
borö heföu veriö kjarnorkuvopn.
tbúar Palomares höföu þess
vegna ekki minnstu grunsemdir
um aö þeir gætu veriö I hættu. En
þegar bandariska neyöarsveitin
kom á vettvang og strangar
öryggisráöstafanir voru geröar á
stóru svæöi fóru blaöamenn aö
gruna ýmislegt og smám saman
kom hiö sanna i 1 jós. Þeir fundu út
aö flugvélin hlyti aö hafa veriö af
geröinni B—52 og giskuöu á aö
hún heföi haft innanborös kjarn-
orkusprengjur og þær væru nú á
viö og dreif i spænskri jöröu.
Blaöamönnunum tókst bráö-
lega aö segja alla sólarsöguna þó
aö þeim væri stranglega bann-
aöur aögangur aö Palomares-
svæöinu. Um allan heim var
frá þvi sagt I risastórum
forslöufréttum hvaö væri um aö
vera I Palomares og nágrenni.
tbúum þorpsins var hins vegar
ekkertsagt. Þeim var bannaö aö
vinna á ökrunum og sagt aö halda
sig heima I þorpinu. Hersveitir
óöu þvers og kruss yfir land
þeirra og leitarflugvélar flugu
stööugt yfir. Um 2500 manns
bjuggu I Palomares og þeir uröu
töluvert skelkaöir þó aö þeir vissu
varla hvaöan á þá stóö veöriö.
Meiri ótti heföi örugglega
VERÐ
ÞYNGD ■ KÍLÓVERÐ
PAKKAÐ
Kælivara-Geymistvið O-a
Má einniq trysta. ^■wr
Rotvarnaretni: Natriumnitrit.
Næringargild\i100gu.Þ.b:
Prótein 13 g, fita SOg.matar-
salt 2,8 g. hitaeiningar 450
«SÍÐASTI SÖLUDAGUR
Hráelni: Svinaiita, nautgripa
kjöt. svinakjöt. salt, krydd.
sykur.
Sýrur: Glukono-delta-iakton.
Þráavarnarefni og jónblndar:
Askorbinsýra.
Söltuö, þurrkuö og reykt
Spseipylsa
gripiö um sig heföu þorpsbúar
vitaö I hvaöa hættu þeir voru.
Þrjár af sprengjunum höföu falliö
I næsta nágrenni þorpsins og
laskast þannig aö þær láku
plútonium og úranium út i
andrúmsloftiö. Golan sem fór um
sveitina þennan dag bar þvi meö
sér ósýnilegt eitur.
Leitarflugvél fann fyrstu
sprengjuna á opnu svæöi og var
hún aö hálfu leyti I kafi og haföi
aö sögn lekiö sáralitlu geislavirku
efni. Onnur sprengjan fannst i
hæöadrögum um þrjár milur frá
Palomares og haföi ekki lekið
mikiö frá henni heldur aö þvi er
yfirvöld sögöu seinna.
Einn af þorpsbúum i
Palomares fann þriðju
sprengjuna rétt viö hús sitt. Hún
var I litlum gig sem hún haföi
grafiö sér og kom reykur frá
henni. Og ekki aöeins reykur
heldur geislavirkt ryk þó aö þessi
þorpsbúi hefði ekki hugmynd um
þaö.
Hann skoðaöi sprengjuna for-
viöa, steig upp á hana og danglaði
I hana meö fætinum. Slöan fór
hann til aö ná I einhvern sem gætu
sagt til um hvers kyns þessi
dularfulli aöskotahlutur væri.
Nokkrir klukkutimar liöu þar til
Bandarikjamönnum barst sú
fregn að sprengjan væri fundin.
Nú voru þrjár sprengjur
fundnar — en hvar var sú fjóröa?
Simon Orts, sem var á fiskveiö-
um þegar árekstur flugvélanna
tveggja átti sér staö, gat gefið
svar viö þvi. Nokkrum minútum
siöar sá hann langan málmhlut
koma fljúgandi ofan og falla i sjó-
inn skammt frá bát hans. Hann
fór á staöinn en sjórinn haföi þá
gleypt þennan hlut meö öllu.
Þegar Orts kom til hafnar sagöi
hann vinum sinum frá þvi hvaö
hann heföi séö og þeir ákváöu aö
segja lögreglunni frá þvi. En
vegna hinnar miklu hulu sem
Bandarikjamenn höföu sveipaö
atburöinn (þeir gáfu aögeröunum
nafniö Operation Broken Arrow)
vissi spænska lögreglan ekki einu
sinni hvað var á seyöi.
Þaö var fyrir tilviljun aö
Bandarikjamenn heyrðu sögu
sjómannsins og sendu þá sérfræö-
inga til aö yfirheyra hann og
reyna aö finna staöinn þar sem
sprengjan féll 1 sjóinn. Hann gat
aö visu ekki sagt þeim upp á hár
hvar hann heföi veriö en þó var
hægt aö afmarka svæöiö nokkurn
veginn þar sem sprengjan hlaut'
ab vera. Dýpið sem þessi hræði-
lega sprengja hlaut aö liggja á,
gat veriö allt frá 100 fetum niöur I
5000 fet.
Heill herfloti meö 20 skipum,
2000 sjómönnum og 125 frosk-
mönnum var sendur á vettvang,
einnig köfunarkúla og tveir litlir
kafbátar. Gefin var skipun um að
sprengjan yröi aö finnast hvaö
sem þaö kostaöi ábur en sandur
og leðja hyldu hana sýnum.
Ef hún fyndist ekki var einnig
hætta á þvi aö öryggisútbúnaður
hennar ryögaöi i sundur meö
þeim afleiðingum aö Miöjarðar-
hafið mengaöist af geislavirkum
efnum — eöa i versta falli aö
sprengjan spryngi svo að ban-
vænt kjarnorkuský legðist yfir
strönd Spánar. Bandarikjamenn
óttuöust lika aö Rússar færu aö
leita hennar og kæmust að þvi
hvernig hún væri útbúin — ef leit
yröi hætt.
Fullir tveir mánuöir liöu þar til
sprengjan fannst. Hinn 15. mars
fann áhöfn mini-kafbátsins Alvin
eitthvaö I leðjunni á 2500 feta dýpi
sem gat veriö hluturinn sem
lcitaö var aö. Þeir misstu aö visu
sjónar af þessu en fundu það aftur
næsta dag. Og þar lá sprengjan á
brún 500 feta hás klettaveggs.
Þaö tók fullar þrjár vikur aö
gera sprengjuna óvirka niður á
hafsbotninum áöur en óhætt var
talið aö lyfta henni upp. Þegar
þaö var gert, hinn 7. april 1966,
voru Ibúar Palomares taldir úr
allri hættu og Bandarikjastjórn
haföi samþykkt aö greiöa skaða-
bætur fyrir ónýtta uppskeruna.
Þessi frásögn af kjarnorku-
sprengjum sem ekki mátti vitnast
um á Spáni gæti verib lærdómsrik
fyrir okkur íslendinga — I ljósi
siðustu umræöna.
Þorpsbúar þvo þvott, meðan leit stendur yfir aö sprengjunni I þorpinu Palomares.
btlÐI
— enn einu sinni feti framar
Við höfum ávallt kappkostað að sinna kröfum neytenda og höfum
því útbúið nýja merkimiða á vörur okkar
INNEHALDSlýSING
er unnin í samráði við Rannsóknarstofu
Búvörudeildar, með ýtarlegri upplýsingum
en áður hafa þekkst,
— enda trygging fyrir góðri vöru.
LÍTTUÁMIÐANN
AÐUR EN ÞÚ VELUR
— |iaú Lorgar sigf.
^ tgöTIÐNAÐARSlÖÐ SAMBANDSINS