Þjóðviljinn - 20.09.1980, Blaðsíða 15

Helgin 20.— 21. september 1980 WÓÐVILJINN — StÐA 15
sem ekki er eins viökvæmur. bar
hlýtur hagkvæmnissjónarmiöiö
aB veröa ofan á.
Ný áætlun
— Nú er lokiö þvi timabili, sem
landgræösluáætlunin náöi yfir.
Má ekki vænta nýrrar áætlunar?
— Glfurlega þýöingarmikiö
starf hefur veriö unnið eftir þeirri
áætlun, sem i gildi hefur veriö,
bæöi á sviöi rannsókna og aö-
geröa Landgræöslu rikisins til
þess aö hefta jarövegseyöingu.
Vonandi veröur önnur áætlun
gerö þvi þaö hefur komið i ljós, aö
vandamálin, sem viö er aö fást,
eru jafnvel enn stærri og um-
fangsmeiri en reiknaö haföi veriö
meö viö gerö þeirrar áætlunar,
sem nú hefur runniö út. baö er þvi
ljóst, aö mjög alvarlegt ástand
skapast, ef ekki veröur framhald
á þessu starfi. Miklum hluta þess
fjár, sem Rannsóknarstofnunin
fékk samkvæmt áætluninni, var
varið til rannsókna, sem miöa aö
þvi, aö vernda, auka og bæta
gróöur i landinu, i samvinnu viö
Landgræðslu rikisins, sem sér um
framkvæmdirnar.
Áttföldun beitarþols
— Aö hvaöa rannsóknum
vinniö þiö öörum en beitar-
rannsóknum?
— Meöal starfa Landgræðslunn-
ar er áburöardreifing til aö
styrkja gróöur og svo dreifing
grasfræs og áburöar til beinnar
uppgræöslu. A vegum
Rannsóknarstofnunarinnar hafa
þvi veriö geröar umfangsmiklar
tilraunir meö dreifingu áburöar á
úthaga. bessar tilraunir hafa
sýnt, aö vlöa er hægt aö áttfalda
beitarþol úthaganna án annarra
aögeröa en áburöardreifingar.
Aburöurinn er hinsvegar dýr og
þvi væri æskilegt aö nota aörar
aögeröir til þess aö auka beitar-
gróöur, þar sem hægt er aö koma
þvi viö.
Bieringspunturinn
Eins og áöur er sagt þá breytir
Landgræöslan árlega auðnum I
gróiö land meö dreifingu áburöar
og grasfræs. Geröar hafa veriö
tilraunir meö um 300 mismunandi
stofna grasa af 30 tegundum I
mismunandi hæö, allt I 500 m
yfir sjó.
— Og hver er árangurinn?
— Tilraunirnar hafa leitt i ljós,
aö þær heföbundnu tegundir, sem
Landgræöslan hefur notaö, tún-
vingull, vallarsveifgras og vall-
arfoxgras, reynast best. bær
benda einnig til þess, aö óhætt sé
aö nota fleiri stofna af þessum
tegundum en gert hefur veriö, og
skiptir þaö miklu máli þegar afl-
aö er frætilboöa. Ein ný tegund
ber þó af á öllum tilraunastöðv-
unum, en þaö er Bieringspuntur-
inn, sem barst hingaö frá Alaska
fyrir örfáum árum. Hann er svip-
Lupínan gefur óhemju mikla uppskeru en erfitt er aö nýta hana til beit ar vegna óæskilegra efnasambanda, sem I henni eru. A þriöja ári frá
sáningu er lúpfnan fullþroska og ber fræ I fyrsta sinn.
UN ER HÖFUÐNAUÐSYN
aður snarrótarpunti en þó mun
betri fóöurjurt. Fræ af þessari
tegund er ekki á markaöi, enn
sem komiö er, nema hvaö nokkuö
er ræktaö I Alaska sérstaklega
fyrir Landgræösluna. baö fræ
veröur m.a. notaö til
fræframleiðslu hér á landi.
Alaskalúpinan
Nú er uppgræösla meö áburöi
og grasfræi dýr og aö sjálfsögöu
takmarkar kostnaöurinn þaö,
hvaö unnt er aö gera. bvi viö
erum jafnframt aö leita aö ódýr-
um leiöum til uppgræöslu. t þvi
sambandi viröast belgjurtir mjög
álitlegar, bæöi til beinnar
uppgræöslu og til aö auka gæöi og
uppskeru beitilanda. Belgjurtir
eru einskonar lifandi áburöar-
verksmiöjur, sem vinna úr loftinu
þaö köfnunarefni, sem þær þurfa,
meö tilstyrk gerla, sem lifa á rót-
um þeirra.
Margar tegundir belgjurta
virðast geta komiö til greina en
þó ber ein tegund af, enn sem
komiö er. bessi tegund er
Alaskalúpinan, sem Hákon
Bjarnason, fyrrverandi skóg-
ræktarstjóri, hafði með sér frá
Alaska 1945. Rannsóknir á
Alaskalúpinunni eru þó samt sem
áöur nýhafnar og þvi tiltölulega
skammt á veg komnar. bó er full-
ljóst oröiö, aö lúpinan er maka-
laus jurt til landgræöslu og á
e.t.v. eftir aö valda byltingu i
landgræöslustarfinu. Til lúpin-
unnar þarf einungis aö sá en ekki
er þröf á aö kosta til neinum
áburöi.
Annmarkar
bótt lúpinan sé undraverö jurt
kemur hún þó varla aö fullum
notum i landgræöslustarfinu
næstu árin þvi mörg vandamál
þarf aö leysa áöur en hægt er aö
hefja stórfellda ræktun hennar.
— Og hver eru einkum þau
vandamál?
—Fyrstog fremst fræöflunin.
Lúpinan ber fræ, árvisst og mik-
iö, en erfitt er aö safna þvi.
Kynbæta þarf lúipinuna sérstak-
lega til véltækrar frætekju, ef
unnt á aö vera aö safna miklu
fræi, en slikar kynbætur geta tek-
iö mörg ár.
Annaö erfitt vandamál, sem
yfirstiga veröur er, aö lúpinan
innihaldur mikiö af svonefndum
alaloidefnum og gera þau hana
óhæfa til fóöurs eina sér, þótt trú-
lega megi nýta hana meö öörum
gróöri. Lúpinan gefur mjög mikla
uppskeru, 40—50 hestburöi af
hektara viö góöar aöstæöur,
þannig aö brýnt er aö fjarlægja
þessi óæskilegu efni úr jurtinni,
svo unnt veröi aö nýta til fóöurs
þessa miklu uppskeru, og til þess
veröur aö sjálfsögöu aö beita
kynbótum. bvi þarf mjög aö gefa
þvi gaum, hvernig lúpinan fellur
inn i Islenska gróöurkerfiö. Gæta
þarf þess, aö hún veröi ekki vist-
fræðilegt vandamál, vegna þess
hve öflug hún er. Nauösynlegt er
aö leggja stórauknar áherslur á
þessar rannsóknir á næstu árum.
Fleiri koma til greina
— bú nefnir þarna tvær álitleg-
ar plöntutegundir, sem koma frá
Alaska. Allturðu aö fleiri tegundir
sé þangaö aö sækja, sem hentuöu
okkur?
— Já á þvi tel ég engan vafa.
Skógrækt rlkisins hefur sótt til
Alaska margar af sinum bestu
trjátegundum, svo sem
Alaskaösp og Sitkagreni. Hins-
vegar hefur lítið veriö af þvi gert,
aö sækja þangaö plöntur til
fóöurræktar og uppgræöslu. Ég
vann I Alaska sumrin 1973 og 1974
og tel engan vafa á þvi aö þar sé
aö finna margar tegundir, sem
vel geta þrifist hér á landi. Og I
tillögum aö nýrri landgræðslu-
áætlun er einmitt lögö áhersla á,
aö geröar séu tilraunir meö slikar
plöntur.
Sumstaðar i Alaska eru veöur,
jarövegur og önnur gróöurskil-
yröi mjög svipuð því og gerist hér
á landi og gróöurfar þvi, á þess-
um slóðum, áþekkt þvi, sem hér
er. Sá munur er þó þar á, aö i
Alaska er búfé mjög fátt og þvi
nánast hvergi um ofbeit, meö
tilheyrandi afleiöingum aö ræöa.
Gróöurinn er þvi fjölbreyttur og
þroskamikill og ekki ósvipaöur
þvi, sem hér gerist á þeim
svæöum, sem notið hafa friöunar
I lengri tima. En þessi gróöur
hefur reynst viökvæmur og jarö-
vegseyöing þvi sumsstaöar byrj-
uö þar, sem beitin hefur farið yfir
eölileg og hófleg mörk.
— baö er sem sagt viöar en á
Islandi, sem mikil beit hefur haft
alvarlegar afleiöingar.
— baö er regla, sem gildir alls-
staöar, þótt vlöa gangi erfiölega
aö fá menn til aö skilja þá
staöreynd.
Byggi viö sauðfé
— Hvernig mynduröu búa ef þú
værir bóndi?
— Ég hygg aö ég myndi búa viö
sauöfé og reyna jafnframt aö búa
I sátt viö landiö. Hafa jafnvel
fremur fátt fé en leggja þeim mun
meiri áherslu á afuröasemi þess:
frjósemi og fallþunga. bessi
höföatölustefna sem sumsstaöar
hefur rlkt hér undanfarna
áratugi, er ákaflega varasöm og
hefur leitt til mikils tjóns.
Búreikningar sýna ótvirætt, aö
hagkvæmara er aö leggja áherslu
á aö efla afuröagetu hvers
einstaklings I hjöröinni fremur en
höföatöluna.
— Nú er verið aö reyna aö
draga úr sauöfjárframleiöslu
vegna markaösaöstæöna og I þvi
skyni m.a. beitt hinu svonefnda
kvótakerfi. Hvaöa áhrif hefur þaö
aö þlnum dómi á landnýtingu?
— Frá landnýtingarsjónarmiöi
er nauösynlegt aö fækka búfé
timabundiö, meðan veriö er aö
leysa þau vandamál, sem fylgja
beit á láglendi, en þaö veröur aö
gera eigi aö vera hægt aö létta
beit af afréttum. Hinsvegar er
kvótakerfiö aö mörgu leyti ákaf-
lega gallaö. Frá landnýtingar-
sjónarmiöi er sá gallinn verstur
aö mér sýnist aö meö þvi sé
bændum beinllnis refsaö fyrir aö
auka afuröasemi sauöfjárins,
sem aftur gengur I berhögg við þá
niöurstööu búreikninga, aö hag-
kvæmara sé aö auka afuröasemi
en fjölga einstaklingum. En
fækkun sauöfjár og aukin afuröa-
semi er e.t.v. happadrýgsta leiöin
til þess aö draga úr kjaraskerö-
ingu hjá bændum, jafnframt þvi
sem sú stefna stuölar aö aukinni
landvernd. — mhg