Þjóðviljinn - 20.09.1980, Blaðsíða 20

20 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 20.— 21. september 1980
,,I þvi sambandi er rætt um alls konar afþreyingarstaöi þar sem tápmikilli orku
ungiinganna er beint I heilbrigðan farveg”. Ljósm:-gel
Unglingarnir eru kjörinn markaður fyrir skemmtanaiðnað sem stýrist af gróðasjónarmiöi.
.Skólinn kemur alls ekki til móts við raunþarfir unglingsins”.
Ljósm:-gel
UNGLINGARNIR ERU
INGVAR GUÐNASON SÁLFRÆÐINGUR OG SVEINN ALLAN MORTHENS UPP-
IG: I þeirri umræðu um
„unglingavandamálið”, sem fer
fram um þessar mundir er margt
sem stingur I augun. Eitt af þvi
sem reyndar iðulega er notað
unglingum til réttlætingar er sú
fullyrðing að vandamálið hafi
ávallt verið til staðar. Hver man
ekki sin unglingsár og svo fram-
vegis. Það er sem sagt litið á það
sem ákveðið skeið sem hver og
einn gengur i gegnum og vanda-
málið sjálft sé aðstöðuleysi
þ.e.a.s. að unglingum er ekki
hjálpað til að hafa ofan af fyrir
sér meðan á þessu skeiði stendur.
1 þvi sambandi er rætt um alls
konar afþreyingarstaði þar sem
(tápmikilli) orku unglinganna er
beint i heilbrigðan farveg og fái
þvi ekki útrás i skemmdarverk-
um og öðrum óknyttum. Allt er
þetta gott og blessað en að okkar
mati er ákaflega hættulegt að
festast i þessum útgangspunkti.
Vandamálið er alls ekki stöðugt
heldur i stööugri þróun enda
afleiöing þjóðfélagsþróunar sem
enn er i fullum gangi og ekki
veröur séð fyrir endann á. Hér
eigum við viö iðnvæðinguna og
það sem er henni samfara: flutn-
ingur á mölina og auknar sér-
menntunarkröfur iðnaðar-
þjóöfélagsins.
Aðstaða unglinga breyst
SAM: Iðnvæðingin ieiddi meöal
annars af sér upplausn bænda-
samfélagsins sem einkenndist af
sterkum ættartengslum. Hlut-
verk unglingsins var viðurkennt i
þvi samfélagi, þ.e.a.s. hann tók
fullan þátt i öllu starfi heimilis-
ins. Heimilið var vinnustaður þar
sem allir þurftu að leggja sitt af
mörkum og allir voru nauðsyn-
legir. Við þá breytingu sem siðan
hefur átt sér stað, aukin sérhæf-
ing með meiru, hefur þetta hlut-
verk sem öllum var ætlað.vinnan
einskorðast við hóp fólks á aldrin
um 18—65ára. Þeir sem eru yngri
hafa litla möguleika á vinnu.
Þörfin fyrir þá á vinnumarkaðin-
um er ákaflega takmörkuð og þau
upplifa ekki vinnuna á sama hátt
og jafnaldrar þeirra gerðu áður
fyrr. Þetta á sérstaklega við
unglinga á höfuðborgarsvæðinu,
þvi ennþá kemur það upp i þorp-
um úti á landi að skólar loka og
nemendum er hleypt út i atvinnu-
lifið til að bjarga miklum
verðmætum frá skemmdum.
Börn og unglingar i þessum þorp-
um hafa einnig möguleika til að
skilja samhengi vinnunnar,
þ.e.a.s. allt vinnuferlið. Einnig
hafa þau allt aðra möguleika til
að skilja samfélagið sem heild
þar sem þau yfirleitt þekkja alla
og vita nákvæmlega hlutverk
hvers og eins i þorpinu.
Unglingsárin mikil-
vægt þroskaskeið
IG: Og það er einmitt þetta óljósa
hlutverk og gagnleysi unglingsins
sem á tvimælalaust stærstan þátt
i unglinga vanda m álinu .
Unglingur á iðnaðarsvæðunum
fær mjög þokukennda mynd af
stöðu sinni I þjóöfélaginu. Hann
er firrtur frá þjóðfélagsveruleik-
anura, bæði atvinnuháttum og
menningu. Sjálft fyrirbærið ung-
lingur er vart skilgreinanlegt,
hvar eru til dæmis mörkin milli
barns og unglings annarsvegar og
unglings og fullorðins hinsvegar,
á kannski að miða við kynþroska
eða fermingu eða unglingaskóla.
Verður unglingur að manni viö 16
ára aldur þegar honum er gert að
bera ábyrgö á sjálfum sér gagn-
vart landslögum eða þegar hann
fær afgreitt i rikinu og svo
framvegis. Unglingsárin eru i
rauninni heiti yfir ákveðið
þroskaskeiö og þar sem þroski er
einstaklingsbundinn er hæpið að
miða við ákveðinn aldur eða lög-
bundnar skyldur og réttindi. Hér
er vissulega um að ræða ákveöið
Ingvar Guðnason sálfræðingur.
Ljósm: gel
skeið, en það er mjög visst og afar
mikilvægt fyrir frekari þroska.
Einstaklingurinn verður fyrir
geysilega miklum og örum breyt-
ingum bæöi likamlegum og vits-
munalegum og þær hafa i för með
sér ótal vandamál sem takast
þarf á við.
Unglingarnir sann-
reyna veruleikann
Aþreifanlegasta dæmið er ef til
vill kynþroskinn og það sem hon-
um fylgir viöleitni unglingsins við
að tileinka sér sitt eigið gildis-
mat, leit hans að sjálfum sér. Ef
við förum aðeins nánar út i það,
þá má segja að barnið tileinki sér
gildi foreldranna gagnrýnislaust
að mestu. En unglingurinn aftur á
móti sættir sig ekki að óreyndu
við það sem honum er sagt.
Heldur vill hann sannreyna hinar
ýmsu reglur og gildi út frá eigin
reynslu. Upp úr þvi spinnast hin
ýmsu vandamál, unglingurinn
verður aö moða úr áhrifum og
reynslu sem hann verður fyrir.
Hann verður aö velja og hafna
þegar hann tileinkar sér hin ýmsu
félagslegu og menningarlegu
gildi. Með breyttum samfélags-
háttum verður úrvinnslan æ
erfiðari. Við hvað á hann eigin-
lega að miða. Þjóðfélagsstaðan
og sjálfur tilgangur tilverunnar
verður stöðugt óljáari og f jölmiðl-
un og upplýsingastreymi veita
honum innsýn i að siðgæði og
menning eru ákaflega afstæð
fyrirbæri. Nú um leið er nauðsyn-
legt að það takist að vinna úr
þessum sérstæðu vandamálum á
viðunandi hátt þar sem það hefur
úrslita þýðingu fyrir persónumót-
un einstaklingsins og hæfni hans i
framtiðinni til að aðlagast öðru
fólki og þjóðfélagsháttum yfir
leitt. Unglingurinn segir sem sagt
skiliö við staðnaðar hegðunar- og
viðhorfsvenjur, vill sjálfur
upplifa hlutina til að geta dæmt
um hvað sé réttog rangt. Eins og
málin standa i dag blasir við hon-
um menningarlegt öngþveiti og
það verður æ auðveldara að
missa fótfestuna. Mitt i þessu
öngþveiti stendur svo blessaður
unglingurinn og spyr: hver er ég,
hvert á ég að fara? Unglingurinn
á ekki aö þurfa að leita svara með
happa- og glappaaðferðinni né
flýja vandamálin i óvirkni og með
vimugjöfum. Hér ber samfélag-
inu skylda til að koma til móts við
þarfir hans á raunhæfan hátt. Þvi
miður hefur samfélagið vanrækt
þetta hlutverk sitt hrapallega.
Hið svokallaða unglingavanda-
mál ber þess glöggt vitni.
Fórnarlömb
gróðasjónarmiða
SAM: Eins og áöur hefur verið
sagt er ekki lengur þörf fyrir
unglinginn á vinnumarkaðnum
nema að mjög litlu leyti. Hins
vegar hefur það sprottið upp á
siðustu árum að uppúr standandi
atvinnumenn hafa séð markað i
unglingnum. Þarna er stór hópur
fólks sem ekki hefur áður verið
notaður i markaðsskyni en
mótast auðveldlega og auðvelt er
að hafa áhrif á, sem sagt kjörinn
markaður. Inn á þennan markað
er siðan dælt tiskuklæðnaði, plöt-
um og skemmtanaiönaði i heild
sem stýrist af gróðasjónarmiði
eingöngu. Þessi skemmtanaiðn-
aður hefur tekið að sér það
uppeldishlutverk sem skólinn og
heimilin ættu að sinna.
ónóg kynferðisfræðsla
Sem dæmi um hversu hættulegt
þetta er má benda á kynlifs-
fræðslu i skólanum. Þetta vanda-
og áhugamál unglinga hefur verið
feimnismál sem ekki hefur verið
tekið upp svo að nokkru gagni
komi. Fjölskyldur og foreldrar
barna eru i mörgum tilfellum
ekki fær um að fræða þau um
þessi mál þar sem þau hafa geng-
iði gegnum svipaðan skóla. Þetta
leiðir til þess að börn og unglingar
verða að bera sig saman við
félagana sem oftast hafa litla sem
enga þekkingu á málunum. 1
sameiningu eða hvert og eitt leita
þau siöan i sjoppubókmenntir og
klámrit eftir kynlifsfræðslu.
Þessar bókmenntir draga vissu-
lega upp myndir af kynlifi en þvi
miður myndir sem eiga sér enga
stoð i raunveruleikanum. Skólinn
hefur á hrapallegan hátt brugðist
þvi sjálfsagða verkefni að hjálpa
börnum og unglingum að leysa úr
þeim vandamálum og spurning-
um sem á þau leita.
Skólar brugðist
hlutverki sinu
IG: Það er annars merkilegt við
skólann að samkvæmt yfirlýstum
markmiðum hans á hann einmitt
að sinna þvi uppfræðslu-og
þjónustuhlutverki sem við höfum
verið að minnast á, en i raun er
starfið allt annað. Ég fæ ekki
betur séð en að raunverulegt hlut-