Þjóðviljinn - 21.03.1981, Qupperneq 4

4 SÍÐA — ÞJÓDVILJINN Helgin 21,—22, mars 1981._
stjórnmál á sunnudegi
Nýlega var tilkynnt í
Washington aö til stæöi að
stórauka flotaumsvif
Bandaríkjanna á Norður~
Atlantshafi. John Lehman
f lotamálaráðherra sagði
af því tilefni á Bandaríkja-
þingi að þessi ákvörðun
myndi gera bandaríska
flotanum kleift að ögra
sovéska flotanum hvar-
vetna og jafnvel á haf-
svæðinu milli islands og
Skandinavíu.
Sú ógn sem íslendingum
og öðrum friðelskandi og
f relsisunnandi þjóðum
stafar af útþenslu sovéska
flotans hefur verið ræki-
lega kynnt hér á landi. Síst
skal það vanþakkað né
dregið úr sovéskum flota-
umsvifum. Á hinn bóginn
hlýtur það að valda
óöryggiskennd hjá þeim
sem leggja allt traust sitt á
bandarískar hervarnir
hérlendis og lítil sem engin
tíðindi eru sögð af því í ís-
lenskum blöðum, hvernig
bandaríski flotinn reynir
að damla á móti hér á
norðurslóðum.
TO SATEtUTE
SOSUS-kerfiö gegnir lykilhlutverki i neöansjávareftirliti Bandarlkj-
anna. Samtengdar raöir af hljóöbyigjunemum eru lagöar út á sjávar-
hryggi i Atlantshafi og Kyrrahafi. SOSUS getur staösett kafbát meö ná-
kvæmni upp á 50 sjómflna radius. Upplýsingar SOSUS-kerfisins eru
sendarum fjarskipahnötttil Bandarikjanna þar sem þær eru greindar.
RDSS er kerfi sem ætlaö er aö vera nokkurskonar framlenging á
SOSUS. Hljóöbaujum er kastaö úr flugvélum eöa kafbátum og festa
þær sig sjálfar við hafsbotninn og senda upplýsingar þaöan um gervi-
hnött.
Einar Karl Haraldsson skrifar
Omega fjarskiptakerfi, sem
notuö eru til allskyns miöunar-
þarfa, og gæti endurnýjun á þeim
staBiB fyrir dyrum miBaB viB frá-
sagnir um „nauBsyn” nýrrar
fjarskiptastöBvar i Grindavik
4 fjarskiptahnettir
Bandarisk tækniþekking er á
háu stigi og ef til vill má rekja
mestu „framfarirnar” i kafbáta-
hernaBi til endurbóta á stjórnun,
samhæfingu og upplýsinga-
miBlun. Graham Clayton fyrrum
flotamálaráBherra hefur sagt aB
„möguleikar Bandarikjamanna
til þess aö samhæfa aögeröir
árásarkafbáta hafa batnaö gifur-
lega á siöustu árum”. ÞaB er
einkum tilkoma fjarskiptahnatta
er skipt hefur sköpum og tengja
þeir saman upplýsingakerfi i sjó,
tölvubanka i landi og hinar fjöl-
mörgu flotaeiningar. Fjórir FLT-
SATCOM — „The Fleet Satellite
Communications System”—eru
nú á lofti og fleiri munu senn
veröa sendir á loft. í herstööinni á
Miönesheiöi mun vera jarðstöötil
samskipta við gervihnetti og
spurning er hvort þar er einnig
svokallaöur Illiac 4 tölvubanki til
greiningar á upplýsingum.
CPTOR-sprengjan
Enda þótt margt mætti segja
um þróun kafbáta skal þaö látiö
liggja á milli hluta í þessari grein,
anna, fljúgandi stjórnstööva i
atómhernaöi, sem hér voru um
tima, en þeim viröist ætluö nokk-
urskonar heildarstjórn i hernaöi á
stórum svæöum og koma þær viö
sögu i grein Joel S. Wit um þróun
kafbátahernaöar. Þaö er
hinsvegar athyglisvert aö i ný-
legri grein nýsjálenska friöar-
rannsóknarmannsins Owen
Wilkes i danska timaritinu
Forsvar, þar sem hann lýsir
AWACS-kerfinu og hinni 5000
kilómetra löngu radarkeöju
NATÓ (NADGE) frá Norður-
Noregi til Tyrklands, kallar hann
bæði þessi viðvörunarkerfi árás-
arhneigö. (NADGE og AWACS:
NATO’s offensive varslings-
systemer). — Or skammstöfun-
um þessum er lesiö á ensku á
þennan veg: NATO Air Defence
Ground Environment System og
Airborne Warning and Communi-
cation System. —
Herforingjar tala jafnaðarlega
mest um eftirlits- og varnarhlut-
verk tækja sinna og tóla, en þeir
sem rannsaka vigbúnaðarmál
leggja sivaxandi áherslu á að si-
fellt verði erfiöara aö sundur-
skilja árásar- og varnarhlutverk
vopna- og tækjakerfa. Eftirlits-
og varnarstööin á Miðnesheiöi er
til að mynda svo samofin árásar-
hlutverki Bandarikjaflotans i
norðurhöfum, aö hana má eins
nefna árásarstöð sem viðvörun-
ar- og eftirlitsstöð.
SOSUS-kerfið og árásar-
hlutverk herstöðvarinnar
Tæknilegt forskot
Um þaö má fá nokkra vitneskju
meö lestri greinar um framfarir i
kafbátahernaði eftir Joel S. Wit i
febrúarhefti bandariska timarits-
ins Scientific American, sem
þykir hið merkasta rit. Ekki
verður sagt aö Wit prisi mátt og
megin sovéska sjóhersins. Hann
heldurþvi m.a. fram að enda þótt
farkostum hans hafi fjölgað i sjó
og atómvopnavæðing flotans sé
geigvænleg,hafi Sovétmenn ekki
variö stærri hundraöshluta af
herútgjöldum sinum i sjóherinn
en áöur. Vegna skorts á þjálf-
uöum dátum og sökum viðhalds-
vandkvæöa sé sovéski atóm-
vopnaflotinn ennfremur ekki haf-
færari en það, að 89% hans sé aö
jafnaöi i höfn. Hiö sama veröur
ekki sagt um samsvarandi flota
bandariskan sem er aö 70 pró-
sentum sifellt á sjó. Allur talna-
samanburöur er þvi vafasamur
þegar verið er aö bera saman
styrkleikahlutföll á þessu sviði.
Þá vitnar Wit i þau ummæli Har-
old Browns, varnarmálaráðherra
Carters forseta Bandarikjanna,
að enda þótt sovéskir kafbátar
séu orönir hljóölátari og vand-
fundnari en áöur.hafi „okkar floti
haldiö, og á sumum tilfelium
aukið, tæknilegt forskot okkar”.
Árásarhlutverk
Hin auknu flotaumsvif Banda-
rikjanna i noröurhöfum miða
augljóslega ekki aö þvi aö jafna
einhverskonar forskot sem Sovét-
menn hafa náö. Tilgangur þeirra
er allt annar. Um tveggja ára-
tuga skeið hefur bandariski sjó-
herinn variö veruiegum hluta
heildarútgjalda sinna, á sl. ári
um 16%,til þess að þróa kafbáta-
hernaö. Kafbátavarnarkerfin
miðuöu i upphafi fyrst og fremst
að þvi aö loka hernaöarlega
mikilvægum „hliðum" fyrir
árásarkafbátum og halda sigl-
inga — og flutningaleiðum
opnum en hafa siðan þróast i þá
veru aö staösetja og eyöileggja,
eldflauga-kafbáta, sem felast i
viöáttumiklum hafdjúpum, eins
og t.d. i hafinu milli Islands og
Skandinaviu. Næsta skref, sem
þegar hefur verið stigiö að nokkru,
er aö varnarkerfiö breytist i
hreint árásarkerfi með þvi aö þaö
er þannig úr garöi gert, að mark-
mið þess er að geta hvenær og
hvar sem er grandað sóvéskum
eldflaugakafbátum, sem dregið
geta til skotmarka i Banda-
rikjunum, jafnvel þó að þeir haldi
sig i skjóli sovéskra landvarna og
flughers.
Viðvörunarkerfi neðansjávar,
atómdrifnir árásarkafbátar,
langfleygar flugvélar frá landi,
neðansjávarsprengjur, flug-
móðurskip meö þyrlum búnum til
hernaðar gegn kafbátum, fjar-
skiptahnettir og fljúgandi stjórn-
stöðvar eru veigamestu þættirnir
i kafbátahernaðarkerfi sem er
jafnvigt til varnar og árásar.
sosus
Sé horft til herstöövarinnar i
Miönesheiði má gjörla sjá
hvernig hún hefur i æ rikari mæli
tengst þvi árásarkerfi sem
Bandarikjamenn hafa verið að
þróa á hafsvæöinu kringum Is-
land. Séu áðurnefnd tæki útlimir i
kafbátahernaðarkerfinu er her-
stöðin mænan sem flytur boöin á
milli heilans og þeirra, auk þess
sem limirnir ganga út frá stöðinni.
Skaddist mænan vita menn hvað
veröur um limina.
Hið svokallaða SOSUS við-
vörunarkerfi er sérstaklega viö-
kvæmt leyndarmál hjá banda-
riska flotanum á tslandi, eins og i
ljós kom i heimsókn utanrikis-
málanefndar Alþingis i her-
stöðina. Enda er þaö undirstaöan
i eftirlitinu neöansjávar. SOSUS
er skammstöfun fyrir '„Sound
Surveillance System”en þaö eru
raðir af samtengdum hljóö-
nemum sem liggja á sjávar-
hryggjum milli landa. Ein slik
hljóðnemaröö liggur á milli
Bjarnareyjar og Noregs og önnur
i svokölluöu GlUP-hliöi frá NATÖ
herstöö á Grænlandi til Stafness á
Reykjanesi, og frá Stokksnesi
fyrir austan til Færeyja og þaöan
til Bretlands.
RDSS
Ekkidugir þó SOSUS til þess aö
hlusta eftir kafbátum langt út i
sjávardjúpin, og slika keðju má
sjálfsagt sprengja i sundur á
ófriöartimum. Þvi hefur verið
komið fyrir handhægum hljóð-
baujum i flugvélum og kaf-
bátum sem kastað er i sjó og festa
sig sjálfar við botn. Orion-vélar
bandariska flotans á tslandi eru
m.a. notaðar til þess að kasta
slikum baujum niður á „leitar-
svæöum” sinum út frá Islandi.
Þær eru framlenging á SOSUS-
kerfinu, en eru einnig ætlaöar til
nota á hafsvæðum nærri Sovét-
rikjunum á striðstimum til þess
að útvega upplýsingar um
skotmörk. A amerisku nefnist
þetta „Rapidly Deployable Sur-
veillance System”eða RDSS.
SURTASS
Enn eitt hljoðnemakerfi til
notkunar neðansjávar mun vera i
þróun, en það er skammstafað
upp á visu þeirra Amerikana,
SURTASS, (Surveillance Towed
Array System).
Hér er um að ræða
hljóðnemaröð sem höfð er i slefi á
eftir skipum sem sigla um opið
hafsvæði. Auk þess sem hér hefur
verið nefnt vinna visindamenn
bandariska sjóhersins að þvi að
þróa fleiri aðferðir við hlustun
neðansjávar og byggjast þær
m.a. á bergmálsmælingum, öldu-
myndun, notkun gervitungla og
jafnvel ratsjáa yfir sjávarborði.
En hér við Isiand eru semsagt
meö öruggri vissu þegar i notkun
SOSUS og RDSS.
LORANC
og OMEGA
Ekki má heldur gleyma þvi að
fjarskiptastöðvar gegna miklu
hlutverki i sjóhernaði, og hér á
landi eru á vegum bandariska
flotans háþróuð Loran C og
enda þótt auðsætt sé að herstöðin
er fyrst og fremst þjónustu-
stofnun fyrir bandariska kafbáta,
og að hér eru að jafnaði á sveimi
nokkrir kjarnorkuknúnir kaf-
bátar búnir atómeldflaugum
kringum landið. Þess i stað skal
lauslega drepið á svokallaöa
CAPTOR-sprengju, sem er
„hylkisumlukið tundurskeyti”,
og fyrsta sprengja bandariska
flotans sem ætlað er að uppgötva
og gera árás á kafbáta niður á allt
að 760 metra dýpi. Slikar
sprengjur má leggja út i föst
tundurduflabelti, eða planta þeim
út frá kafbátum á mikilvægum
stöðum. i sovéskum herfræöi-
ritum er gert ráð fyrir tvöföldu
Captor-sprengjubelti í hafinu
milli islands og Grænlands, en
engin örugg vissa er fyrir þvi að
svo sé i raun. „Meginkostur”
Captor sprengjanna er sá að þær
geta losað kafbáta úr varðstööu i
„hliðum” til annarra brýnni
verka.
P-3C ORION
Stöðugar endurbætur hafa farið
fram á þeim flugvélakosti banda-
riska flotans er geröur er út frá
landsstöðvum i kafbátahernað.
Islendingar hafa til að mynda
orðið vitni að hingaðkomu nýrrar
gerðaraf Lockheed P-3 Orion vél-
um, en það er svokölluð Orion P-3
C UPPDATE 11. Orion vélarnar
eru fullkomnustu kafbátahernað-
ar- og eftirlitsvélar sem fram-
leiddar hafa veriö og jafnast
sambærilegar vélar annarra
rikja hvergi nærri á við þær, að
þvi er bandariski flotinn upplýsir
sjálfur. Þeim til stuönings eru
Phantom orrustuþotur, en bæði
þær og Orion vélarnar tilheyra
flugsveitum sem hafa aögang að
kjarnorkuvopnum og fjölmörgum
gerðum flugskeyta til þess að
granda skipum, kafbátum og ár-
ásarflugvélum.
Fljúgandi
stjórnstöðvar
Loks skal getiö AWACS-vél-
Árásarhæfni
bandaríska flotans
Hér að framan hefur stuttlega
verið minnst á nokkra þætti i
bandarískum kafbátahernaði
sem Islendingar hafa fyrir aug-
unum, eða vitað er að tengjast
herstöðinni. Enda þótt „yfir-
borðsflotinn” gegni veigamiklu
hlutverki i kafbátahernaðinum
verður ekki að þvi vikið að sinni.
Af framansögðu má ljóst vera að
það er siður en svo að bandariski
flotinn hafi ekki reynt að damla á
móti útþenslu sovéska flotans.
Niðurstaða greinarinnar i
Scientific American er sú að
möguleikar bandariska flotans til
þessaðgranda kjarnorkudrifnum
sovéskum kafbátum með flug-
skeyti sem draga til Bandarikj-
anna séu umtalsverðir þegar i
dag og muni fara stigvaxandi á
næstu árum. Möguleikar sovéska
flotans til þess að svara i sömu
mynt séu nánast engir og ekki
verulegar likur á að honum
myndi takast aö gera hinn flókna
tækja- og tæknivef, sem banda-
riskur kafbátahernaður byggist
á, óvirkan á striðstimum. Kapp-
hlaupið á næstu árum mun þvi
standa um það hvort Sovétmönn-
um tekst að skýla atómvopnakaf-
bátum sinum i „sovésku innhöf-
unum”fyrir tækniyfirburðum og
árásarhæfni bandariska flotans,
eöa hvort þeir verða einnig fórn-
arlömb hins fyrsta höggs i
hugsanlegu atómstriði.
Barnaskapur,
segir USTINOV
Þeir félagar Reagan og Haig
munu að sjálfsgöðu ekki skrifa
undir slika niðurstöðu. Og það
gerir heldur ekki Dmitjri Ustinov
varnarmálaráðherra Sovétrikj-
anna. Hann hefur lýst yfir þvi, að
það sé barnaskapur af stjórn
Ronalds Reagans að halda að
Sovétmenn muni leyfa Banda-
rikjamönnum aö ná hernaöarleg-
um yfirburðum. Enda þótt Sovét-
menn kunni að vera aðþrengdir i
þeim mikilvæga þætti nútima
striðsrekstrar sem kafbáta-
hernaöur er talinn, eiga þeir
vafalaust sin svör og munu svara
fyrir sig aö venju.
Hættur og blekkingar
En fyrir Islendinga er nauösyn-
legt aö reyna að lesa i þá mynd
sem hér hefur verið dregin upp.
Fjölmargar ályktanir má af
henni draga, en aöeins skulu til-