Þjóðviljinn - 21.03.1981, Síða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 21.—22. mars 1981.
sunnudagspistill
Heimsókn sovéskra
listdansara hefur verið
lofuð i blöðum og i leið-
inni hafa verið bornar
fram ýmsar spurning-
ar, sem bæði varða
menningartengsli við
Sovétrikin og skyld riki
sérstaklega og nokkur
meginatriði i slikum
samskiptum smáþjóð-
ar við hvern sem er.
Bryndis Schram spuröi i Al-
þýBublaöinu að þvi, hvort þessi
glæsilega sýning væri ekki
„einskonar Potemkintjöld,
blekking, tólsýn”. Ennfremur:
„eftir heimsókn RUssanna erum
við engu nær um samtið þeirra
eða þjóðfélagsveruleika”. Þetta
með þjóðfélagsveruleikann er
liklega alveg rétt. Hitt er svo
annað mál, að brot Ur klassisk-
um ballettum (með einu og einu
nýlegu innskoti) eru i sjðlfu sér
afar ólíkleg heimild um þá hluti.
Þegar Margot Fonteyn kom
hingað fyrir nokkrum árum
með hdp dansara, sem einnig
sýndu einstökatriði Ur sigildum
dönsum, datt engum i hug að
spyrja um samtimatúlkun á
s þjóðfélagsveruleik a.
Kannski er spumingin röng.
Glæsileg sýning sovéskra list-
dansara sýnir að það er metn-
aður rikisins að viðhalda list-
danshefð, sem mótaðist i Rúss-
landi á liðinni keisaratiö, metn-
aður, sem væntanlega fer
saman viö almennan þjóðar-
metnaö á þessu sviði. Gæði
dansaranna sýna að til eru i
landinu strangir skólar og mikil
samkeppni milli nemenda
þeirra, sem skapa þann jámaga
i vinnu að dugi til tæknilegrar
fullkomnunar. Þessi starfsemi
nýtur svo örlætis hins opinbera
og lýðhylli. En sýningin segir
svo sem ekkert um Sovétrikin
sjálf, ekki einu sinni um listir
þar almennt, nema hvaö hún
getur minnt á ihaldssemi opin-
berrar listastefnu.
Ekki góðgerða-
starfsemi
En engu að siður: ekki hefur
rússneskur dansfótur á fjöl stig-
ið fyrr en farið er að tala um
blekkingu og tálsýn og Potem-
kintjöld. Öþarfa hjal og tauga-
veiklun, mundu margir segja.
Jú — en aö sumu leyti skiljanleg
viðbrögð við þvi, að sjálfir eru
Sovétmenn ósparir á að túlka
hvaðeina, sem þegnar landsins
afreka, sem sérstaka sönnun á
ágæti skipulagsins. Hinu skyldu
menn svo ekki gleyma, að það
sem Sovétmenn gera i þessum
efnum með nokkrum fyrir-
gangi, er ekki þeirra einkaupp-
finning. Þegar listamannaferðir
ýmiss konar njóta fyrirgreiðslu
menntamálaráöuneyta, menn-
ingarsjóða, sendiráða, þá býr aö
sjálfsögðu aö baki hjá öllum sá
skiljanlegi ásetningur að punta
upp á ásjónu rfkisins, hressa
upp á þá mynd sem umheimur-
innhefur af landi og þjóð. Binda
slaufu á saltfiskinn, eins og seg-
ir i frægri bók islenskri. Eða
viljum við ekki sjálfir gjama
stuðla að þvi að Guðrún A.
Simonar, Rögnvaldur Sigur-
jónsson og Ragnar Björnsson
syngi og spili fyrir Rússa og að
karlakórar fari ekki aðeins
þangað heldur alla leið austur i
Kina? Ég hefði haldiö það.
A þessum vettvangi eru hafö-
ar uppi ýmsar leiðinlegar æf-
ingar i þjóðrembu (sem eru þó
meinlausar i samanburði við
það sem gerist i iþróttum til að
mynda). Mestu skiptir þó blátt
áfram sú einfalda staðreynd, að
pólitiskur og þjóðlegur metnað-
ur leysir frá skjóðu þar sem
nokkrir peningar eru geymdir,
sem bæöi koma listamönnum
velog svo þeim sem vilja sjá þá
og heyra. ,
Ys og þys
út af
menningu
Jafnræði
En það eru fleiri spurningar i
gangi um þessi efni. Morgun-
blaðið skrifaði á dögunum leið-
ara sem nefndist „Ballett og
samningar” — þar var lýst
ánægju yfir komu fyrrgreindra
dansara sovéskra en um leið
óánægjuyfir tilefni komu þeirra
sem var það, aö 20 ár eru liðin
siðanGylfi Þ. Gislason ogFúrt-
seva undirrituðu samning um
menningarsamvinnu milli ís-
lands og Sovétrikjanna. Blaðinu
fannst að i slikum samningi
væri gert ráð fyrir jafnræði sem
væri ekki til og hefðu Sovét-
menn notaöhann til „alls konar
Ihlutunar”, m.a. til aö „koma
sjónvarpsefni á framfæri viö Is-
lenska áhorfendur. Hvaða is-
lensk kvikmynd hefur veriö
sýnd sovéskum sjónvarpsáhorf-
endum?” spyr blaöiö meðal
annars.
Þarna er spurt um gagn-
kvæmni i menningarsamskipt-
um og er oft spurt að smærra
tilefni. En þaö er engin ástæða
til aö ætla aö slik spurning snúi
að Sovétmönnum einum. Þeir
hafa sjálfsagt ekki sýnt i'slensk-
ar kvikmyndir hjá sér i sjón-
varpi nema tvær-þrjár eldgosa-
og landslagsmyndir. Bretar
ekkiheldur, eða þá Bandarikja-
menn, en frá þessum tveim
löndum kemur í raun obbinn af
erlendu sjónvarpsefni sem hér
er sýnt. Og enginn skyldi ætla,
að þeir eða þá Frakkar eða ítal-
ir eða Pólverjar reyni ekki að
„koma sjónvarpsefni á fram-
færi” við islenska áhorfendur.
Munurinn er sá, að hjá Sovét-
mönnum er allt á einni hendi:
sölumenn sjónvarpsefnis eru
um leiö opinberir sendimenn.
Ogskyldiþó engum detta I hug,
að t.d. bandarisk stjórnvöld láti
sölumenn kvikmyndaiönaðarins
eina um þessi mál.
Það er ekki úr vegi aö minna
hér á frægt dæmi sem getið er
um i kvikmyndasögu Erics
Rhode: „Til allrar hamingju
fyrir kvikmyndaiðnaðinn (eftir
strið) viðurkenndi bandariska
utanrikisráðuneytið i verki
áröðursgildi Hollywoodmynda
og beitti hinar gjaldþrota þjóöir
Evrópu þrýstingi til að þær
sýndu þessar myndir sem hluta
af viðskiptapakka þar sem á
móti komu vissar tilslakanir i
viðskiptum og lánveitingum”.
Utanri"kisráðherrar Frakka og
Bandarikjanna, Blum . og
Bymes, geröu t.d. með sér
samning 194&en einn liöur hans
var sá,,að 70% af sýningartima
franskra kvikmyndahúsa ætti
að fara undir bandariskar kvik
myndir, og Blum varði þetta
með þvi' að ítalir hefðu gert enn
verri samning. Franskur kvik-
myndaiðnaður var að hruni
kominn, kvikmyndaverum var
lokað og þrir af hverjum fjórum
gengu atvinnulausir”.
*
Skynsamleg
viðbrögð
Þetta er nefnt svona rétt til að
minna á þaö að hinn afdrifariki
sjónvarps- og kvikmyndamark-
aður hefur aldrei veriö neinn
riddaraslagur jafningja-, þar er
bitistog barist af heift og beitt á
vixl þrýstingi og gylliboðum.
Einmitt á þessu sviði stendur
smátt samfélag eins og það is-
lenska alveg sérstaklega höllum
fæti og eins þótt það nauðsyn-
lega svar við aöstæðum, sem
innlend kvikmyndaframleiðsla
er, hafi nú á siöustu misserum
verið boriö fram af meira
sjálfstrausti en áður. Það er
mikil nauðsyn að halda áfram á
þeirribraut,en það er jafn ljóst
fyrir þvi, aö seint munum við
geta endurgoldið filmustórveld-
um i sömu mynt — til þessa höf-
um við orðið að láta okkur duga
nokkra velvild fyrir afurðir okk- *
ar á Norðurlöndunum.
Að þvi er varðar raunverulegt
ásigkomulag innflutnings á
kvikm.og sjónvarpsefni, þá
er ein: staðreynd öörum stærri:
algjör sérstaða bandariskra og
breskra framleiöenda. Ef að
tala ætti i alvöru um skynsam-
lega smáþjóðarstefnu i þeim
málum, þá væri hún fyrst og
fremst i því fólgin, að drcifa
ínnflutningi meira, hafa augun
betur opin fyrir þvi sem merki-
legt er á stórum menningar-
svæðum sem við svo sannarlega
vanrækjum. Við vitum yfirleitt
syndsamlega litið af þvi,
hvað ítalir og Spánverjar, Pól-
verjar og Rússar, Frakkar og
Japanir hafast að — svo helstu
dæmi séu tekin. Og það sem
verra er: manni finnst stundum
á lesendabréfum og öðrum
fjölmiðlaviðbrögðum, að Is-
lenskur smekkur á kvikmyndir
og sjónvarpsefni sé lygilega
þröngur; þá sjaldan að eitthvað
sést sem vikur verulega frá
bandariskum framleiðsluaö-
ferðum, þá hrista menn hausinn
og fara i fýlu. Gott dæmi er
merkileg rússnesk mynd um
helgimyndamálarann Rúbljóf
sem sýnd var i sjónvarpi. Það
var að sönnu erfiðkvikmynd, en
samt fór það ótrúlega rækilega
fram hjá þeim sem létu til sín
heyra um myndina, að þetta var
öðrum þræði andófsmynd um
valdið og listimar, enda hafði
hún átt erfitt uppdráttar i
heimalandi sinu. Nei, sögöu
menn, svona rússneskt bull!..
Það er helst á kvikmyndahátið-
um og iFjalakettinum, að önnur
og forvitnari viðhorf eru uppi og
menn hafa sama skikk á og
Eggert ölafsson lýsir i Hafnar-
sælu:
Allar sveinum opnar standa
Jþróttir til munns og handa,
fengið geta fjærstu landa
fregn og sprok I hverri krá...
Hvaða gagn?
I Morgunblaðsleiðaranum,
sem fyrr var nefndur, var ekki
aðeins spurt um jafnræðið,
heldur og nauðsyn þess að is-
lendingar geröu það upp við sig
hvaða hag þeir heföu af sam-
vinnu á menningarsviöum og
enn voru einmitt Sovétmenn i
sigtinu, og rammasamningur-
inn sem Fúrtseva gerði við
menntamálaráðherra Viöreisn-
arstjórnarinnar fyrir 20 árum.
Ef svara ætti yrðu margir
spurðir — til að mynda fiski-
fræðingar og jarðfræðingar, og
skal engum getum leitt að þvi
hér, hvernig þeir meta slíkan
samning.Þýðingarábókum eru
ireynd utan við slika samninga;
en ef það dæmi væri skoðað, þá
kemur á daginn, að furðu mikið
af islenskum bókum hefur verið
þýtt á rússnesku og önnur sovét-
mál. Halldór Laxness á þar
stærst strik i reikningi, en sem
fyrr segir — þaö koma allmarg-
ir aðrir við sögu, og væri full
ástæða til aö skjótó innan sviga
spurningu sem enginn hefur
gert tiiraun til að svara: Hvern-
igstendur á því, að á rússnesku
(ogreyndar slavnesku yfirleitt)
menningarsvæði og svo þýsku
hafa menn sýnt fslenskum bók-
um mun meiri forvitni en á
rómönsku eða engilsaxnesku?
Einn vettvangur
Eitt er það svið þar sem
menningartengsli íslendinga
urðu að skemmtilegri og já-
kvæðri samkeppni þeirra risa,
sem annars hrella okkur með
hrikalegu vigbúnaðartafli. Ég á
við fróðlega hringrás og vixl-
verkaniritónlistarlifi og mætti i
hálfkæringi lýsa á þá leið, að
fyrst kemur fiðlarinn Vajman
að austan og svo Isaac Stern að
vestan, þeir eru báðir ættaðir
frá Odessu og gætu vel átt það
til að spila Mendelssohn. En i
alvöru talað: skömmu eftir strið
var MIR stofnað og bauð hingað
ágætum tónlistarmönnum (og
dönsurum) frá Sovétrikjunum
— meðal annarra kom þá korn-
ungur sellóleikari á sinni fyrstu
utanferð, Rostropovitsj. Siöan
kom Tónlistarfélagið inn i þetta
dæmi og fleiri aðilar. Banda-
rikjamenn sáu, að ekki mátti
við svo búið standa, og fór nú að
fjölga einnig tónlistarmönnum
þeirra ágætum, sem höfðu við-
komu hér á leið yfir hafiö, eins
og hentugt er. Vitaskuld var hér
á ferð einhverskonar kapphlaup
um að sanna ágæti menningar-
lifs I tveim heimsveldum. En nú
vildi svo vel til, að fundinn var
sá vettvangur, þar sem enginn
gat tapað og þá sist það þjóðar-
tetur við Dumshaf, sem varð
fyrir itrekuðum músikinnrás-
um.
AB.
Árni
Bergmann
skrifar