Þjóðviljinn - 31.07.1982, Qupperneq 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 31. júli—1. ágúst 1982.
stjórnmál á sunnudegri
Svavar
Hagvexti
eru takmörk sett
Fyrir réttum 10 árum var haldinn fundur
norrænna sveitarstjórnarmanna á Laugar-
vatni — nánar tiltekið var fundurinn hald-
inn 20. júli 1972. Þar hélt Magnús Kjartans-
son, þáv. heilbrigöis- og tryggingamálaráð-
herra, ræðu sem hannnefndi „Hagvexti eru
takmörk sett”. Ræöan var svo gefin út i
Sveitarstjórnarmálum og birtist einnig sér-
prentuð i þó nokkru upplagi. Ég álit að
þetta sé eitt besta framlag Magnúsar
Kjartanssonar til pólitiskrar umræðu og er
þá mikið sagt, þvi margar ræður hans og
greinar eru bókmenntaverk sem lengi
veröur unnt að sækja til liösinni, ekki sist á
erfiðum timum. Þessi ræða Magnúsar
Kjartanssonar, „Hagvexti eru takmörk
sett”, snerist um vandamál sem eru ákaf-
lega áleitin um þessar mundir, en fáir feng-
ust til þess aö gefa þeim gaum hér á landi
fyrir 10 árum. Ræðan átti vel við þá — en
hún á enn brýnna erindi við okkur einmitt
um þessar mundir, þegar þjóðin fær i fyrsta
sinn að horfa framan i staðreyndir sem
sýna að hagvextinum eru takmörk sett —
sem sýna að hér verður ekki um aö ræöa
Gestsson
skrifar
í fysta lagi verður að leggja áherslu á
aukna framleiðslu og framleiðni þannig að
meira verði til skiptanna.
i öðru lagi verður að knýja fram margs-
konar sparnað i yfirbyggingu þjóðfélagsins
og milliliðastarísemi að ekki sé minnst á
höfuðatvinnuvegina þar sem margt mætti
mun betur fara.
Þegar þetta tvennt hefur verið gert þarf
aðátta sig áþvi sem óleyst er og deilurnar i
stjórnmálum munu einmitt á næstu mánuð-
um snúastum það hvernig þetta bil verður
brúað. i fyrstunni er þaö gert með við-
skiptahalla — eins og árum saman hefur
verið um að ræða hér á landi — þangað til
1978 og svo aftur nú. Viðskiptahalli til
margra ára er hins vegar háskalegur og
þess vegna er nauðsynlegt að ákveða hvar
skerðing þjóðarframleiðslunnar kemur
niður. Þar verða menn fyrst aö snúa geiri
sinum að versluninni sem skilað hefur
hundruðum miljóna króna á siðustu árum
i hagnaö. Viö hljótum aö ætlast til þess að
rikisstjórnin taki sérstaklega á þeim mál-
um. Þannig er ekki ósanngjarnt að ætlast
til þess að Framsóknarflokkurinn sem á
mjög innangengt i valdastofnanir sam-
vinnuhreyfingarinnar gangi þar á undan
með góðu fordæmi, að ekki sé minnst á þá
möguleika sem verölagsyfirvöld verða að
Hvort á aö skeröa verslunargróöann eöa kaupmátt lágtekjufólksins?
Krafa um ný skiptakjör
litinn hagvöxt i ár i staö mikils hagvaxtar
liðinna ára: Þaö er þvert á móti við þvi aö
búast að minna verði til skiptanna i ár en
siðustu árin hér á landi. Þetta má sýna með
þessum tölum:
Visitala þjóðarteknanna á mann:
Ar:
1970 .................................... 100.0
1971 .....................................114.7
1972 .................................... 119.1
1973 .................................... 131.0
1974 .....................................130.6
1975 .................................... 121.4
1976 .................................... 127.5
1977 .................................... 137.8
1978 .................................... 141.6
1979 .................................... 140.6
1980 .................................... 141.3
1981 .....................................142.1
Aætl.:
1982 .................................... 137.8
til 133.6
Hærri talan (áætl. 1982) svarar til 3%
lækkunar frá fyrra ári, en 133.6 svarar til
6% lækkunar frá fyrra ári (tvær spár).
Stingum ekki
höfðinu í sandinn
— Ef spá Þjóöhagsstoínunar um 3% sam-
drátt þjóðarframleiðslu rætist veröa þjóð-
artekjur á mann svipaöar á þessu ári og á
árinu 1977. Meö öörum orðum: Það sem
hefur bæst við i eyöslu og útgjöldum (lifs-
kjörum) þjóðarinnar siðan 1977 verður að
finna sér stoð i öörum verðmætum en fyrr,
það verður aðknýja fram ný skiptahlutföll i
þjóðarbúinu til þess að varðveita liískjörin.
— Þjóðhagsstofnun spáir einnig neöri
mörkum þjóðartekna á manná þessuáriog
þau liggja miklu neöar en fyrr var nefnt, en
þar er gert ráð fyrir 6% minnkun þjóðar-
framleiðslu i ár frá þvi i fyrra. Þar er einn-
ig gert ráð fyrir þvi, aö þjóðartekjur á
rpann geti oröið minni I ár og lika næsta ár
ef svo fer fram sem horfir.
Nú hafa landsmenn áður lesið vondar
spár Þjóðhagsstofnunar og ég er einn
þeirra sem hef dregið þær i efa og iðulega
hafa varúðarorð stofnunarinnar reynst
stórkostlega ýkt. Ég tel þó að nú sé sérstök
ástæða til þess að staldra við — ég tel að hér
séu raunveruleg og alvarleg vandamál við
að glima sem fráleitt er að lita framhjá.
Vandi
upp á 2 milljaröa
Það sem liggur fyrir er þetta meðal ann-
ars:
• Þorskaflinn er talinn verða
50 þúsund tonnum minni en
á s.i. ári.
• Loönuaflinn sem um skeið
fór yfirOOO þúsund tonn á ári
verður enginn á þessu ári að
teljandi sé.
• Vaxtaokurstefna Banda-
rikjastjórnar kemur nú illa
niöur á þjóðum sem skulda.
Þannig er taiið að íslend-
ingar þurfi að greiða 400
miijónum króna meira á
þessu ári en orðið hefði
samkvæmt vaxtakjörum
ársins 1980. Það munar um
minna.
Hér hafa veriö nefnd þrjú atriði sem öll
vega þungt og hvert um sig hefði verið talið
stórfellt vandamál. En þau segja þó ekki
alla söguna þvi hér eru ekki talin til vanda-
mál eins og ofíramleiðsla á kindakjöti og
sölutregða á skreið til Nigeriu. Hér er það
heldur ekki nefnt, aö islenskur iðnaöur,
einkum samkeppnisiðnaðurinn, hefur átt
við mikla eríiöleika að etja vegna alþjóð-
legrar gengisþróunar þar sem doilarinn
hefur stöðugt verið að styrkjast en Evrópu-
gjaldmiðlar eru veikari. En þau þrjú atriði
sem voru talin upp sérstaklega valda þjóð-
arbúinu samanlagt vanda sem telja verður
að geti nálgast tvo miljarða nýkróna. Það
er einnig greinilegt að þessi vandamál hafa
keðjuverkandi áhrif og þau koma verst niö-
ur þar sem sist skyldi ef ekki verður gripið
til sérstakra efnahagsaögerða.
Vissulega kemur samdráttur i afla fyrst
og fremst niöur á tekjum sjómanna og út-
gerðaraðila. Þar næst hefur samdráttur af
þessum toga áhrif á tekjur íiskvinnslunnar
og verkafólks i landi þó i minna mæli sé. Ef
hins vegar er ekki gripið til sérstakra efna-
hagsaðgeröa þá koma þessar niðurstöður
framleiðsluatvinnuveganna siðan fram i
auknum viöskiptahalla sem enn hefur i för
með sér auknar erlendar lántökur. Þannig
leiðir hvað af öðru og þaö er höfuðskylda
stjórnvalda aö bregöast viö þessum vanda,
að rjúfa vitahringinn þannig að varin séu
kjör láglaunafólksins sem hefur raunar
þegar tekiö á sig hluta af þessum mikla
vanda meö skertum visitölubótum. Þaö er
þvi komiö aö öörum en láglaunamönnum aö
draga úr sinum kröfum. Nú veröur til
dæmis að fara að ganga að versluninni sem
skilar hundruðum miljóna i gróða á sama
tima og undirstöðuatvinnuvegirnir tapa
fjármunum.
Vissulega eru þessi vandamál alvarleg
og það er brýnt að menn átti sig á þeim og
setji vandann i heildarsamhengi. Menn
þurfa engu aðsibur aðgera sér það ljóst.að
hér er ekki um neinn dauðadóm að ræða yf-
ir fslenska þjóðfélaginu — með sameigin-
legu heildarátaki á félagslegum grundvelli
er unnt að leysa þau vandamál sem blasa
við. Þar hefur fámenn þjóð ekki efni á
þeirri sóun sem felst i sundurvirkni einka-
gróðasamfélagsins né heldur f þeim
hrepparígsem alltof mikið berá hérá landi.
Aukin framleiöni,
sparnaöur, —
og réttlátari skipti
Þegar þjóðin stendur l'rammi fyrir
vandamálum af þeim toga sem hér er um
að ræða ber að leggja höfuðáherslu á nokk-
ur meginatriði:
hugaaöi þessum efnum. Þaö erbeðiðeft-
ir hugmyndum frá þessum aðilum um það
hvernig unnt er að tryggja að verslunin láti
nokkuðaf sinum hlut til þess að leysa vand-
ann. Það er ekki unnt að gera kröfur til lág-
launafólks nema slikt liggi fyrir.
Hér hafa verið nefnd þrjú atriði — aukin
framleiðsla, sparnaður og niðurskurður á
kostnaði milliliðanna. Þessi grundvallarat-
riði verður að hafa efst á blaði og Alþýöu-
bandalagiö mun beita sér fyrir lausn þeirra
vandamála sem viö er aö glima á ofan-
greindum forsendum.
Auölindanýting
Um leið og við gerum okkur grein fyrir
þvi hvernig brugöist veröur við vandamál-
unum I bráð verður einnig að gera sér ljóst
hvað ber að gera til langs tima. Þar verður
að koma til i senn stórfelld ný verðmæta-
sköpun úr auðlindum okkar um leið og
menn lita i eigin barm og reyna að draga úr
þeirri gegndarlausu sóun sem á sér stað
viða hér á landi eins og I grannrikjum okk-
ar bæði i fari stofnana, fyrirtækja og ein-
staklinga. Lifskjarabreyting verður þar og
að koma til.
Nauðsynlegt er að skýra vel af hverju
vandinn stafar nú og reyna að leita að svör-
um I þeirri greiningu. Það liggur fyrir að
auðlindirnar eru takmarkaöar. Fiskistofn-
arnir mega ekki verða fyrir rányrkju. Hún
kemur okkur i koll. Það þarf að standa að
auðlindanýtingunni á félagslegum forsend-
um. Gróðaöflin mega ekki ráða þar ferð-
inni, ekki heldur þrengstu byggðasjónar-
mið. Við höfum umgengist aublindir hafs-
ins af miklu kæruleysi, og sárin á landinu
okkar bera enn skýran vott um skammsýni
og skilningsleysi. Skuld okkar við komandi
kynslóðir verður best greidd með þvi að
græða landið og með þvi að nýta auðlindir
þannig að þær skili meiru til komandi kyn-
slóöa en við höfum tekið. Auðlindunum eru
takmörk sett — það verðum við að gera
okkur ljóst. Það er i rauninni grunnfor-
senda þess að maðurinn fái haldiö lifi á
jörðinni að hann geri sér grein fyrir þessu.
Sem betur fer gera fleiri og fleiri sér ljóst
hvaða hætta er á feröum ef við göngum ekki
vel um auðlindirnar, en hitt virðist fáum
vera ljóst að hin alþjóölega kreppa sem nú
er um að ræða á einnig rætur að rekja til
takmarkaðra auðlinda og þaö er lika ljóst
að versnandi ástand i heiminum og vaxandi
ófriðarhætta birtast okkur nú vegna þess að
minnaer til skiptanna en fyrr. Fólk virðist
enn ekki hafa áttaö sig á þvi að stöðugur
vaxandi hagvöxtur hlýtur að vera undan-
tekning i sögunni, en ekki regla.
Magnús Kjartansson benti á þá stað-
reynd fyrir 10 árum. Þaö virðist þvi miður
verafull þörf á þvi að rifja þaöupp nú — við
getum þurft að hagnýta aöra mælikvarða á
umhverfi okkar á næstu árum en verið hef-
ur um sinn. I þvi felst enginn voði, en krafa
um skynsamleg vinnubrögð, heildarsýn og
ný skipti úr þjóðarauðæfum.
Þau þrjú atriði sem voru talin upp sérstak-
lega valda þjóðarbúinu samanlagt vanda,
sem telja verður að geti nálgast tvo
miljarða nýkróna. Það er einnig greinilegt,
að þessi vandamál hafa keðjuverkandi
áhrif og þau koma verst niður þar sem síst
skyldi, ef ekki verður gripið til sérstakra
efnahagsráðstafana