Þjóðviljinn - 05.02.1983, Blaðsíða 4

4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 5. - 6. febrúar 1983
stjornmál á sunnudegi
Olafur
Jónsson
skrifar
Húsnæðiskostnaðurinn
ræður mestu um kjörin
Telja má aö meö árinu 1982
hafi nýju lögin um
Húsnæðisstofnun ríkisinsverið
komin að fullu til framkvæmda og
að húsnæðismálastjórn hafi
mótað framkvæmd þeirra í
flestum atriðum. Of snemmt er að
fullyrða um varanleg áhrif
laganna á húsnæðismál á íslandi
til lengri tíma, en af þeirri reynslu
sem þegar er fengin tel ég
tímabært að draga eftirfarandi á-
lyktanir:
í fyrsta lagi að lögin séu góður rammi fyrir
starfsemi Húsnæðisstofnunar ríkisins og
að þau séu svo frjálsleg að þau veiti
möguleika til þess að vinna að húsnæðis-
máluni í samræmi við kröfur og þarfir
hvers tíma.
I öðru lagi er Ijóst að sá fjárhagslegi grund-
völlur sem öll framkvæmd laganna bygg-
ist á er of veikur og að hann verði að
treysta ef Húsnæðisstofnun ríkisins á að
gegna hlutverki sínu í þjóðfélaginu.
Fyrir hinni veiku fjárhagsstöðu húsnæðis-
lánasjóða eru einkum þrjár ástæður. Eigin-
fjárstaða sjóðanna er óeðlilega veik. Eftir að
Byggingarsjóður verkamanna hefur starfað í
50 ár og Byggingarsjóður ríkisins í 25 ár, þá
eru eignir sjóðanna hverfandi litlar vegna
þess að þeir hafa jafnan lánað fjármagn sitt
óverðtryggt og með lágum vöxtum. Tekjur af
eigin fjármagni sjóðanna eru því óverulegar
miðað við verkefni sjóðanna. Sú kenning lög-
gjafans sem fram kom við setningu laganna
að fjárfestingarsjóði sé hægt að fjármagna
með því sparifé þjóðarinnar sem unnt er að
binda til nokkurra ára, í stað þess að skatt-
leggja borgarana, er ekki raunhæf á þeim
tímum þegar lítil sparifjármyndun er í
þjóðfélaginu. Þá er einnig óraunhæft að
treysta á það við fjármögnun sjóðanna að
lífeyrissjóðir kaupi skuldabréf af lánasjóðun
húsnæðismálastjórnar í svo ríkum mæíi sem
áætlað hefur verið. Við núverandi aðstæður
fer ráðstöfun á fjármagni lífeyrissjóðanna
eftir ákvörðun stjórnenda sjóðanna þar sem
atvinnurekendur skipa helming fulltrúanna.
Húsnæðismálin,
baráttumál verkalýðs-
hreyfíngarinnar.
Það er ótvírætt fyrir þrotlausa baráttu
verkalýðshreyfingarinnar um áratugi að við-
unandi skipulag er nú komið á aðstoð stjórn-
valda við íbúðarhúsabyggingar í landinu.
Verkalýðshreyfingin hefur einnig lagt grunn-
inn að fjármögnun lánasjóða til húsnæðis-
mála með samningum sínum við ríkisvaldið
um launaskattinn og með skuldabréfa-
kaupum lífeyrissjóðanna.
Nú hefur barátta verkalýðshreyfingarinnar
verulega slaknað í þessum málaflokki og
sannast þar enn að erfiðara er að halda uppi
baráttu fyrir því að vernda áunnin réttindi en
að afla þeirra.
Ríkisstjórnin hefur nú stigið stórt skref til
þess að styrkja stöðu Byggingarsjóðs ríkisins
með því að hækka framlag ríkissjóðs til hans
á fjárlögum fyrir árið 1983 um 100% frá
fyrra ári.
Lánveitingar
á árinu 1982.
Þrátt fyrir mikla fjárhagserfiðleika á árinu
1982 tókst húsnæðismálastjórn að afgrciða
lán til allra sem voru að byggja eða kaupa
íbúð og áttu rétt á láni. Lánin hækkuðu sam-
kvæmt vísitölu byggingarkostnaðar árs-
fjórðungslega og voru afgreidd á sama tíma
og venja hefur verið til á síðustu árum. Fyrir-
huguðum hækkunum á lánum til þeirra sem
enga íbúð áttu og voru að byggja eða kaupa
sína fyrstu íbúð, varð hinsvegar að fresta þar
sem Alþingi fékkst ekki til þess að afgreiða
frumvarp um skyldusparnað á hátekjur sem
flutt var af félagsmálaráðherra til fjáröflunar,
og ætlað var til þess að geta hækkað lánin.
Tilfinnanlegur skortur á fjármagni miðað
við umsóknir og þarfir húsbyggjenda varð til
þess að færri verkamannabústaðir voru
byggðir en fyrirhugað var og brýn þörf var
fyrir. Þá var einnig minna fjármagni veitt til
nýrra lánaflokka en æskilegt hefði verið og
áætlað var við setningu laganna. Veruleg
og einstakir byggingameistarar, sem byggðu
íbúðir til sölu á almennum markaði í ágóða-
skyni, hafi hætt starfsemi sinni. Hagnaðarv-
on þeirra virðist hafa verið bundin við ódýrt
lánsfé. Mun færri íbúðir voru því byggðar á
árunum 1980 og 1981 en var að meðaltali á
síðasta áratug.
Á þessari þróun varð nokkur breyting á
síðastliðnu ári og er áætlað að fbúðarbygging-
Á síðasta áratug var að jafnaði byrjað á 84 nýjum verkamannabústöðum á ári. - Á síðasta
ári var hins vegar hafist handa um byggingu 299 verkamannabústaða. Myndin sýnir nýja
verkamannabústaði við Eiðsgranda í Reykjavík.
hækkun varð þó á lánum til íbúða og dvalar-
heimila fyrir aldraða og til endurnýjunar á
íbúðum í eldri bæjarhverfum.
Allur áróður um að lán til íbúðabygginga
hafi lækkað er tilhæfulaus. Ef miðað er við
byggingarkostnað svonefndrar vísitöluíbúð-
ar, sem Rannsóknarstofnun byggingar-
iðnaðarins reiknar út þá hefur hlutfall lána til
húsnæðismálastjórnar til nýrra íbúða síðustu
árin verið sem hér segir:
Árið 1978 .................... 30,8%
Árið 1979.......................33,5%
Árið 1980.......................30,4%
Árið 1981.......................32,7%
Árið 1982.......................33,5%
Veruleg aukning varð á lánveitingum líf-
eyrissjóðanna á árinu 1982 og forráðamenn
sjóðanna fullyrða að þau lán renni að mestu
leyti til húsnæðismála. Hjá viðskiptabönkum
og sparisjóðum hafa lánaflokkar merktir
húsnæðismálum nærri allstaðar hækkað ver-
ulega umfram verðbóglu. Ég tel því óhætt að
fullyrða að samanlagðar lánveitingar allra
þessara stofnana til húsnæðismála hafi hækk-
að verulega á síðasta ári.
Þarfir húsbyggjenda fyrir fjárfestingarlán
til lengri tíma hafa hinsvegar aukist mjög ver-
ulega vegna verðtryggingar lána og mikillar
vaxtabyrði af skammtímalánum. Lán bank-
astofnana til íbúðakaupa, sem veitt eru til
tveggja eða fjörurra ára leysa engan vanda en
setja marga húsbyggjendur í vonlausa
aðstöðu fjárhagslega.
Óhjákvæmilegt er að hækka stofnlán til
kaupa á íbúðum verulega á næstu árum. Fyrir
lántakendur skiptir ekki máli hvaðan lánin
koma ef allir njóta jafnréttis. Aðkallandi er
að samræma lánveitingar húsnæðismála-
stjórnar, lífeyrissjóðanna og annarra lána-
stofnana og miða lánakjörin við greiðslugetu
venjulegra launamanna. Ef lífeyrissjóðirnir
vilja vera beinir aðilar að lánveitingum til
húsnæðismála til frambúðar er nauðsynlegt
að taka upp samstarf um markvissa fram-
kvæma þeirra mála.
íbúðarbyggingar
aukast aftur.
Eftir að verðtrygging allra lána til húsnæð-
ismála var tekin upp drógust íbúðarbygging-
ar verulega saman. Heita mátti að verktakar
ar hafi þá aukist um 5 til 10% frá fyrra ári.
Veruleg aukning var einnig í endurbygging-
um og standsetningu íbúða í gömlum borgar-
hverfum í Reykjavík.
Verkamannabústaðir.
Veruleg aukning hefur orðið á byggingum
verkamannabústaða einkum í sveitarfé-
lögum úti á landi. Á síðasta áratug voru
byggðar 842 íbúðir í verkamannabústöðum á
öllu landinu eða 84 ár ári til jafnaðar. Síðan
nýju lögin tóku gildi hinn 1. júlí 1980 hafa
verið hafnar framkvæmdir við byggingar
verkamannabústaða og leiguíbúða sveitarfé-
laga sem hér segir:
Árið 1980...................74 íbúðir
Árið 1981 ..................205 íbúðir
Árið 1982...................304 íbúðir
Samtals hafa því verið hafnar framkvæmd-
ir við 583 íbúðir í 38 sveitarfélögum sam-
kvæmt nýju lögunum. Þar af eru 40 leiguí-
búðir í eigu sveitarfélaganna. Um síðastliðin
áramót var búið að afhenda 158 fullgerðar
íbúðir og eru því nú í byggingu 425 íbúðir,
verkamannabústaðir og leiguíbúðir sveitar-
félaga.
Auk þessara lánveitinga til nýrra íbúða
voru teknar upp með hinum nýju lögum lán-
veitingar til eldri íbúða í verkamannabústöð-
um sem komu til endursölu, allt að 80% af
endursöluverði íbúðanna. Með þeim lánum
hefur verið tryggt að íbúðirnar halda áfram
að gegna því hlutverki að bæta úr húsnæðis-
vanda þeirra sem erfiðasta aðstöðu hafa til
þess að leysa sín húsnæðismál.
Varðandi byggingar verkamannabústaða
cr því hér um algjöra stefnubreytingu að
ræða sem skila mun miklum árangri þegar
fram líða stundir.
Mikið vantar þó á að með því fjármagni
sem nú er til ráðstöfunar hjá Byggingarsjóði
verkamanna verði hægt að fullnægja eftir-
spurn og brýnni þörf fyrir lánveitingar til
nýrra verkamannabústaða á þessu ári og
verður það eitt erfiðasta verkefni húsnæðis-
málastjórnar að skipta því fjármagni á milli
sveitarfélaga sem bíða eftir að hefja fram-
kvæmdir.
Meginstefna gildandi laga mótast af þeirri
hefð sem hér er rfkjandi að sem flestar íbúðir
séu í einkaeign. Enginn stjórnmálaflokkur er
með tillögur um breytingar á því eignarformi.
Þó er vaxandi skilningur á því að nauðsynlegt
sé að auka framboð á leiguíbúðum, einkum
fyrir námsfólk og aðra sem ekki hafa aðstöðu
til þess að kaupa íbúð.
Það hefur ætíð verið erfitt verkefni fyrir
nýja fjölskyldu að eignast íbúð til afnota. Það
verkefni varð þó miklu erfiðara eftir að öll
lán til húsnæðismála voru verðtryggð og vext-
ir á skammtímalánum voru hækkaðir í svo-
nefnda raunvexti.
Þegar könnuð eru lífskjör launafólks í
landinu kemur í Ijós að þau mótast mest af
því hver er raunverulegur húsnæðisskortur
fjölskyldunnar. Þeir sem búnir voru að
byggja áður en verðtrygging lána var tekin
upp búa nú við allt önnur og betri lífskjör en
hinir sem keypt hafa eða byggt sínar íbúðir á
síðustu árum. Þessi aðstaða í húsnæðismál-
um ræður meiru um lífskjör fólks en röðun í
launaflokka eða verðbætur á laun.
Árni Stefánsson kennari í Kópavogi skrif-
aði athyglisverða grein hér í Þjóðviljann 11.
janúar sl. Vakti hann þar athygli á þessum
vanda í húsnæðismálum og varaði við afleið-
ingunum. Jafnframt setti hann fram tillögur
til úrbóta. Ekki er hér möguleiki á því að
ræða tillögur þær sem Árni setti fram, en til
þeirra hugmynda þarf að taka afstöðu á
næstu mánuðum.
Við núverandi aðstæður er óraunhæft að
afnema verðtryggingu á lánum til húsnæðis-
mála. Verðtryggð lán húsnæðismálastjórnar
og lífeyrissjóðanna valda þungri greiðslu-
byrði en eru ekki óviðráðanleg fyrir þá sem
hafa viðunandi tekjur. Mestur vandi hús-
byggjenda stafar af því að lánin eru of lág og
þeir þurfa að taka skammtímalán og safna
lausaskuldum.
Eftirfarandi dæmi um greiðslubyrði af
verðtryggðu láni sýnir hvað lánstíminn er af-
gerandi um greiðslubyrðina.
Dæmi er tekið af láni sem var 80% af bygg-
ingarkostnaði staðalíbúðar fyrir fjögurra
manna fjölskyldu í september 1982. Láns-
fjárhæðin kr. 844.888, jafngreiðslulán (annu-
intet) vextir 2,25%. Afborganir væru þá sem
hér segir:
Lánstími mánaðargreiðsla
26 ár..........................kr. 3.606
33 ár..........................kr. 3.046
42 ár..........................kr. 2.609
Ef vextir væru 3% eins og þeir eru nú af
lánum lífeyrissjóðanna þá liti dæmið þannig
út:
Lánstími mánaðargreiðsla
26 ár..........................kr. 3.938
33 ár..........................kr. 3.391
42 ár........................ kr. 2.971
Þessar greiðslur eru vissulega hærra hlut-
fall af meðaltekjum en æskilegt er að fari í
húsnæðiskostnað, en þó verulega lægri en
algengast er í leiguhúsnæði. Það gerir hins-
vegar greiðslustöðu húsbyggjandans von-
lausa ef hann þarf að bæta víxlum eða öðrum
lausaskuldum við verðtryggða lánið, eins og
áður er að vikið.
Lokaorð.
Niðurstaða þessara hugleiðinga um lán-
veitingar til húsnæðismála og vanda þeirra
sem nú eru að glíma við að eignast íbúð er á
þá leið að það sé brýnt og aðkallandi verkefni
að koma í fastara form allri fyrirgreiðslu lána-
stofnana til húsnæðismála, hækka verulega
föst lán til þeirra sem eru að byggja eða
kaupa sfna fyrstu íbúð, og auka byggingar
verkamannabústaða og leiguíbúða fyrir þá
sem við erfiðastar aðstæður búa.
Við þær aðstæður sem nú ríkja á lánamark-
aði hér á landi er vænlegast að leitað verði
samstarfs á milli húsnæðismálastjórnar og líf-
eyrissjóðanna og annarra lánastofnana um
lausn á þessum vanda.