Þjóðviljinn - 05.02.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 5. - 6. febrúar 1983
helgarsyrpa
Thor
„Tyrkneska myndin YOL þykir mér
langmerkasta kvikmynd þessarar
hátíðar... ég mæli með því að enginn
láti hana fara fram hjá sér sem á kost
á því að sjá hana“.
Ekki verður því neitað að fjölbreytnin er
mikil á kvikmyndahátíðinni okkar á
þessu ári, eins og stundum áður. Þótt
sumar myndirnar séu ekki sérlega
glaðlegar er þetta fjörvaki í borgarlífinu
þó ekki sé á annað litið heldur en hin
miklu mannlífstækifæri sem gefast núna
á hinni marglitu brú Regnbogans þessa
dagana, þar sem margurfæri tækifæri til
að rifja uþp gömul kynni, og sumir
jafnvel hitta með glaðlegu móti
nágranna sem myrkrið gleypir
endranær eðafljóta burt í mikilli birtu
sumars.
En það veitir ekki af fjörugum málfundum ,
þegar sjáendur dragast út með ógnir og skelf- Lr myndinni Possession (Haldin illum anda) eftir pólska útlagann Zulawski: Undarlegt hvað
ingar heimsins á sinninu; ég tala nú ekki um djöfullinn virðist hugfólginn ýmsum Pólverjum.
er þó vel leikin, einkum Philippe Noiret sem
stjórnandi leyniþjónustusveitarinnar, og
snoturlega gerð með þennan asnalega sögu-
þráð, og væri svo sem góð á Alliance Frangais
kvöldi, en tæpast hátíðarmatur.
Ég hef geymt mér að nefna þær myndir
sem mér þótti mest varið í að sjá (það sem af
er hátíðinni), og geymi mér reyndar enn að
fjalla um þær betur en fært er á hlaupunum
milli mynda á þessu veizluborði. Það eru
myndirnar úr þriðja heiminum svonefndum
auk myndarinnar um Þýzkaland - hina fölu
móður. Reyndar skal getið að Saura myndin
olli mér vonbrigðum. Hann er einn af mínum
uppáhaldshöfundum þó.Þessi þótti mér létt-
væg. Mér fannst alltof augljóslega sniðugar
uppáfinningar sem ekki náðu að næra mig
eða örva hugsun. Brögð hans kontu ekki á
óvart, sýndust déja vu eins og Frakkar segja.
Vilhjálmsson «
skrifar
Punktar vegna kvikmyndahátíöar
ef væri eftir sleitulausa hryllingsuppákomu á
tjaldinu sem slyngur hönnuður í posalausum
viðbjóði hefur gert til að böðlast á fínni
taugunum í sosum tvo tíma, og lítt er af setn-
ingi slegið. Blóðið slettist upp í augun á okk-
ur, ælan lýstur vitin, grimmd og kvalalosti
býður hverjum þeim nóg sem berst við tómið
í tómstundum sínum með því að leita uppi
stórslysaunað í kvikmyndahúsum^ða hlýjum
stofum heimilanna á myndböndum.
Það er kannski sök sér þegar slíkt er unnið
af heimsku og andlegum vanefnum og sljóum
tilfinningum jafnvel þótt tæknisnilli sé tiltæk.
En í frönsk-þýzku myndinni Possession eftir
pólska útlagann Zulawski fer saman góð
tækni, vit og næmi sem gerir hryllinginn því
áhrifameiri og kemur meira við okkur vegna
þess hve þetta er allt vel gert. En til hvers?
spyr maður. L’art pour l’art,var sagt, listin
fyrir listina. Hér virðist vera l’horreur pour
l’horreur, hryllingur fyrir hryllinginn. Eins
konar andlegt ónanerí, sjálfsflekkun.Og þó
verður þessari mynd ekki hafnað með svo-
felldum synjunum. Kannski verður maður að
bíða þar til tóm gefst á bak hátíð þessari að
meta í næði þá kvikmynd, vita hvort þetta
hnitmiðaða filmæði, þetta öskrandi ofbeldi,
var til einhvers annars en að djöflast á áhorf-
endum. Þetta var því áhrifameira þar sem
ofan á eftirminnilega myndatöku og öflugt
myndskyn bættist magnaður leikur, þar sem
Isabella Adjani var þannig að erfitt var að
gleyma, ein fremstu leikkvenna sem sjást í
kvikmyndum. Hún dansar enn í taugum
manns sinn sánktivítusardans í neðanjarðar-
lestargöngunum með fölgrænar vegghellur
bak við sig, og lemur veggina, milli þess sem
djöfullinn spennir hana í rykkjum og teygir
og keyrir saman, unz hún lemur gljáandi
veggina grænu með innkaupapoka sínum og
mjólkin slettist þar hvít; unz komið er að
þeirri fullnaðarstund að hún hnígur niður, og
margblessað blóðið rásar fram rautt milli fóta
hennar.
Undarlegt hvað djöfullinn virðist hugfólg-
inn ýmsum Pólverjum. Má þá minna á Polan-
ski: Rosemary’s baby, og fleiri, kvikmyndir
um andsetnar konur, þó ekki sé alltaf gengið
svo langt að ala djöflinum barn. Og þetta er
kaþólskur djöfull slægur og hættulegur og
marglyndur en ekki hin einhama norska sam-
tímaútgáfa hans af lútersætt sem vandséð er
að sjá hvernig nái tökum á öðrum en aulum,
og reynt er að hafa í framboði hér. Það er
erfitt fyrir íslendinga að lifa sig inn í þessa
kaþólsku grillu nema sem sjúkdóm, sem Zul-
awski sýnir svo klíniskt að það liggur við að
klínist við mann, og manni þykir nóg um að
velta sér þannig upp úr sjúkdómum. Og þó er
óvíst hvert erindi hún ætti við læknanema.
Áhangendur Wilhelms Reich gætu kann-
ski fengið hugmyndir um það hvernig þeir
ættu að láta næst þegar þeir koma í sjónvarp-
ið; ef þeir sjá þessa mynd.
Þegar maður sér leikinn í myndinni hvarfl-
ar að manni það sem Reich kennir um hvern-
ig fólk geti hreinsazt með því að láta sem
djöfullegast, veltast í óhemjuskap og öskra
nóg.
Annar gestur hátíðarinnar Helma
Sanders-Brahms vekur líka spurninguna um
til hvers mynd hennar sé, sú síðari sem sýnd
var á hátíðinni: Vitfirrt.
Það er sjúkdómssaga geðveikrar konu sem
sækist eftir því að liggja með þeim aumustu
sem á vegi hennar verða, gefa sig þeim.
Leikstjórinn segir í viðtali við Þjóðviljann að
hún sé eins konar kvenkristur. Það eru kann-
ski dálítið afvegaleiðandi upplýsingar. Enda
meiri ástæða til að athuga verkin sjálf heldur
en ummæli höfunda þegar blaðamenn
ganga á þá og krefja þá sagna. Það sem höf-
undur hefur að segja er annað hvort í verki
hans eða ekki. Eymd og niðurlæging stúlk-
unnar undir yfirskini upphafningar er svo vel
sýnd að áhorfandinn kemst ekki undan því að
renna til rifja, þótt hann spyrji sig spurning-
arinnar: til hvers? Er þetta ekki of einkanlegt
sjúkdómsmálefni? Ert þú hann? spyr stúlkan
þann sem hún hefur legið með. Og á við
Jesúm Krist.
„Vissulega er það áhrifaríkt sem
hún (Helma Sanders-Brahms) sýnir
okkur að stríðið hefst heima fyrir
þegar lokið er styrjöldinni sem hafði
sundrað foreldrunum of lengi, og
teitt þau hvort frá öðru með hryllingi
sínum og hörmungum".
Er hún haldin trúargrillum,- eða einfald-
lega kynóð með sérþarfir?
Hin myndin eftir Helntu Sanders-Brahms
er miklu auðsærri í erindismálum sínum. Fal-
leg og vel gerð mynd sem segir frá foreldrum
hennar, og þar með henni sjálfri sem segir
sögu þeirra, er sögumaður. Sagan hefst raun-
ar fyrir fæðingu hennar; segir frá fyrstu fund-
um foreldra hennar, tilhugalífi, sameiningu
þeirra, og því hvernig stríðið sundrar þeim
áður en hún fæðist. Þau laðast saman meðan
nasisminn er að ryðjast til valda og tryllir
fólkið í kringum þau. En það sameinar þau
með öðru að nasisminn höfðar ekki til þeirra
og þau leiða hann hjá sér. Þau kæra sigekkert
um stjórnmál, ekki rísa þau þó á móti nasism-
anum, þau vilja bara vera í friði. Sagan er
sögð með einlægni sem maður trúir, fallega
filmuð og leikin og vel byggð. Það er ekki fyrr
en líður nær lokum að manni þykir verða
soltið langdregið og vottar fyrir tilfinninga-
semi sem stingur í stúf við einlægnina áður.
Maður má passa sig á því að það komi ekki
upp í manni rasistinn sem segir: já þessir
Þjóðverjar þeim hættir til að vorkenna sjálf-
um sér. Það er allt annað mál hvort það er
ástæða til þess, réttmætt. Það er synd að
myndin slakni í lokin, svo sönn sem hún er,
og þörf hugvekja langleiðina. Það hvarflar
líka að manni að lokakaflinn hefði getað orð-
ið stofn að nýrri mynd í stað þess að vera
niðurlag hér. Maður hefur vissulega samúð
með höfundinum sem freistast til þess að
troða of miklu í eina mynd af sinni eigin sögu,
meðan hún hefur tækifæri til þess að létta
þannig af sér fargi. Vissulega er það áhrifa-
ríkt sem hún sýnir okkur að stríðið hefst
heima fyrir þegar lokið er styrjöldinni sem
hafði sundrað foreldrunum of lengi, og leitt
þau hvort frá öðru með hryllingi sínum og
hörmungum. Þá hefst heimilisstríðið þegar
heimsstríðinu lýkur. En maður finnur til þess
að myndin sé að verða dálítið löng undir lok-
in, og tökin hljóta þá að hafa slaknað, en svo
ekki fer um samúö okkar með höfundinum
þó. Hún endist. (
Það sem ég hef séð af frönskum myndum,
þykir mér einna slakast þegar þess er minnzt
að hér er um að ræða kvikmyndarlistarhátíð,
og hleyp því fljótt yfir sögu þar. Onnur er
Stjúpfaðirinn sem mér þykir vandséð hvert
erindi eigi á þessa hátíð, eftir Bertrand Blier,
son leikarans kunna Bernards sem var að
leika í gamla daga ( myndunum þeirra í
Franz. Þetta á að vera hjartaknosandi ntynd
en mér þótti hún leiðinleg. Hinn frægi leikári
Patric Dewaere sem lézt rúmt þrítugur í fyrra
vafrar í gegnum myndina með angurvært
varnarleysi í svipnum, stóreygur eins og gaz-
ellukálfur, dreymandi á svipinn eins og hann
vildi gjarnan vera í einhverri annarri mynd í
staðinn, og lendir svo einhvern veginn í ást-
arsambandi við fjórtán ára gamla dóttur sam-
„En í frönsku myndinni Possession
eftir pólska útlagann Zulawski fer
saman góð tækni vit og næmi sem
gerir hryllinginn því áhrifameiri og
kemur meira við okkur vegna þess
hve þetta er allt vel gert“.
býliskonunnar, sem bíll drap fyrir honum.
Ekki verður fundið að kvikmyndatökunni
enda annast hana frábær maður Sacha Vi-
erny sem oft hefur átt brýnni erindi að neyta
kunnáttu sinnar og listfengi, enda gerir hann
ekkert sérstakt svo munað verði hér nema
helzt að spegla fólk á flygilsloki á fyrstu mín-
útu leiksins.
Hitt var snotur reyfari um hryðjuverka-
konu þýzka og franska leyniþjónustumenn
sem af einhverjum undarlegum ástæðum
gera samning við þýzka starfsbræður sína um
að drepa hryðjuverkakonuna Birgittu Haas;
þó augljóslega standi hinum síðarnefndu nær
að vinna þetta verk,af hverju sem þurfti nú að
gera það því konan var hætt að standa í stríð-
inu við samfélagið eða þá sem því stjórna, og
er auk þess í Múnchen innan seilingar hinna
sömu. Þetta er allt fremur langsótt þó varla
verði logið á þá leyniþjónustumenn um fólsk-
una. Það á nú kannski að vera sniðugt í
myndinni að þeir hafi tilfinningar samt og séu
svolítið mannlegir inn við beinið, að mörgu
leyti, sumir. Ogí myndinni vílaþeir ekki fyrir
sér að hlera hughreystingarsíma þar sem
hlustað er á menn sem eru í öngum sínum
rekja að raunir sínar í trúnaði. Þar finna þeir
hentugan mann í vélabrögðin sín, sem á að
vera tryggt að komist upp í rúm hjá þeirri
þýzku sem fær ekki útrás í hryðjuverkunum
heldur á að vera í vergjarnara lagi. Hún vill
ekki bara krossferð heldur karla líka. En það
kemur reyndar á daginn að sá leyniþjónust-
umaðurinn sem valdi manninn í rúmfagnað
konunnar gerði það ekki af óeigingjörnum
leyniþjónustuhvötum og ósíngirni; heldur
hélt hann við konuna hins sem hafði hlaupið
frá þeim af því hann gat ekki boðið henni
góðan mat á sunnudögum,þótt hámenntaður
væri og víðlesinn og kynni ljóð eftir Bertolt
Brecht eins og líka hryðjuverkakonan sem
fer með ljóðið Þýzkaland föla móðir (Deutch-
land, bleiche Mutter) fyrir hann; og það
snerpir kærleikann svo ört að leyniþjónustan
hlakkar yfir hlerandi á allt sem þeim fer á
milli, fólsk við sín tól. Þeir ætla nefnilega að
drepa konuna og láta sem sé ástríðumorð, án
þess að fórnarlamb þeirra gruni. Þessi ntynd
Manni finnst maður kannast við þau öll frá
fyrri tíð. Sumt eru lummur frá Pirandello, í
einna þokkalegasta þættinum við matborð
fjölskyldunnar, æfingu á leikriti þar sem einn
leikari dettur út úr fasistahlutverki sínu, eða
kannski heldur inn í það, og ruglar saman leik
og lífi, samanber Hinrik IV eftir Pirandello
og Sex persónur leita höfundar. Aðalleikar-
arnir fannst mér sumir með eindæmum
leiðinlegir einkum aðalleikarinn í hlutverki
hins móðurelska rithöfundar sem heldur líka
við leikkonuna sem leikur móður hans í
leikritinu inni í myndinni, hann bar það með
sér að vera áreiðanlega smáskáld og dekur-
barn. Og vakti aldrei áhuga minn á gervi-
vandamálunum.
Tyrkneska myndin Yol þykir mér lang-
merkasta kvikmynd þessarrar hátíðar. Eg
geymi mér að fjalla um hana þegar betra tóm
gefst til þess* en mæli með því að enginn láti
hana fara fram hjá sér sem á kost á því að sjá
hana. Enginn þarf að spyrja til hvers sú mynd
hafi verið gerð.
Ég læt í bili nægja að vísa til ágætra kynn-
ingarorða eftir Sigurð Skúlason í hátíðar-
skránni þar sem víkur að ferli höfundarins
Yilmaz Gúney sem fjarstýrði myndinni úr
fangelsi samkvæmt handriti sínu með hnit-
miðuðum myndlýsingum, nákvæmum fyrir-
sögnum um myndskeið og hvaðeina, og jafn-
vel teikningum; en slapp úr fangelsinu og úr
landi og gat klippt hana og fullgert í útlegð;
varla óhultur enn fyrir tyrkneskum flugu-
mönnum vonböðla hans, fremur en páfinn
sjálfur.
Þótt mál sé að hætta þessu spjalli, í bili, má
ég til með að nefna með þökkum myndina frá
Sri Lanka Þorpið í frumskóginum, sem mér
þótti með þörfustu myndum hátíðarinnar.
Og Cecilia eftir Umberto Solas er líka á sinn
hátt hrífandi, á köflum. Síðan ég sá fyrir
mörgum árum myndina Lucia eftir Solas hef
ég áhuga á þessum höfundi og hefur ekki
rénað nú. Myndfegurð er höfuðkostur henn-
ar víða, skemmtileg myndataka einkum í
fjöldasenum eða hinum draumkenndu at-
riðum, skáldskap; og mannlegur tvískinn-
ungur persóna er að mínu viti til að efla hana.
Hér mætti fjalla sérlega um erindismál
kvenna af ýmsu gefnu tilefni á hátíðinni, og
nefna þriðja gestinn sem kom með mynd
Connie Fields. Amerísku konuna sem gerði
Rósu mynd rafvirkja. Ekki veit ég hvaða fólk
hittir þessa gesti okkar. Þær voru skrambi
góðar kellingar sem hún hafði valið til að
segja sögur sínar úr hópi 700 kvenna sem
talað var við. Og höfðu lög að rnæla, - þörf
hugvekja á mannlega vísu og um réttlæti. En
skiptir litlu í sambandi við þá listgrein sem
hátíðin er kennd.
Ekki má ég hætta án þess að þakka kvik-
myndahátíðarnefndinni fyrir óeigingjarnt og
gott starf að hátíðinni, þeim Kristínu Jóhann-
esdóttur, Elínborgu Stefánsdóttur, Katrínu
Pálsdóttur, Óla Erni Andreasyni og Sigurði
Skúlasyni. Allt frá upphafi hefur kvikmynda-
hátíð hér byggzt á starfi ólaunaðra áhuga-
manna sem unna þessari listgrein, og hafa
metnað og þrá til að bjóða þjóð sinni hið
merkasta sem fæst af heimslist á þessu sviði.