Þjóðviljinn - 10.03.1984, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 10. - 11. mars 1984
Nú þegar lærðir og leikir gapa í
götin á fjárlögunum og upphefja
kenningasmíð um þessi göt og
önnur getur varla sakað að
staldra við og bæta við léttúðar-
fullum speglasjónum um blessað
gatið.
í fjölmiðlarokum nútímans
gerast hlutirnir hratt fyrir sig
einsog í skáldskap og hinurn hug-
lægu vísindum hagfræðinnar.
Hvenær kom gatið í ljós? Stjórn-
arandstaðan á alþingi bendir á að
það hafi verið ljóst frá upphafi,
og vísar til nefndarálita og ræðu-
halda við fyrstu til þriðju umræðu
fjárlagafrumvarpsins fyrr í vetur.
Émbættismennirnir bæta um bet-
ur og vísa til sjórnarathafna á
liðnum mánuðum sem fjölgað
hafi götum og stækkað þau sem
fyrir voru. Hins vegar er ekki
nema rétt vika síðan Þjóðviljinn
skýrði frá „gatinu" - og þá varð
það til í opinberri umræðu. Rétt
er að rifja upp með hvaða hætti
þetta gat varð mál mála Iiðinnar
viku.
Albert Guðmundsson fjár-
málaráðherra átti í átökum við
aðra parta forystu Sjálfstæðis-
flokksins og aðra ráðherra ríkis-
stjórnarinnar dagana áður en sá
ágreiningur hvarf í gatið. Þor-
steinn Pálsson formaður Sjálf-
stæðisflokksins, ráðherrar þess
flokks auk forsætisráðherra
gagnrýndu Albert harkalega fyrir
Dagsbrúnarsamninginn - og létu
þeir á sér skiljast að Albert bæri
að stíga úr ráðherrastólnum. Al-
bert lét sig ekki og fljótlega var
Ijóst að hann hafði samúð og
styrk sem forysta Sjálfstæðis-
flokksins og ríkisstjórnarinnar
lagði ekki í að brjóta niður. Um
það leyti sem Albert var að bera
sigurorð af keppinautum sínum
um völd, kallaði hann á „huldu-
herinn", hið vígreifa stuðningslið
sitt. Á fundi hjá „hulduhernum"
skaut fjármálaráðherra upp
næsta flugeldi inní hina opinberu
umræðu. Gatið.
Sterki
maðurinn
Að lokinni aðförinni að fjár-
málaráðherra var hann orðinn
hinn „sterki maður" ríkisstjórn-
arinnar; maðurinn sem bar sigur
úr býtum við voldugustu
stjórnmálamenn líðandi stundar í
borgaraflokkunum tveimur.
Fýlulegar athugasemdir forsætis-
ráðherra og formanns Sjálfstæð-
isflokksins auk harmagráts í á-
lyktunum frá þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins og ríkisstjórninni
voru staðfesting þessa. Ráðherr-
ann var búinn að sýna þeim vald
sitt - og hann vildi gera meira
áður en þeim gæfist ráðrúm til að
snúa á hann í refsingarskyni. Það
sem meira var um vert - hann
gerði ekki ríkisstjórninni sérstak-
lega grein fyrir stóru vandamál-
Kíkt í
gegnum
gatið
unum, heldur vel að merkja fyrst
hulduhernum, síðan fjölmiðlun-
um. Albert hafði á orði í skýrslu-
gjörð sinni á alþingi á fimmtudag
að það hefði verið leikur fyrir sig
að sópa vandanum undir teppið
og láta sem ekkert væri þar til á
seinustu mánuðum ársins. „En
þannigstarfaégekki oghefaldrei
gert. Eg kýs að koma til dyranna
eins og ég er klæddur og gera
þingi og þjóð grein fyrir fyrir-
sjáanlegum vanda“. Málatilbún-
aður ráðherrans ber klókindum
hans nokkurt vitni. Hann er að
segja að vandamálið sé okkar
allra - og hann er ekkert að eigna
sjálfum sér handvömmina vaná-
ætlanir og klúðrið í kringum fjár-
lagagerðina.
Fjandvinir Alberts í ríkis-
stjórninni og vonbiðillinn Þor-
steinn Pálsson eru ekki eins stór-
yrtir við fjármálaráðherrann og
vegna Dagsbrúnarsamnings;
hafa lært lexíuna sína - og segja
hógværir að fjármálaráðherrann
eigi eftir að koma með tillögur til
lausnar vandanum. Þó lágt fari -
er komið tilefni til næstu atlögu
um það hvers það sé að koma
með Iausnir á vandanum. Það má
búast við skrautlegum átökum
með vorinu um þau mál. Og hitt
er vert að hafa í huga að áður-
nefndir menn eiga Albert grátt að
gjalda - flokkseigendaklíkan í
Sjálfstæðisflokknum og ríkis-
stjórn mun leggjast á eitt við að
draga valdataumana úr höndum
fjármálaráðherrans og ná honum
útúr hvikulu ljósabaði fjölmiðl-
anna. Það gæti orðið þrautin
þyngri.
Göt í fjárlögum er í sjálfu sér
ekkert nýtt. En það er nýtt að
fjárlög séu kynnt sem sérstaklega
raunhæf, marktæk og raunsæ - en
síðan beruð sem óraunhæf, ó-
marktæk og óraunsæ aðeins
tveimur mánuðum eftir að þau
eru afgreidd frá löggjafarstofn-
uninni. Albert og samráðherrar
hans voru ekki einir um hinar
sjálfbirgingslegu yfirlýsingar um
fjárlagafrumvarpið. Málgögn
ríkisstjórnarinnar Tíminn og
Morgunblaðið voru ekki síður
stórbokkaleg í sínum yfirlýsing-
um. Tíminn bregst nú við einsog í
gamla daga - reynir að vaða á
hundasundi í land samanber
leiðarinn „Gatið hans Alberts" -
og Morgunblaðið bregður sér í
gömlu brynjuna gegn fjármála-
ráðherra sínum. Og Morgun-
blaðið afklæðist ekki þeirri
brynju úr þessu fyrr en Albert er
orðinn valdalaus.
Senunni stolið
Þegar Albert gerði grein fyrir
gatinu á alþingi, risu tveir ráð-
herrar upp á eftir honum og fluttu
nýjar fréttir. Þetta er gamalt
bragð til þess að draga athyglina
frá þeim sem talaði fyrstur.
Steingrímur Hermannsson sagði
frá váboðum í peningamálum; út-
lán aukist um rúmiega þriðjung
hjá peningastofnunum frá ára-
mótum, skuldastaða ríkisins við
Seðlabankann versnað frá ára-
mótum um 857 miljónir og gjald-
eyrishallinn aukist um 1340 milj-
ónir á sama tíma. Þegar þetta
bættist við stóra gatið í fjárlögum
væru óveðurskýin farin að hrann-
ast upp. Verðbólgan býr á bak
við næsta leiti. Matthías Bjarna-
son talaði næstur og boðaði
hækkun til elli- og örorkuiífeyris-
þega og gat þess að áætluð út-
gjöld vegna þessa næmu 343 milj-
ónum á ári. Ekki minnkar gatið
við það. En með yfirlýsingum
þeirra Steingríms og Matthíasar
dofnaði hin dramatíska spenna í
kringum fjárlagagataræðu Al-
berts, sem Geir Gunnarsson kall-
aði fjórðu umræðu fjárlaga.
Margar
kenningar
Ýmsar kenningar eru uppi um
það hvernig götin eru til komin:
• Rangar upplýsingar til
stjórnmálamannanna sem stýrðu
fjárlagagerðinni.
• Vanáætlanir stjórnmálamann-
anna og of margir lausir endar.
• Pólitískar ákvarðanir um
aukin útgjöld og minni sparnað
sem röskuðu forsendum fjárlaga.
• Svik og undanbrögð samráð-
herra og kerfiskarla við sparnað-
aráform.
• Vanþekking og máttleysi
stjórnmálamannanna og emb-
ættismanna á „stöðugu" efna-
hagsástandi. Of vanir að stíla á
þenslu.
• Feluleikur fjármálaráðherra
og hans manna við frumvarps-
gerðina.
• Sífelldar íviinanir og afsláttur
hjá fyrirtækjum og hátekjufólki
meðan saumað er að almenningi.
Sjálfsagt er eitthvað til í öllu
þessu og fleira kemur vafalaust
til. Hingað til hefur ríkisstjórnin
litið á launafólk sem verðbólgu-
vald og skrúfað tekjur þess niður
úr öllu valdi - og talið sig hafa
unnið bug á verðbólgunni. Hins
vegar benda þeir váboðar sem
forsætisráðherra nefndi í sinni
tölu auk gatsins sjálfs í fjárlögun-
um til, að verðbólga gæti gert vart
við sig að nýju þrátt fyrir hið lága
kaup. Ríkisstjórnin kvað stefnu
sína í efnahagsmálum felast í hin-
um „raunsæju" fjárlögum. Nú
hefur semsagt komið á daginn, að
þau eru ekki marktæk, þau eru
þvert á mót óraunhæf. Þá er
spurning hvort ríkisstjórnin gangi
nú ekki fram og segi: Stefna okk-
ar í efnahagsmálum hefur reynst
Óskar_______
Guðmundsson
skrifar
röng, ríkisstjórnin segir bless og
þakkar fyrir sig. Tjaldið feliur.
En þrátt fyrir dramatiska til-
burði og rafurmagnaðar yfirlýs-
ingar á víxl getum við því miður
ekki átt von á „happy end“ í þeim
dúr. Stórkapitalið og fyrirtækja-
veldið sem með þessari ríkis-
stjórn hefur náð pólitísku for-
ræði, er ekki líklegt til að sleppa
tangarhaldinu baráttulaust.
Fábreytt
úrrœði
Á næstunni verður því þrefað
um það hvað beri að gera í stöð-
unni; hvernig ríkisstjónin geti
hangið og stoppað að einhverju
leyti uppí götin. Fram að þessu
hafa forystumenn ríkisstjórnar-
innar látið sé nægja strákslegar
yfirlýsingar um það að beðið sé
tillagna frá fjármálaráðherra
(Steingrímur Hermannsson og
Þorsteinn Pálsson). En það „en-
fant terrible" í ráðherrastól hefur
hins vegar vísað spaklega til eftir-
farandi hópa og stofnana til
lausnar á vandanum a) ríkis-
stjórnar b) þingsins c) þjóðarinn-
ar.
Þegar deilt hefur verið um það í
nokkrar vikur hver eigi að koma
með tillögurnar, fjármálaráð-
herrann, ríkisstjórnin, þingið eða
þjóðin, komast menn væntanlega
að þeirri niðurstöðu að grípa til
margháttaðra ráðstafana. Ríkis-
stjórnin með Albert sem tals-
mann kemur til með að koma
fram fyrir alþjóð og segja: Okkur
er mikill vandi á höndum, þetta
er vandamál okkar allra, við
skulum leysa það í sameiningu!
Þá koma tillögur um eftirfar-
andi 1) Kynnt verða ný sparnað-
aráform í öllum ráðuneytum, en
þau koma fyrst og fremst til með
að bitna á félags- og menning-
armálum. 2) Fyrir alþingi verður
lagt frumvarp um skattheimtu
sem sögð verður koma á alla jafnt
en bitnar harðast í raun á lág-
launafólki. 3) Tekin verða erlend
lán, flest í gegnum bakdyrnar. 4)
Kvótinn verður rýmkaður.
Ríkisstjórnin mun ekki velja
eitthvern einn kost fram yfir aðra
heldur grípa til margháttaðra
ráðstafana í áðurnefndum dúr.
Ef svo illa tekst til verður
þröngt fyrir dyrum almúga-
mannsins nær haustar. En skrípa-
leikur ríkisstjórnarinnar gæti
einnig endað öðruvísi. En þá
erum við líka komin útí rabb um
stærra Alþýðubandalag og
dagsbrún nýs tíma.
-óe
ritstjórnararcin_______________________________
Hefur Sjálfstœðisflokkurinn menningarstefnu?
íslandssöguumræðan, sem oft
hefur verið vikið að í blöðum að
undanförnu, hefur oftar en ekki
sveigt fram hjá því sem mestu
skiptir: en það eru möguleikar og
leiðir til að koma skilningi og
áhuga á fortíð og menningu þjóð-
arinnar til nýrrar kynslóðar við
nútímaaðstæður. Aðstæður sem
einkennast meðal annars af því,
að lýðskrumarar utan og innan í
pólitík hamra á því í sífellu að
þjóðin sé ekki frjáls nema hún
hafi í gangi samtímis svosem tíu
sjónvarpsrásir og tuttugu popp-
stöðvar.
Ein helsta ástæðan fyrir því,
hve langt út í hött umræðan hefur
einatt farið, er tengd því hvernig
var til hennar stofnað. Hún hófst
með nokkrum gauragangi í
Morgunblaðinu sem gerði því
skóna að búið væri að afnema ts-
landssögu í skólum þegjandi og
hljóðalaust og væri þar að líkind-
um að verki einskonar innræting-
arsamsæri marxista. Að vísu sýn-
ist svo sem blaðið hafi ekki haft
erindi sem erfiði þegar átti að
fara að negla niður samsæri
þetta. Samterennpaufast við,nú
síðast í grein eftir einn af blaða-
mönnum Morgunblaðsins á mið-
vikudaginn var. Þar liggur við, að
samfélagsfræðin sé í sjálfu sér tal-
in marxísk, umræða um sam-
vinnu og samhjálp, sem og áhrif
samfélagsgerðar á einstaklinga -
allt er þetta talið laumumarxismi.
Ekki síst þar sem blaðamanni
finnst á skorta í námsskrám um-
getningu um blessun eignarrétt-
arins. Við skulum vona að blaða-
maðurinn hafi gleymt þeim
skelfilegamarxisma sem er ádöf-
inni í kristinfræði - enþarerþess
getið að efnamenn geri best í að
selj a eigur sínar og gefa fátækum.
En þróun þessa máls í Morgun-
blaðinu er reyndar um margt
dæmigerð fyrir þær tilhneigingar í
menntamálum sem uppi eru í
Sjálfstæðisflokknum. Það er svo-
sem engin nýlunda að haft sé hátt
í Morgunblaðinu um að rauðliðar
ráði alltof miklu í uppeldis- og
fræðslumálum og í menningunni
yfir höfuð, þar um hefur ungliða-
deild flokksins gert margar sam-
þykktir. Og það var jafnan fastur
hluti af þessu sífri að það skipti
miklu að Sjálfstæðisflokkurinn
eignaðist sinn menntamálaráð-
herra.
En þegar því marki er náð
reynist nokkuð erfitt framhaldið.
Það reynist ekki auðvelt að koma
höndum yfir hin margræddu
marxísku samsæri í menning-
unni. Það gengur heldur ekki vel
að finna einhverja þá íhaldssama
frjálshyggjustefnu sem eigi að
koma í staðinn. Jafnréttisbarátta
kvenna hefur til dæmis haft það
víðtæk áhrif, að það dugir lítið að
brydda upp á afturhvarfi til gam-
alla íhaldssjónarmiða um fjöl-
skyldu og uppeldi. Það vekur
engan sérstakan fögnuð hvorki
hjá kennurum né nemendum ef
það boð er látið út ganga, að með
því að stækka safn minnisatriða
úr sögu landsins sé góð leið fund-
in til að efla trúna á landið. Og
það reynist ekki einu sinni innan
Sjálfstæðisflokksins mögulegt að
skapa samstöðu um að færa lista-
líf og framhaldsnám í stór-
auknum mæli undir veldi mark-
aðslögmálanna að bandarískri
fyrirmynd - eins og margir kapp-
samir frjálshyggjumenn svonefn-
dir helst vilja. Fleiri dæmi mætti
nefna í þessum dúr.
Þegar allt er saman lagt er
nokkuð erfitt að spá í framvindu
menningarmála hjá Sjálfstæðis-
flokknum. íhaldsráð af ýmsu tagi
eru þar uppi og rekur sig gjarna
hvað á annars horn. Við hliðina á
prédíkunum um lágmarksafskipti
hins opinbera af frjálsri sam-
keppni fer aðild borgarstjórn-
armeirhlutans að fjölmiðlasam-
steypu. Lofsöngur um gangvirki
markaðslögmála blandast saman
við bassadrunur pólitískra til-
skipana. En eitt er þó víst: Sjálf-
stæðismenn ætla síst af öllu að
vanrækja þann löst sem þeir sjálf-
ir vilja helst kenna við Framsókn:
en hann er ósköp lágkúruleg fyr-
irgreiðsla við þæga pólitíska pot-
ara.