Þjóðviljinn - 10.03.1984, Blaðsíða 17

Einar Vilhjálmsson:
HeJgin 10. - 11. mars 1984 ÞJÓÐVÍLJINN - SÍÐA 17
Erlendar
ránsþjóðir
á íslands-
miðum
Frá árunum 1879 og fram um
miðja þessa öld ráku Norðmenn
umfangsmiklar síldveiðar hér við
land. Arið 1883 settust Norðmenn
hér að með hvalveiðiútgerð og
stunduðu hvalveiðar af kappi til
ársins 1913. Auk þess stunduðu
þeir bolfiskveiðar í stórum stíl á
lslandsmiðum. Öll þessi umsvif
Norðmanna höfðu á sér snið ný-
lendukúgunar og reyndist ríkis-
valdið máttlítið til varnar.
Á árunum eftir 1880 voru Norð-
menn hér með um 180 skip, 90
nótalög og um 18 hundruð manna
við síldveiöar. Fluttu þeir frá
landinu allt að 170 þúsund tunnur
saltsíldar á ári. Þeir notuðu hafnir
landsins og landaðstöðu, sem væru
þeir heima hjá sér, og guldu nánast
ekkert í leigur. Síldina veiddu þeir
inni í fjörðum, mest í landnætur.
Hvalveiðar Norðmanna stóðu
frá 1883 til 1913. Á þessum tíma
höfðu þeir nánast eytt hvalstofnin-
um við landið. Þessi þrjátíu ár
veiddu þeir um 33 þúsund hvali og
framleiddu um miljón föt af lýsi
auk annarra afurða. Norðmenn
höfðu hér flest 8 hvalveiðistöðvar
með 32 veiðiskip. Metárið hjá
hvalveiðimönnum var 1905 er þeir
veiddu um 2000 hvali sem gáfu af
sér 66 þúsund lýsisföt.
Til þess að gera sér grein fyrir
gróða hvalveiðanna hjá Norð-
mönnum hér við land má hafa til
hliðsjónar að á árunum 1720-1795
gerðu Hollendingar út 160 hval-
veiðiskip við Grænland og Daviz-
flóa og víðar. Veiði þess flota var
33 þúsund hvalir á 75 árum!
Frá árinu 1891 stunduðu Eng-
lendingar togveiðar á grunnslóðum
hér við land. Fór togurum þeirra
fjölgandi ár frá ári þannig að 1904
voru þeir orðnir 150 talsins á mið-
unum og voru þá aðrir útlendir tog-
arar um 30 talsins. Má segja að
þessi erlenda ásókn togaranna
eyddi bestu fiskimið landsmanna
Þau voru að byrja að lesa leikritið saman. F.v. Birna Guðmundsdóttir frá
Blönduósi, Steinunn Aðalbjarnardóttir frá Öxarfirði, Gunnar Svanbergsson
(ekki Gunter Svan) frá Ólafsfirði, Hannes Garðarsson frá Ólafsfirði, Þorgrím-
ur Daníelsson frá Tannstöðum í Hrútafiröi, Ári Bjarnason frá Borgarnesi,
Brynja Haraldsdóttir frá Siglufirði, Árdís Sigmundsdóttir úr Grundarfirði,
Lára Magnea Jónsdóttir frá Akureyri og Ragnar Jónsson frá Kántrýbæ
(Skagaströnd). Ljósm.: Atli.
Tvíburar
fæddust í nótt
„ Þetta er ekki gamanleikrit.
Þetta er fallegt leikrit og tekur á
lífinu sjálfu - eins og hlutirnir
gátu verið og geta verið“. Við
rákumst inn á leikæfingu hjá
Leikfélagi Menntaskólans á
Akureyrifyrirskömmu, en þar
voru að hefjast æfingar á leikrit-
inu Bærinnokkar eftirThornton
Wilder í þýðingu Boga Ólafs-
sonar en Jónas Jónasson er
leikstjóri. Krakkarnirvoru íðil-
hressir og sögðu að í þessum
bæ væru 2.604 íbúar og „fædd-
ust tvíburar í pólska hverfinu í
nótt“. Við drógum Árdísi Sig-
mundsdóttur formann Leikfé-
lagsins afsíðis til að spyrjast
svolítið fyrir um leiklistarstarf-
semina í skólanum.
Hvað sýnið þið oft?
- Leikfélagið var endurreiSt
fyrir nokkrum árurn og við sýnum
eitt leikrit á ári. Þetta hófst eigin-
lega með því að við settum upp
Æðikollinn og þá var Jónas einmitt
leikstjóri líka, svo að hann er eins
konar guðfaðir hins endurreista
leikfélags.
Og mikill áhugi í skólanum?
- Ragnheiður Steindórsdóttir
leikari hélt námskeið með okkur
fyrir jól og það heppnaðist í alta
staði vel. Við vorum 35 sem tókum
þátt í því. Leiklist er nú valgrein í
skólanum og var þetta námskeið
því hluti af náminu.
Og taka allir af námskeiðinu þátt
í að setja upp leikritið?
- Við reynum að virkja alla sem
vilja vera með og veljum þess
vegna leikrit með mörgum hlut-
verkum. Það er mikið af aukahlut-
verkum í Bænum okkar og þeir
sem ekki leika sjá um búninga og
leiktjöld og annað sem tilheyrir.
Er félagslíf öflugt í MA?
- Ég tel það mjög gott, sérstak-
lega íþróttalífið, leikfélagið og
tónlistarfélagið. Þá er 3. bekkur
með ýmsar uppákomur í skólalíf-
inu, svo sem kvöldvökur, en þau
eru að safna fyrir utanferð í haust.
-GFr
Á norsku sildveiðiskipi á íslandsmiðum um 1920. Einn íslendingur er í áhöfninni. Það er Georg Pálsson frá
Seyðisfirði. Hann er þriöji frá hægri á myndinni.
auk þess sem þeir spilltu veiðarfær-
um þeirra. Togararnir hirtu aðeins
verðmætasta fiskinn, svo sem
flatfisinn, en hentu þorski og öðr-
um bolfiski. Voru spjöll þeirra
þannig tilfinnanlegri en ella.
Ekki létu Færeyingar sinn hlut
eftir liggja. Þeir sóttu á íslandsmið
af miklu kappi frá 1871 og fram á
þennan dag. Á útróðratímanum er
þeir sóttu sjó á opnum bátum frá
útróðrastöðum á Norður- og
Austurlandi voru hér um þúsund
Færeyingar frá miðjum maí og
fram í september. Þannig
fullkomnuðu Færeyingar ofsókn
hinna erlendu ránsþjóða og of-
gerðu sókninni á hin grynnstu mið
jafnframt því sem þeir stunduðu
þorskveiðar með fjölda þilskipa á
dýpri miðum. Skákuðu þeir þar
sem oftar í skjóli Dana.
Auður sá, sem þessar ránsþjóðir
sóttu í auðlindir íslendinga var
óhemju mikill og seint munu þær
bæta skaðann. Við getum ímyndað
okkur viðbrögð Norðmanna og
Englendinga ef íslendingar reyndu
að sækja endurgreiðslu í olíulindir
þeirra á svipaðan hátt. Norðmenn
sækja enn á rétt íslendinga er þeir
helga sér Jan Mayen og stefna að
veiðum við Austur-Grænland og
taka þar hugsanlegan göngufisk á
leið á Vestfjarðamið.
Helstu heimildir:
Litið til baka eftir Matthías Þórðar-
son frá Móum.
Norske scilskuter pá Islandsfiske eftir
Kari Shetling Hovland.
Til Lands utröður á íslandi eftir Sám-
al Johansen.
Kaiser eru vestur-þýsk matar- og kaffistell ur urvals
postulíni. Heimsþekkt gæöavara.
Hagstætt verð.
Alhvítt stell (White Lady, sjá mynd).
Fæst einnig meö gylltri rönd (Nizza).
Eigum jafnan gott úrval af margskonar gjaf^vörum
úr postulíni
KOSTA BODA