Þjóðviljinn - 02.12.1988, Blaðsíða 8

Sovétríkin
Ný og umdeild stjórnskipunarlög
Æösta ráð Sovétríkjanna samþykkti í gær umfangsmiklar breytingar
á stjórnarskránni, nýmæli sem Míkhafl Gorbatsjov segir aö séu
lífsnauðsynleg fyrir nýsköpunina eystra, glasnost og perestrojku.
Það vakti athygli fréttamanna að 5 af 1.500 þingfulltrúum greiddu
atkvæði gegn ákvæðum sem sætt hafa gagnrýni frá íbúum Eystrasalts-
ríkja og Grúsfu. 27 voru fjarri. Eru umræddar greinar sagðar skerða
sjálfstæði lýðvelda og færa aukið vald til Moskvu. Fréttamenn höfðu
hraðan á og grófu það upp að mótatkvæðin voru lettnesk en fjarvistirn-
ar eistneskar og litáeskar.
Áður en þingheimur gekk til atkvæða í gær kvaddi Gorbatsjov sér
hljóðs og eggjaði menn lögeggjan að greiða götu stjórnarbótanna.
„Þær munu leiða okkur inní nýtt skeið sögu vorrar, tímabil lýðræðis og
alþýðuvalda. Allir geta verið fullvissir um að þeir munu njóta virðingar
og leitast verður við að leysa hvers manns vanda í sátt og samlyndi
þegnanna."
Pakistan
Benazír hefst til valda
Eftir ellefu ára krossför og sjálfsafneitun rættust draumar Benazírs
Bhuttos í gær þegar forseti Pakistans, Ghulam Ishaq Khan, útnefndi
hana forsætisráðherra landsins. Þetta er fyrsta sinni að kona verður
höfðingi þjóðar sem trúir á Allah og tignar Múhameð, spámann hans.
Gífurleg fagnaðarlæti brustu á í og við höfuðstöðvar Pakistanska
alþýðuflokksins (PPP) þegar félögum barst gleðifréttin til eyrna; for-
inginn hafði hreppt hnossið. Flugeldum var skotið á loft og stiginn
léttur dans.
Benazír sver embættiseið í dag en heldur því aðeins velli að löggjaf-
arsamkunda landsins fallist á skipun hennar innan tveggja mánaða.
PPP hefur á að skipa fjölda þingsæta en skortir nokkur í meirihluta.
Fullvíst er talið að ýmsir smáflokka vilji ólmir veita Benazír brautar-
gengi og getur hún því horft vondjörfum augum fram á veg. Og það
þótt helsti fjandi hennar, leiðtogi fslamska lýðræðisbandalagsins,
Nawaz Sharif að nafni, hyggist reyna að bregða fæti fyrir hana.
Júgóslavía
Óglatt sjötugsafmæli
Júgóslavar minntust þess í gær að sjötíu ár eru liðin frá stofnun
ríkisins. íslenskt fullveldi og júgóslavneskt eru sem sagt jafnaldra.
Eftir seinni heimsstyrjöld var dagur þessi Iöngum lítt í hávegum
hafður af ráðamönnum, kommúnistanum Tító og arftökum hans. Var
haft á orði að 1. des. hefði markað upphaf „rotins borgararíkis" og
„sannkailaðrar dýflissu alþýðunnar."
En nú er annar uppi þótt sumum finnist nokkuð seint um rassinn
gripið að halda uppá ríkisstofnun þegar ríkissundrung blasir við. En
hvað um það, tímamótanna var minnst með ýmsum hætti, fundarhöld-
um, blaðagreinum og sjónvarpsþáttum.
Það voru þó engin ærsl á mannskapnum. Verðbólga er 236 prósent í
Júgóslavíu, atvinnuleysi landlægt sem og ókyrrð á vinnumarkaði. Og
allir sem fylgjast með fréttum vita að miklar væringar eru með Serbum
og Albönum, svo miklar að við liggur að allt fari í bál og brand.
JOLABASAR
Jafnframt
sölusýningu okkar höldum við jólabasar,
nú um helgina, á glerblástursverkstœðinu.
Þar verða seldir
lítið útlitsgallaðir glermunir
(II. sortering) á niðursettu verði.
Verkstœðið
er opið frá kl. 10—18,
laugardag og sunnudag.
Verið velkomin
Sigrún & Sören
ÍBERGVlK
Bergvik 2, Kjalamesi 270 Varmá, sítnar 666038 og 667067.
_______AÐ UTAN_________
Hvað verður um
UNUA-Jónas?
UNITA neitarað viðurkenna friðarsamning
annarra stríðsaðila ísuðvestanverðriAfríku
í hartnær þrjá áratugi hafa
geisað stríð í Afríku suðvestan-
verðri. Namibísk sjálfstæðis-
hreyfing, SWAPO, hefur að
minnsta kosti annað veifíð háð
skæruhernað gegn Suður-
Afríkustjórn og haft til þess grið-
land og bækistöðvar í Angólu. I
Angólu stóð lengi grimm styrjöld
milii Portúgals og angólskra
sjálfstæðishreyfínga, en ekki var
henni fyrr lokið en sjálfstæðis-
hreyfíngarnar tóku að berjast
innbyrðis og hefur svo gengið allt
fram á þennan dag.
Portúgalar áttu um langt árabil
í þremur nýlendustríðum sam-
tímis, í Angólu, Mósambik og
portúgölsku Gíneu, sem nú heitir
Gínea-Bissá. Um síðir tók þeim
að leiðast þófið, svo að þeirgerðu
sína blómabyltingu og kvöddu
herinn heim frá nýlendunum,
sem þá urðu sjálfstæð ríki. En í
Angólu tók ekki betra við fyrir
það. Angólumenn eru að sjálf-
sögðu ekki „þjóð“ f evrópskum
skilningi orðsins, fremur en íbúar
flestra annarra Afríkuríkja. Þeir
skiptast í marga þjóðflokka og
ættbálka, sem sumir eru að vísu
það fjölmennir að með nokkrum
rétti mætti kalla þá „þjóðir“ á
evrópska vísu. Það á líka við
víðar í Afríku. í Angólu sem
víðar í álfunni hafði þessi skipting
í marga þjóðflokka og ættbálka í
för með sér sundrungu, sem
óvíða varð landsmönnum svo
skaðvænleg sem í Angólu.
Ólíkar
sjálfstæðishreyfíngar
Sjálfstæðishreyfingarnar þrjár,
sem barist höfðu gegn Portúg-
ölum, voru Alþýðuhreyfingin til
frelsunar Angólu, Þjóðfylkingin
til frelsunar Angólu og Þjóðar-
samband algers sjálfstæðis Ang-
ólu, betur þekktar sem MPLA,
FNLA og UNITA, sem eru
skammstafanir heita þeirra á
portúgölsku. FNLA nauteinkum
fylgis fólks af Bakongóþjóð-
flokknum, sem fjölmennur er í
norðurhluta landsins, en einnig í
Vestur-Zaire og Suður-Kongó.
Bakongómenn eru stoltir nokkuð
af sjálfum sér og sögu sinni, því
að um 1500 höfðu þeir all-
myndarlegt konungsríki er náði
yfir stór svæði báðumegin ósa
Kongófljóts. Það ríki leið undir
lok er það komst í klemmu milli
Portúgala, sem komu sjóleiðina,
og annarra Bantúþjóðflokka er
sóttu að innan úr landi. FNLA-
menn voru fyrst og fremst bak-
ongóskir þjóðernissinnar, hald-
nir kynþáttahatri gegn hvítum
mönnum og fjandsamlegir öllu
portúgölsku, þar á meðal ka-
þólskri trú.
í MPLA, eða að minnsta kosti í
upphaflegum kjarna þeirrar
hreyfingar, var hinsvegar margt
kynblendinga hvítra manna og
svartra og blökkumanna, sem
orðnir voru portúgalskir að máli
og menningu og að miklu leyti
lausir við ættbálkatengsl. Þar sem
hreyfingin var þannig ekki á
áberandi hátt tengd nokkrum
þjóðflokki öðrum fremur, átti
hún auðveldara en hinar með að
höfða til landsmanna almennt,
meðan baráttan gegn Portúg-
ölum gekk fyrir þjóðflokkarígn-
um.
Foringi með
Guevarahúfu
Gagnstætt þessum hreyfingum
tveimur var UNITA í upphafi
fyrst og fremst einkafyrirtæki for-
ingja síns, Jonasar Savimbi.
Hann er maður metnaðargjarn
og þegar honum hafði mistekist
að komast til forustu f hinum
hreyfingunum, ákvað hann að
byrja sjálfstætt. I stríðinu við
Portúgala var lítið um afrek af
hálfu UNITA og meira að segja
kváðu liðsmenn hennar stundum
hafa barist með þeim gegn
MPLA. Sú hreyfing efldist þeim
mun meir að áhrifum á kostnað
hinna sem Iengur leið á sjálfstæð-
isstríðið og að sögn Portúgala
voru liðsmenn hennar miklu bet-
ur agaðir og harðari bardaga-
menn en FNLA-liðar, sem voru
fremur hryðjuverkamenn en her-
menn.
Fáleikar voru alla tíð milli
sjálfstæðishreyfinganna þriggja,
og ekki var portúgalski herinn
fyrr farinn 1975 en upp úr sauð á
milli þeirra. MPLA var þá öfl-
ugust og hafði stærsta hluta
landsins, þar á meðal höfuðborg-
ina Luanda, á sínu valdi. FNLA
hafði örugga fótfestu aðeins í
norðri, á landi
Bakongóþjóðflokksins. Og nú
fyrst færðist UNITA verulega í
aukana. Jonas Savimbi var dug-
legur að koma sér á framfæri per-
sónulega, tók Castro sér til fyrir-
myndar um skeggvöxt og gekk
með samskonar húfu og Che Gu-
evara. Honum kom nú að góðu
haldi að hann er af Ovimbundu-
þjóðflokknum, sem býr í miðju
landi og er fjölmennastur þjóð-
flokka landsins. Tókst Jónasi
þessum út á það að ná talsverðu
fylgi. Þar sem MPLA telst vera
marxísk, höfðu Vesturlönd á
henni illan bifur og brugðu
Bandaríkin og Suður-Afríka við
títt til stuðnings hinum hreyfing-
unum, einkum UNITA, þar sem
þeim leist gæfulega á Jónas og
auk þess áttu Suður-Afríkumenn
auðveldara með að veita honum
stuðning, þar eð Namibía liggur
að Angólu í suðri.
Suður-Afríkumenn
og Kúbanir koma
Sovétmenn voru á hinn bóginn
hlynntir MPLA og sendu henni í
skyndingu mikið magn nýtísku
þungavopna. Bandaríkjamenn
og Suður-Afríkumenn ákváðu þá
að freista þess að slá MPLA niður
með það sama, áður en henni
gæfist tóm til að treysta varnir
sínar. Gerðu Suður-Afríkumenn
umbúðalaust innrás í Angólu að
sunnan, en Bandaríkjamenn
lögðu til vopn og borguðu brús-
ann að miklu leyti. Af hálfu
MPLA varð lítið um varnir, enda
voru skæruliðar hennar óvanir
reglulegum vígvallahernaði og
kunnu lítt á sovésku vígtólin.
Þegar hér var komið skárust
Kúbanir í leikinn og tókst þeim
furðufljótt að flytja allmikið lið
loftleiðis til Luanda. Þeir höfðu
góðan her, enda skipti skjótt um
við komu þeirra. Þeir snerust
fyrst gegn FNLA, sem sótti að
Luanda úr norðri, gersigruðu lið
þeirrar hreyfingar í skjótri svipan
og snerust síðan gegn Suður-
Afríkuher og UNITA í suðri. Þar
varð viðureignin harðari, en
Suður-Afríkumenn hættu fljótt
sókninni og drógu sig til baka,
sumpart vegna harðrar viðstöðu
Kúbana, en öðrum þræði vegna
þess að Bandaríkjamenn, sem
svo skömmu eftir Víetnamstríðið
voru frábitnir því að flækjast í
nýjar styrjaldir, snögghættu
stuðningi við sókn bandamanna
sinna.
Stríð og
kampavínsfriður
Stjóm MPLA í Luanda hlaut
nú almenna viðurkenningu sem
stjórn sjálfstæðrar Angólu, en
friður komst ekki á fyrirþví. Her-
Jonas Savimbi - jafnt vinir sem
óvinir vilja losna við hann.
sveitum Angólustjórnar og Kú-
bana tókst ekki að uppræta skær-
ulið Jónasar, sem naut fylgis síns
meðal Ovimbundu, auk þess sem
Bandaríkin og Suður-Afríka
slepptu aldrei af honum hend-
inni. Frá þeim fékk hann vopn og
aðra hjálp og Suður-Afríkuher
veitti honum þar að auki meiri
eða minni beinan stuðning.
Gerðu suðurafrískar hersveitir
hvað eftir annað árásir langt inn í
Angólu og höfðu stundum lang-
tímum saman bækistöðvar í
landinu sunnanvert.
Þannig gekk það hvorki né rak
í stórum dráttum þangað til fyrir
allskömmu, að Bandaríkin, Ang-
ólustjórn, Kúba og Suður-
Afríkustjórn komust að þeirri
niðurstöðu sameiginlega, að
þetta borgaði sig ekki lengur og
settust að samningaborði. Eftir
mikið þjark í Genf varð að
samkomulagi að Suður-Afríka
skyldi sleppa yfirráðum sínum í
Namibíu gegn því að Kúba kall-
aði her sinn heim frá Angólu.
Allir aðilar virðast jafnhressir
yfir samkomulagi þessu, að
minnsta kosti kunnu samnings-
nefndirnar sér ekki læti fyrir
fögnuði, þegar það hafði náðst,
og héldu upp á árangurinn með
kampavínsdrykkju. Þar skáluðu
hver við annan í dýrum veigum
og af fyllsta bróðurkærleik ang-
ólskir og kúbanskir marxistar og
kommúnistar og suðurafrískir
apartheidsinnar.
Fýluför til Pretóríu
Einn ófriðaraðila var þó fjarri
þessu góða gamni og sá enga á-
stæðu til fagnaðar, en sá var
UNITA-Jónas. Bandamenn hans
höfðu haldið honum fyrir utan
viðræðurnar, að öllum líkindum
sökum þess, að hann vill ekki
sætta sig við neitt minna en
drjúga hlutdeild í völdum í Ang-
ólu, en vitað var að Angólustjórn
var ekki til viðræðu um svoleiðis
nokkuð. Jónas kom til Pretóríu,
annarrar höfuðborgar Suður-
Afríku, í þann mund og Suður-
Afríkustjórn staðfesti samkomu-
lagið frá Genf fyrir sitt leyti.
Sennilega hefur erindi UNITA-
foringjans verið að reyna að
herja áframhaldandi stuðning út
úr bandamönnum sínum, hvað
sem öllum samningum liði. En
hann fór frá Pretóríu án þess að
tala við fréttamenn, og er það
ólíkt honum. Þykir það benda til
þess að hann hafi ekki haft erindi
sem erfiði.
Annað bendir líka til þess að
bandarískum og suðurafrískum
ráðamönnum sé full alvara með
það að gefa Jónas upp á bátinn. í
heimsfréttum er því nú haldið
fram, að Hassan annár, Marokk-
ókonungur, hafi boðið UNITA-
leiðtoganum að gerast pólitískur
flóttamaður hjá sér. Kóngur
þessi hefur lengi haft góð sam-
bönd við Bandaríkjamenn, og er
því ekki ólíklegt að tilboð þetta sé
undan þeirra rifjum runnið. En
ekki er víst að þeim og Angólu-
stjórn takist að losna svo billega
við Jónas, því að enn sem komið
er lætur hann engan bilbug á sér
finna. Segist hann hafa
samkomulagið frá Genf að engu
og sendir fréttastofum daglega
frásagnir af frægðarverkum, sem
hann kveður skæruliða sína vinna
í hemaðinum gegn her Angólu-
stjórnar. Sú stjórn hefur fyrir sitt
leyti boðið öllum þorra UNITA-
liða full grið, gegn því að þeir láti
af vígaferlum, en ekki mun það
tilboð ná til Jónasar.
Dagur Þorleifsson
8 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 2. desember 1988