Þjóðviljinn - 02.12.1988, Blaðsíða 15

Bríet Héðinsdóttir gluggar í bréf
ömmu sinnar Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur, en bréf þessi
skrifaði hún til barna sinna,
Laufeyjar og Héðins á árunum
1910-1917, þegar þau voru við
háskólanám í Danmörku. Mynd
Jim Smart.
maðurinn hennar, Valdimar Ás-
mundsson, ritstjóri Fjallkonunn-
ar, átti líklega úrslitaþátt í því.
Að minnsta kosti þakkar hún
honum þetta allt á gamals aldri.
Seinna kemst hún svo í sam-
band við erlendar konur og það
verður til þess að hún stofnar
Kvenréttindafélagið árið 1907 og
hún er formaður þess til 1926, að
einu ári undanskildu.
Bríet talar mikið um að alþýða
kvenna sé hlynnt kvenréttinda-
málum en barmar sér undan
skorti á forystukonum. Með for-
ystukonum á hún við embætti-
smannakonur. Pannig var hrey-
fingin leidd til sigurs erlendis, þar
voru þetta mest yfirstéttakonur
sem tóku sig saman um þetta. Al-
þýða kvenna á íslandi var for-
ystulaus á þessum tíma. Auk þess
nefnir hún strjálbýlið sem stóran
tálma.“
Bríet fer inn í bæjarstjórn fyrir
kvennalistann,
„Já það var árið 1908 að
Kvennalistinn gamli bauð fram í
bæjarstjórnarkosningunum og
fékk fjórar konur kjörnar. Þetta
var ekki pólitískur flokkur einsog
núna heldur konur sem tóku sig
saman og buðu fram lista. 1912
buðu konur aftur fram sérstakan
lista en þá komst Bríet ekki inn,
en árið 1914 fer hún aftur inn og
þá er hún kosin til 6 ára en fer svo
ekki oftar fram.“
Samband
mæðgna
Ef við snúum okkur aftur að
bréfunum. Eru svarbréf systkin-
anna einnig til?
„Ja og töluvert úr þeirra
bréfum birtist einnig í bókinni,
einkum úr bréfum Laufeyjar.
Bókin fjallar mjög mikið um
samskipti þeirra mæðgna og það
var kannski ekki síst þetta sam-
band sem vakti áhuga minn. Nú
er ég sjálf komin á þann aldur að
eiga uppkomnar dætur og hafði
því bæði gagn og gaman af því að
fræðast um samband Bríetar og
Laufeyjar.
Þetta samband verður mjög
skýrt í bréfunum. Það var feiki-
lega náið og þær trúðu hvor ann-
arri fyrir sínum hugsunum og eru
bréfin oft býsna opinská.
Eftir að Laufey kom heim vann
hún á skrifstofu í Reykjavík allt
sitt líf. Hún vann mikið að
kvennréttindamálum og var
mjög róttæk, m.a. sat hún í mið-
stjórn Sósíalistaflokksins um
tíma. Hún lést árið 1945. Laufey
var skáldmælt og hafa ljóð henn-
ar verið gefin út.“
Hversu langan tíma hefur það
tekið þig að ganga frá bókinni?
„Það eru 4 ár síðan ég hófst
handa við þetta. Vinnan við að
koma bókinni saman hefur verið
mjög tímafrek. Einsog ég sagði
voru bréfin í einum haug og það
tók mikinn tíma bara að flokka
þau í rétta tímaröð og púsla þessu
saman.“
En hvað verður um bréfin
núna?
„Ég er að bíða eftir svari um
það hvort Kvennasögusafnið fær
inni í Þjóðarbókhlöðunni. Gerist
það mun ég afhenda bréfasafnið
Kvennasögusafninu. “
Að lokum Bríet. Mannst þú
eftir ömmu þinni?
„Nei ég var algjör óviti þegar
hún lést. Ég hef einkum fræðst
um ömmu í gegnum mömmu,
sem var óskaplega hrifin af henni
og ýmislegt af því sem kemur
fram í bókinni er komið frá möm-
mu. Þegar mamma talar um
Bríeti hermir hún iðulega eftir
henni og ég er ósjálfrátt farin að
gera það líka.“
-Sáf
________________________________________I
Útþensla sálarinnar
Hcr á cftir birtist brot úr bréfi Bríctar Bjarnhéðinsdóttur til Laufeyjar vorið 1911
/ fyrrakvöld 19. maí var veisla fyrir Steingrím Thorsteinsson af
því þá var hann 80 ára. Hannes Hafstein talaði fyrir minni hans
en Ágúst [H.] Bjarnason /heimspekingur, bróðir lngibjargar]
fyrir minnifrúarinnar. Sú ræða var perla í sinni röð. Fyrst talaði
hann um skáldið og vissi ekki hvað hann œtlaði. Svo um góðu
heimilin sem vœru hyrningarsteinar þjóðfélagsins. Um það
kvaðst hann nú ekki vilja fara fleiri orðum þótt ástœða vœri til
þess einmitt nú þegar verið vœri að eyðileggja heimilin og kon-
urnar að taka allt annað fyrir og vasast í öllu sem þeim kæmi
ekkert við. Pá litu allir til mín. En þær væru núorðið hvorki
mær, kona eða móðir. En þessi kona hefði aldrei haft hátt um
sig. Hún hefði gengið hljótt um á heimilinu og látið lítið á sérbera
en alið upp börnin sín og haldið heimilinu ( reglu. Konan yrði
tvíein þegar hún fœddi fyrsta barnið og þríein þegar hún fæddi
annað barnið. Sál mannsins þendist út um þriðjung í hvert sinn
sem konan hans fœddi honum barn. - Var þetta ekki fagurlega
mælt og djúphugsað? Eftir því verða eiginmennirnir alltaf and-
lega vanfœrnir þegar konan verður það líkamlega. En hún á að
því leyti betri aðstöðu að hún verður venjulega léttari eftir 9
mánuði en maðurinn þenst alltafmeir og meir út. Það hlýtur að
vera óþœgilegt ásigkomulag. Þá fyrst skildi ég þennan ólýsan-
lega ánægjubelging sem mér virtist vera yfir Ágústi um kvöldið.
Því olli auðvitað útþensla sálarinnar. Konan hans er nú í 3. eða
4. sinn komin á steypirinn og þá má geta nœrri að sálin hans
Ágústs er farin að verða nokkur fyrirferðar. Ekkert undarlegt
þótt hann verði stöku sinnum súr á svipinn, svona á milli há-
tíðanna - og barnanna. Hann kvíðir auðvitað fyrir nœstu út-
þenslunni þótt hún sé máske þægileg afspurnará hátíðum. - Mig
langaði til að svara á eftir með því að talafyrir karlmönnum og
geraþað laglega en þó svo að allirfyndu að það vœri svar. En eg
vildi ekki gera það í þessari veislu. En talaði svo fyrir minni
íslenskra skálda fyrir hönd kvenna því þœr skildu skáldin best,
hjá þeim geymdust Ijóð þeirra mann fram afmanni, þœr kvæðu
þau við vöggu barnanna og hjá þeim lœrðu börnin þau ogfengju
börniit sinn fyrsta skilning á Ijóðum. Því vœru tungurnar kallað-
ar „móðurmál“ að af mœðrum lœrðu börnin fyrst málið. En
skáldin hefðu einnig annað œtlunarverk. Þau væru merkisberar
þjóðanna. Það væri ekki þýðingarlaust þegar biblían talaði um
sjáendurna, spámennina. Það hefðu verið skáldin. Og sjáandi
gæti skáldið heitið af því það sœi dýpra niður, hærra upp og
lengrafram en aðrir menn. Þau sœju kjarna Itlutanna og hug-
sjónanna, þau bæru merkið, vísuðu veginn sem þjóðin fylgdi á
eftir o.s.frv. Ýmsir þökkuðu mér síðar, bœði karlar og konur.
Sögðu ræðuna góða. - Mátti auðvitað útfæra hana miklu betur
en ég vildi hafa hana stutta. Nú er kl. yfir 2Vi um nótt og eg
sárkvefuð - enda bréfið á morgun. Góða nótt elsku bariiið mitt!
Föstudagur 2. desember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15