Þjóðviljinn - 10.02.1989, Qupperneq 6

Menningarinnrás fjölþjóða sjónvarpsrása í gegnum gervitungl. Hvernig bregst
sagnaþjóðin við?
Framtíðin hefur þegar knúið
dyra og heimamenn opnað
gáttir; hikandi þó þar sem þeir
óttast gestinn. Þeir eru hræddir
um að gesturinn geri sig of heima-
kominn og taki að lokum völdin af
íbúunum. Þeir vita samt að dyr-
unum verður ekki lokað aftur;
vita að ekkert þýðir að byggja
múra utan um íslenska menn-
ingu. Hinsvegar beri að hlúa að
henni í samkeppninni við fjöl-
þjóða menningarflaum sem fjar-
skiptahnettir láta rigna yfir
landið.
Nú reynir á þolrifin í íslenskri
menningu. Fram til þessa hefur
einangrunin norður í Ballarhafi
varðveitt tungu og hugsun þjóð-
arinnar en sú einangrun hefur nú
verið rofin og eðlilega óttast
menn afleiðingar þess.
Við viljum
íslenskt
Ekki eru þó allir jafn svartsýnir
á framtíðina. Menntamálaráð-
herra skipaði nefnd til þess að
endurskoða útvarpslögin og er
Ögmundur Jónasson formaður
nefndarinnar. Hann segir að því
beri að fagna að við komumst í
samband við umheiminn. „Á hitt
ber að líta að tilvera íslensku
þjóðarinnar er tungan og henni
megum við ekki tapa.“
Ögmundur sagði að við hlytum
að verða að mæta þessari sam-
keppni erlendis frá með því að
leggja aukna áherslu á fram-
leiðslu íslensks dagskrárefnis.
„Stóra málið er að efla inn-
lenda dagskrárgerð. íslendingar
vilja íslenskt efni. Við getum
keypt inn öil heimsins áramóta-
skaup en ef íslendingar ættu að
velja um að horfa á þau eða inn-
lent áramótaskaup þá efa ég ekki
að nær undantekningarlaust,
myndi fólk velja það íslenska.
Málið snýst því um það hvernig
við stuðlum að sem vandaðastri
og mestri framleiðslu á íslensku
dagskrárefni.“
að með þessari reglu sé verið að
gera fólki erfiðara fyrir og auk
þess sé þetta umhverfismál því
varla geti diskarnir kallast um-
hverfisprýði.
Gústaf Arnar benti á að þegar
rætt væri um Eutelsat og Astra þá
væri verið að ræða um fjarskipta-
hnetti og því giltu þessar reglur.
Hinsvegar væri tæknin komin á
það stig að einkaaðilar gætu tekið
á móti sendingunum beint. Upp-
hafleg hugsun með gervihnatta-
sendingum var að kapalkerfi sæju
um að dreifa dagskránni og þann-
ig fengju sjónvarpsstöðvarnar af-
notagjald. Tækniþróunin hefur
hinsvegar verið örari en menn
bjuggust við þannig að á megin-
landinu nægir að nota disk sem er
60 sm að þvermáli og kostar svip-
að og afruglari fyrir Stöð 2. Því
hafa sumar sjónvarpsstöðvanna
gripið til þess að senda út ruglaða
dagskrá og innheimta afnota-
gjöld á svipaðan hátt og Jón Ótt-
ar.
„Ef menn brengla ekki útsend-
ingar líta margir svo á að hver
sem er geti notið þeirrar dag-
skrár, en þrátt fyrir það eru í gildi
ákveðnar reglur, einsog 36 íbúða
reglan hér á landi,“ sagði Gústaf
Amar.
Reglurnar eru mjög mismun-
andi eftir löndum og Svíar eru
t.d. ekki með neina löggjöf sem
bannar móttöku gervitungla-
sendinga. Nú er tilbúin sameigin-
leg löggjöf fyrir Evrópulöndin en
hún hefur ekki verið undirrituð
enn.
Kapalkerfin
Víða um land hefur verið kom-
ið upp kapalkerfum. Þannig eru
sumsstaðar heilu bæjarfélögin
kapalvædd, t.d. á Skagaströnd,
Höfn, Seltjarnarnesi, Ólafsvík,
Ólafsfirði og víðar. Annarsstaðar
eru heilu íbúðahverfin kapal-
vædd, einsog t.d. nýju hverfin í
Hafnarfirði; Hvammarnir, Set-
bergið og á Holtinu. Um þessi
kerfi væri auðveldlega hægt að
Múrar
Fleiri sem rætt var við tóku í
sama streng. j
„Ég tel að við verðum að horf-
ast í augu við staðreyndirnm-.
Gervitunglasjónvarpið er komíð
til að vera,“ sagði Markús Örn
Antonsson útvarpsstjóri. „Það
væri í sjálfu sér hægt að hlaða upp
múra, sem þekkjast hvefgi.
Meira að segja austantjaldsþjóð-
irnar eru farnar að leyfa vestræn-
um sjónvarpsstöðvum að sjón-
varpa austur fyrir járntjald. Það
skyti því skökku við ef við ætluð-
um að fara að banna fólki að taka
á móti sjónvarpsefni utan úr
geimnum."
Samt sem áður hafa stjórnvöld
sett ákveðnar reglur sem torvelda
móttöku gervitunglasendinga og
einsog géfur að skilja eru þær um-
deildar. Annarsvegar er um að
ræða 36 íbúða regluna svoköll-
uðu.
36 reglan
Töluvert er um að íbúar fjöl-
býlishúsa hafi tekið sig saman og
keypt einn móttökudisk fyrir allt
húsið. í gildi er þó sú regla að
einungis 36 íbúðir megi taka á
móti sjónvarpsefni frá einni jarð-
stöð. Þar sem fjölbýlishús eru
mjög misstór og sum með fleiri en
36 íbúðum er verið að mismuna
tbúunum að mati margra.
Gústaf Arnar, yfirverkfræð-
ingur hjá Pósti og síma, segir að
einhversstaðar hafi þurft að
draga mörkin en viðurkennir að
kannski hefði verið eðlilegra að
miða bara við íbúðir undir sama
þaki, þannig að íbúum í fjölbýlis-
húsum væri ekki mismunað eftir
fjölda íbúðanna.
Ögmundur Jónasson segist ef-
ast um að þessi regla standist en
tekur fram að það sé sín einka-
skoðun því nefndin hafi ekki enn
fjallað um þetta. Hann bendir á
Verðum betri en tiinir
„Það eru miklar breytingar
framundan í fjölmiðlaheiminum.
Það er viðbúið að við getum náð á
okkar sjónvarpstæki 20 til 30 rás-
um án mikils aukabúnaðar. Þetta
er mál sem verður ætt í nefndinni
sem skipuð var til þess að endur-
skoða útvarpslögin, en Ögmund-
ur Jónasson er formaður henn-
ar,“ sagði Svavar Gestsson
menntamálaráðherra þegar Nýja
Helgarblaðið spurði hann hver
voru viðbrögð stjórnvalda við
gervitunglasendingunum.
„Menn vilja reyna að setja
reglur um að texta eða þýða með
tali sem stærstan hluta sjónvarps-
efnis og ganga eins langt í því og
hægt er. Mér er það hinsvegar
fullkomlega ljóst að tækninni eru
Svavar Gestsson menntamála-
ráðherra: Vörnin felst í því að efla
innlenda dagskrárgerð.
takmörk sett í þeim efnum, auk
þess sem því fylgir verulegur
kostnaður að texta eða talsetja
allt efni og sumstaðar er það
tæknilega óframkvæmanlegt þeg-
ar um viðstöðulausar sendingar
er að ræða.
Þá er ekkert annað til varnar í
þessu efni en að efla svo íslenskt
sjónvarpsefni að fólk taki ís-
lenska sjónvarpið framyfir þessar
sendingar. Það gerist ekki nema
með því að þessar sjónvarps-
stöðvar sem við rekum auki stór-
kostlega framboð á aðgengilegu
innlendu dagskrárefni. Efni sem
fólk upplifir sem spegilmynd síns
eigin lífs og sæki frekar í en er-
lenda efnið. Vörnin er semsagt
bara ein: að vera betri en hinir.“
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 10. febrúar 1989
senda dagskrárefni sem væri
tekið á móti með einum móttöku-
diski en 36 íbúða reglan gerir slíkt
ólöglegt. Búast má við auknum
þrýstingi frá þeim sem hafa að-
gang að kapalkerfum um að þessi
regla verði numin úr gildi.
Póstur og sími hefur undanfar-
ið unnið að því að leggja ljós-
leiðara um landið, auk þess sem
stofnunin hefur tekið að sér að
leggja slíka leiðara fyrir herinn á
Keflavíkurflugvelli, og fastlega
er búist við því að stofnunin fái
það verkefni að tengja ratsjár-
stöðvar hersins saman með ljós-
leiðarakerfi. Verði það úr mun
stofnunin samtímis leggja ljós-
leiðara til almennra nota hring-
inn í kringum landið.
Gústaf Arnar sagði að þessir
ljósleiðarar væru fyrst og fremst
hugsaðir fyrir fjarskipti en vissu-
lega opnuðust með þessu mögu-
leikar á að senda sjónvarpsefni á
milli landshluta. Á hitt ber að líta
að það er ekki nóg að senda efnið
á milli landshluta, heldur verður
að dreifa því um byggðarlögin og
lagning kapalkerfa er mjög dýr.
Að sögn Gústafs Arnars hefur
það verið rætt innan stofnunar-
innar að dreifa efni frá gervi-
tunglum og er það gert í litlum
mæli nú þegar, til nokkurra hót-
ela í Reykjavík. „Það er hinsveg-
ar erfitt að sjá hver þróun mála
verður í þessu. Kostnaðurinn við
lagningu ljósleiðara er geysilega
mikill og óvíst hvort hann mun
skila sér nema á löngum tíma
með innheimtu áskriftargjalda.
Þá yrði það mikið fyrirtæki að
senda út allt það sjónvarpsefni
sem berst hingað til lands frá
gervitunglunum. Frá Eutelsat
berast 20 rásir og 16 frá Astra. Því
býst ég við að ef af þessu yrði þá
myndum við velja jjær rásir sem
væru vinsælastar hjá almenningi
og dreifa þeim áfram. Hvenær
það verður er hinsvegar óljóst en'
þótt diskarnir séu að ryðja sér til
rúms núna þá held ég að kapal-
væðingin verði ofan á og því fylgj-
umst við grannt með þróun mála
til að finna rétta tímapunktinn til
þess að ráðast í þetta."
Þýðingarskyldan
fslensku útvarpslögin gera ráð
fyrir að allt efni sem sent er út í
sjónvarpi sé þýtt. Eina undan-
þágan frá því er þegar um er að
ræða beinar útsendingar frá ein-
hverjum fréttnæmum atburðum,
en þá er gert ráð fyrir íslenskri
endursögn. Gervihnattasjón-
varpið er hinsvegar þess eðlis að
það er ekki hægt að texta það.
Markús Örn sagði að í umræð-
unni um Nordsat, þar sem Norð-
urlöndin ætluðu að sameinast um
gervitunglasjónvarp, hefði aldrei
verið talað um að sendingarnar
yrðu textaðar, hann hefði því
gengið út frá því að svo yrði ekki
og það sama byggist hann við að
myndi gilda um aðrar gervi-
tunglasendingar, enda væri ekki
hægt að koma þýðingum við
beinar útsendingar.
Allir sem rætt var við voru
hinsvegar þeirrar skoðunar að
innlendu sjónvarpsstöðvunum
bæri að þýða það efni sem þær
sendu út. Hinsvegar eru skiptar
skoðanir um það hversu mikla
áherslu ber að leggja á talsetn-
ingu erlends efnis.
Talsetning er í fyrsta lagi mjög
dýr og auk þess er erfitt að standa
þannig að henni að hún virki ekki
kjánalega, einsog skýrast dæmi
er um í þáttunum um Nonna og
Manna. Talsetning barnaefnis
þykir aftur á móti sjálfsagt mál.
„Textun á skilyrðislaust að fara
fram hjá innlendu stöðvunum,"
sagði Markús Örn. „Barnaefni á
hinsvegar undantekningarlaust
að talsetja og við höfum stefnt
markvisst að því. Hvað talsetn-
ingu kvikmynda og annars dag-
skrárefnis fyrir fullorðna varðar,
einsogt.d. ÞjóðverjarogFrakkar
gera, þá teldi ég mjög miður ef
við fetuðum í fótspor þeirra og
talsettum allt dagskrárefni. Slíkt
er ekkert annað en einangrunar-
stefna. Þó svo að krakkarnir sletti
ensku af og til þá tel ég það skárra
en ef þau færu alfarið á mis við þá
tungumálakennslu sem sjónvarp-
ið í raun býður upp á. Góð tungu-
málakunnátta er nauðsynleg fyrir
smáþjóð einsog okkur.“
Menningar-
sjóðsgjald
„Við hljótum fyrst og fremst að
huga að því hvernig við eigum að
mæta þessari samkeppni," sagði
Ögmundur Jónasson. „Eina
leiðin til þess að mæta þessari
samkeppni erlendis frá er með
framleiðslu íslensks efnis. Það er
því spurning hvort ekki á að setja
menningarsjóðsgjald á sölu mót-
tökudiska einsog gert er við
auglýsingar. Ég sé ekkert athuga-
vert við það að auglýsingar og
þessi nýja tækni stuðli að fram-
leiðslu innlends efnis.“
Markús Öm er sammála Ög-
mundi um að við þessari nýju
tækni verði að bregðast með því
að leggja aukna áherslu á fram-
leiðslu innlends dagskrárefnis.
Að hans sögn er innlent efni nú
um 40% af dagskrárefni Sjón-
varpsins og stefnt er að því að
innlend dagskrá verði um helm-
ingur allrar útsendrar dagskrár
Sjónvarpsins í lok ársins í árs.
„Undanfarið höfum við verið
að berjast við erfiða skuldastöðu
sem við erum að ná okkur upp úr.
Með hækkun afnotagjaldanna nú
geri ég ráð fyrir að við getum náð
því takmarki sem við höfum sett
okkur; að helmingur allrar dag-
skrár Sjónvarpsins verði inn-
lendur.“
Sögurnar á ensk/
íslenskri mállýsku
Reynsla nágrannalanda okkar
af gervihnattasjónvarpi er mjög
mismunandi. í Hollandi, þar sem
kapalvæðingin hefur náð mjög
langt, hefur komið í ljós að inn-
lent efni nýtur yfirgnæfandi vin-
sælda. Aðeins 5% horfa á gervi-
hnattaefni.
Reynslan frá Þýskalandi er
önnur, þar nýtur gervihnattaefn-
ið meiri vinsælda en í Hollandi,
þótt það sé langt því frá jafn vin-
sælt og dagskrár þýsku ríkis-
stöðvanna. Þýskaland hefur þó
þá sérstöðu miðað við Holland að
töluvert framboð er á þýsku sjón-
varpsefni um gervihnetti.
Það hefur löngum sýnt sig að
erfitt er að spá um hegðunarferli
íslensku þjóðarinnar út frá öðr-
um þjóðum.
„Ég skal ekki segja um sér-
stöðu okkar íslendinga. Hér varð
mikil vídeóvæðing á skömmum
tíma og Stöð 2 byggðist upp með
miklum hraða á miklu skemmri
tíma en búist var við. Það kann að
segja eitthvað um áhuga íslend-
inga á myndefni," sagði Markús
Öm.
íslendingar eru vissulega óút-
reiknanlegir og það sama má
segja um menningu þessarar
þjóðar. Okkur tókst að varðveita
tunguna í gegnum myrkviði mið-
alda, í gegnum nýlendutímann
þegar yfirstéttin talaði öll
dönsku, í gegnum harðindi og
náttúruhamfarir. En tekst okkur
að varðveita hana í velmegun nú-
tímans þegar fjölþjóðaafþrey-
ingarefni rignir yfir okkur? Munu
barnabörn okkar geta lesið ís-
lendingasögurnar sér til yndis og
ánægjuauka einsog kynslóðirnar
hafa gert frá því að þær vom rit-
aðar? Eða verður komin ný, stytt
útgáfa á einhverri ensk/íslenskri
mállýsku.
-Sáf
llUENSON
Iheath
■ WSí
I

Þvermál þessa disks er um 60
sm og hann kostar svipað og af-
ruglari fyrir Stöð 2. íslendingar
þurfa þó mun stærri disk til þess
að ná góðri mynd frá gervitungl-
unum og verð þeirra er á annað
hundrað þúsund krónur.
Astra
Sl. sunnudag hófust útsending-
ar frá nýjum gervihnetti sem
Bretar sendu á loft skömmu fyrir
áramót. Hnöttur þessi heitir
Astra og er hægt að senda út á 16
rásum. Fjölmiðlarisinn Rupert
Murdoch hefur þegar tryggt sér
afnot af sex af þessum rásum en
auk þess hefur sænska útgáfu- og
Qölmiðlasamsteypan Esselte
tryggt sér tvær rásir. Þá hafa
franskir og þýskir aðilar einnig
kevpt afnotarétt af rásum Astra.
Islendingar geta náð útsend-
ingum þessum en áður gátum við
náð útsendingum frá Eutelsat
hnöttunúm séu menn með réttan
útbúnað. Þeir sem hafa slíkan út-
búnað geta valið á milli á fjórða
tug sjónvarpsrása.
Stöðvarnar sem eru á snærum
Murdoch eru Ský Channel, sem
er með afþreyingarefni, Sky Mo-
vies, sem sýnir kvikmyndir, jafnt
nýrri myndir sem eldri, en þessi
stöð er rekin í samvinnu Við Disn-
ey fyrirtækið, Eurosport, íþrótt-
arás í samvinnu við sjónvarps-
stöðvar á meginlandi Evrópu og
Sky News, sem verður með fréttir
og fréttatengt efni allan sólar-
hringinn.
Þá stefnir Murdoch að því að
hefja útsendingar á tveimur rás-
um seinna í ár. Annarsvegar er
um að ræða rás með barnaefni,
Disney Channel, í samvinnu við
Disney fyrirtækið og hinsvegar
rás sem nefnist Sky Arts, þar sem
höfuðáhersla verður lögð á list-
rænar myndir, óperur, ballett og
annað menningarlegt efni.
Ætlunin er að senda dagskrá
Sky Movies og Disney Cannel út
ruglaða en það verður þó ekki
gert til þess að byrja með. Óljóst
er hvort íslendingar munu geta
gerst áskrifendur að þeim stöðv-
um.
Til þess að ná sendingum frá
Astra fjarskiptahnettinum þurfa
Bretar og íbúar meginlandsins
litla móttökudiska (60 cm að um-
máli). Hér er hægt að ná þokka-
lega góðri mynd með disk sem er
um 110 cm en til að myndin verði
mjög góð þarf disk sem er um 150
cm að þvermáli. Slíkir diskar
kosta 123.400 krónur í stað-
greiðslu en með steríómóttakara
og fjarstýringu kosta þeir 155
þúsund krónur.
Að sögn starfsmanns hjá
Radíó-búðinni hefur verið tölu-
verð sala í þessum diskum og hef-
ur hún stöðugt færst í aukana.
„Þetta er sniðugt og í sjálfu sér
ekki mjög dýrt ef miðað er við
Stöð 2.“
-Sáf
J
Föstudagur 10. febrúar 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7