Þjóðviljinn - 31.03.1989, Blaðsíða 8

Lígatsjev og frú koma á kjörstað - íhaldssamari flokksleiðtogar fóru víða hrakfarir. Gorbatsjov og Raísa á kjörstað - talin vera sæmilega ánægð með úrslitin.
Sögulegar sovétkosningar
Miklir sigrar kerfisgagnrýnenda og grasrótarhreyfinga. Ósigrar íhaldssamari aðila innan
kommúnistaflokksins. Margir telja stöðu Gorbatsjovs hafa styrkst
AÐ UTAN
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Sovétfræðingar eiga ekki orð,
sagði Bandaríkjamaður einn í
þeirri starfsstétt eftir að úrslit so-
vésku kosninganna á páskadag
voru kunn. Og undrunin út af
úrslitunum virðist vera almenn
meðal vesturlandamanna þeirra,
er sérhæfðir teljast í því að fylgj-
ast með gangi mála í Sovétríkjun-
um. Sérstaklega þcir íhalds-
samari meðal þeirra virðast hafa
tregðast við að trúa því að kosn-
ingarnar yrðu nokkurnveginn
frjálsar eða þá gert ráð fyrir að
sovéski kommúnistaflokkurinn
hefði það sterk tök á almenningi
að úrslitin yrðu í stórum dráttum
að óskum gamla „kerfisins.“
Einhverntíma hefur verið talað
um tímamótamarkandi atburð af
minna tilefni, þar eð kosningar
þessar eru þær fyrstu frjálsu þar-
Íendis frá því haustið 1917, er
kosið var til stjórnlagaþings, sem
bolsévíkar leystu upp er það
reyndist þeim mótsnúið. Þessar
kosningar urðu ekki heldur
valdaflokknum að öllu leyti í hag
og alls ekki íhaldssamari öflum
innan hans.
Sigur Jeltsíns
Kommúnistaflokkurinn hafði
að vísu fyrir kosningarnar tryggt
sér drjúgan hluta þingsæta á hinu
nýja 2250 fulltrúa þjóðþingi, þar
eð þriðjungur fulltrúa á því er
ekki þjóðkjörinn, heldur út-
nefndur af samtökum ýmsum,
einkum flokknum og samtökum
honum tengdum. Þar að auki eru
kjörstjórnir á vegum stjórnvalda
sakaðar um að hafa sums staðar
hindrað framboð kerfisgagnrýn-
enda, en úrslitin benda til þess að
það háttalag hafi víða komið í
koll þeim frambjóðendum, sem
það var ætlað til hjálpar. Það
sýna best stórsigrar kerfis-
gagnrýnenda víða. í einu kjör-
dæmanna í Moskvu sigraði Boris
Jeltsín, fyrrum aðalritari flokks-
deildarinnar þar í borg, með
nærri 90 af hundraði atkvæða.
Hann er að vísu í flokknum, en
hefur undanfarið verið í ónáð hjá
valdhöfum hans, sem dyggilega
studdu við bakið á mótframbjóð-
anda hans í kosningabaráttunni.
Þær staðreyndir, að Jeltsín tókst
þrátt fyrir þetta að koma kosn-'
ingaáróðri sínum á framfæri í op-
inberum fjölmiðlum og að vinna
slíkan yfirburðasigur sýna best
hvílíkar breytingar hafa orðið þar
eystra frá því að Gorbatsjov kom
til valda. Jeltsín naut mikilla al-
unar Gorbatsjovstjórnarinnar.
Svipað er að segja frá Tékkóslóv-
akíu, en þar bregður þó svo við
að valdhafar ætla að íeyfa fleir-
framboð í níu kjördæmum, sem
aukakosningar fara fram í á næst-
unni. Á þarlendan mælikvarða er
það talsverð breyting, en að vísu
verða allir frambjóðendurnir að
vera á vegum kommúnistaflokks
landsins eða samtaka sam-
bræddra honum í Þjóðfylkingu
svonefndri. í Póllandi og Ung-
verjalandi, þarsem málin þróastí
frjálsræðisátt, hefur síðustu frétt-
um frá Sovétríkjunum verið vel
tekið. f síðarnefnda landinu er
verið að koma á fjölflokkakerfi
og stendur til að kosið verði á
grundvelli þess næsta ár. Jeltsín
kvað hafa stungið upp á fjöl-
flokkakerfi í Sovétríkjunum, og
niðurstöður skoðanakönnunar
gerðar rétt fyrir kosningarnar
benda til að þarlendis sé fyrir
hendi verulegur áhugi fyrir slíku
kerfi. En það verður varla á dag-
skrá þar í bráð, enda lítil hefð þar
að baki í Rússlandssögu.
Söguleg
málamiölun um
Austur-Evrópu?
Bandaríkjastjórn Bush, sem
leitast við að viðhafa varkárni í
hverju máli, virðist líta á kosn-
ingaúrslitin sem sigur fyrir Gor-
batsjov heldur en hitt. James A.
Baker, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, sagði í viðtali sem birt-
ist í New York Times á þriðjudag
að stjórn hans hefði til athugunar
að stinga upp á viðræðum um
Austur-Evrópu við Sovétmenn.
Blaðið telur að markmiðið með
þeim viðræðum yrði að fá Sovét-
ríkin til að sleppa tökum á
Austur-Evrópu gegn tryggingu af
hálfu vesturveldanna þess efnis,
að þau myndu ekki í staðinn sei-
last þar til áhrifa. Þetta er mjög í
anda tillagna, sem Kissinger kvað
hafa lagt fyrir Bushstjórnina
skömmu eftir að hún kom til
valda. Hingað til hefur afstaða
Bushstjórnarinnar til Sovétríkj-
anna verið nokkuð biðstöðu-
kennd, en sum fyrstu viðbragða
ráðamanna í Washington við
kosningaúrslitunum eystra benda
til þess, að Gorbatsjov hafi vaxið
í áliti hjá þeim við þau. Það gæti
leitt til aukinnar virkni í sam-
skiptum risaveldanna og jafn-
framt vaxandi vinsemdar þeirra á
milli.
þýðuvinsælda, sem hann aflaði
sér í höfuðborginni meðan hann
var æðsti maður flokksins þar, og
ávann sér aðdáun í kosningabar-
áttunni með því að gagnrýna yfir-
völd undanbragðalaust og að
kynna sig sem fulltrúa „litla
mannsins."
Fall aðalritara
Leníngrad-
svæðis
f iýðveldunum við Eystrasalt
sópuðu frambjóðendur grasrót-
arhreyfinga þarlendra, sem beita
sér fyrir aukinni sjálfstjórn, um-
hverfisvernd o.fl., að sér fylgi.
Þar var útkoman best fyrir
kommúnistaflokkinn í Eistlandi,
sennilega vegna þess að ráða-
menn hans þar hafa í stórum
dráttum sömu stefnu og gras-
rótarhreyfingin. Háttsettastur
flokksmaður sem féll var Júrí Sol-
ovjov, aðalritari flokksins á
Leníngradsvæðinu. í Úkraínu
féllu íhaldssamir flokksbroddar
unnvörpum, þeirra á meðal borg-
arstjórinn í Kíef og aðalritari
flokksins þar. í Zhítomír var kos-
in Alla Jarosjínskaja, ung blaða-
kona sem ekki er í flokknum og
hafði vakið reiði áhrifamanna í
honum með harðri gagnrýni á
ástandið í húsnæðismálum.
Flokksbroddarnir reyndu að fá
kjörstjórn til að stöðva framboð
hennar en mistókst.
Tækifæri fyrir
Gorbatsjov
í allmörgum kjördæmum var
aðeins einn frambjóðandi í kjöri
og gefa m.a. sovéskir fréttaskýr-
endur í skyn, að flokksmaskínan
hafi valdið einhverju þar um. En
eins manns framboð þessi virðast
víða hafa vakið reiði kjósenda,
sem brugðust við í mörgum þess-
ara kjördæma með því að fella
frambjóðendur. (Samkvæmt
kjörreglum urðu þeir að fá yfir
helming greiddra atkvæða til að
ná kjöri.) Þannig fór fyrir Solovj-
ov í Leníngrad og allnokkrum
háttsettum flokksforingjum í
Úkraínu. í Armeníu, þar sem
kjörsókn var hvað minnst, eða að
sögn um 53 af hundraði í Jerevan,
virðist það hafa stafað af óánægju
kjósenda með skort á valkostum í
kjörklefanum.
Margskonar getum er að sjálf-
sögðu leitt að því hvernig fram-
haldið verður. Sumir fréttaskýr-
Jeltsín, uppreisnarmaður gegn valdaflokknum, svarar spurningum
fréttamanna eftir að nánast dæmalaus kosningasigur hans hafði verið
gerður heyrinkunnur.
endur telja að þótt Gorbatsjov sé
varla með öllu ánægður með
sigur Jeltsíns, sé hann sæmilega
hress yfir úrslitunum í heild sinni.
Þeir sem verst hafi farið út úr
kosningunum séu íhaldssamari
aðilar í kerfi flokks og ríkis, einn
þeirra helsti oddviti er Jegor K.
Lígatsjev, æðsti maður um land-
búnaðarmál. Hann er ákafur
andstæðingur Jeltsíns og hefur
verið talinn óþægilegur keppi-
nautur fyrir Gorbatsjov. Kosn-
ingaúrslitin gætu orðið Gorbat-
sjov tækifæri til að losa sig við
marga úr íhaldsarmi flokksins og
raunar hefur þegar verið gefið í
skyn að svo verði gert, á þeim
forsendum að ekki sé verjandi að
menn, sem alþýðan hefur hafnað
í kosningum, gegni áfram háum
stöðum á vegum flokksins.
Misjafnar
undirtektir í
Austur-Evrópu
En þótt Gorbatsjov og frjáls-
lyndari menn kommúnistaflokks-
ins kunni að líta á úrslitin sem
traustsyfirlýsingu við stefnu sína,
má vera að þeir, sem vilja
breytingar, hafi nú fengið slíkan
vind í seglin að kröfur um að hlut-
unum verði breytt meira og
hraðar en Gorbatsjov líkar færist
í vöxt. Slíkt gæti vakið skelfingu
meðal íhaldssamari aðila í
flokknum, er leitt gæti til skipu-
lagðrar og hnitmiðaðrar and-
stöðu þeirra við Gorbatsjov.
Þjóðernismálin eru í þessu sam-
bandi ofarlega á baugi, eins og
kosningasigur grasrótarhreyfinga
baltnesku landanna sýnir. Þær
krefjast að vísu ekki fulls sjálf-
stæðis fyrir lönd sín, en allvíð-
tækrar sjálfstjórnar. Hætt er við
að vöxtur þessara hreyfinga hafi
vakið með mörgum háttsettum
Rússum ótta við Sovétríkin kunni
að leysast upp í þjóðríki, ef slík-
um samtökum verði gefinn laus
taumur áfram.
Varla fer hjá því að úrslit kosn-
inga þessara hafi veruleg áhrif í
Austur-Evrópuríkjum. í Austur-
Þýskalandi og Rúmeníu birta
fjölmiðlar lítið sem ekkert af
fréttum af úrslitunum, og sýnir
það hug valdhafa þar til nýskip-
8 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 31. mars 1989