Þjóðviljinn - 14.04.1989, Blaðsíða 15

skammt frá bænum. Mikil
launung hvfldi þó yfir fæðingunni
og Grímur lét ekki senda eftir
yfirsetukonu. Þremur dögum
áður en hún fæddi bamið vék Lís-
ibeth úr rúmi fyrir gestum og svaf
í kofa sem tengdist baðstofu með
löngum og krókóttum göngum. í
kofanum var geymd hákarlslifur
og lýsi, og dagana fyrir fæðinguna
var verið að verka sel. Menn sem
skoðuðu kofann í tengslum við
réttarhöldin vitnuðu að hann
væri „viðbjóðslegt hýbýli mönn-
um.“ Þangað fór Lísibeth þegar
hún tók léttasóttina úti á hlaði:
„en því segist hún hafa lagst þar
fyrir að föt hennar vom þar áður,
hver hún við bamsburðinn vildi
láta óhreinkast, en ei annarra.“
Fæðingin tók skamma stund.
Grímur sat yfir henni og skildi á
milli. Ekki varð hún þess vör að
bamið hreyfði sig eða hljóðaði.
Grímur lagði það hjá henni
stundarkom, en bar það síðan
burt. Sjálfur sagði hann svo frá að
hann hefði fundið lífsmark með
því strax eftir fæðinguna, en þeg-
ar hann skildi á milli hefðu aðeins
hrokkið nokkrir blóðdropar úr
naflastrengnum og hann taldi því
ekki þörf á því að binda fyrir: „Af
hræðslu ætlaði hann af hylma yfir
fæðingu þess, þegar dautt var, en
þykist ei í hasti hafa getað leitað
því lífsbjargar, þá svo stutta
stund lifði. Hann vissi að líf sitt lá
við ef bamið hefði dáið af völdum
sínum... Líka lífleysi við fjórða
hórdómsbrot.“ Þegar Lísibet
kom til rænu sagði hann henni að
bamið hefði dáið og þau komu
sér saman um að hún héldi kyrru
fyrir í kofanum.
Lýsingar á útburði bama í
dómabókum em skelfilegar af-
lestrar, en sumar em hryllilegri
en aðrar. Sumarið 1724 var Jón
Eyjólfsson frá Seyðisfirði höggv-
inn á háls fyrir að hafa nauðgað
dóttur sinni, tekið við bami
hennar og grafið það í hús án vit-
undar hennar. Að öllum lflrind-
um var henni drekkt fjómm ámm
síðar. Rétt rúmri öld síðar gerðist
svipaður atburður í sömu sýslu,
þó ekki væri foreldrar bamsins
feðgin, heldur húsbóndi og
vinnukona, allshendis óskyld.
Ekki mun Skúli Hermannsson
bóndi á Krossi í Mjóafirði heldur
hafa nauðgað Svanhildi Eiríks-
dóttur, en barnið virðist hann
hafa drepið með köldu blóði.
Málið er reyndar allt hið
undarlegasta, næstum því dular-
fullt. Síðla árs 1829 leyndi það sér
ekki að Svanhildur var ólétt. Hún
var þá í vist á Krossi. Bóndi á
Búðum í Fáskrúðsfirði sem ætl-
aði að ráða hana til vistar um
haustið hætti við þegar hann sá að
hún var þunguð. Þá hafði hún
ferðast langa leið og alls staðar
þar sem hún kom sá fólk að hún
var með bami. Sjálf leyndi hún
því ekki, nefndi Árna nokkum til
verksins, en hann neitaði. Enn-
fremur bað hún konu í Reyðar-
firði að gefa sér rýju og flóka til
að hafa utan um bamið þegar það
fæddist. Ætla má að Skúli hafi
viljað losna við hana af bænum,
enda sagði hún að hann hefði hót-
að því „að hann skyldi drepa mig
hvenær sem ég lýsti sig föður.“
Hann losnaði þó ekki við hana,
því að Krossi kom hún aftur í lok
Þorra 1830. Fáeinum dögum síð-
ar, 17. febrúar, varð hún léttari
og lá þá í rúmi undir glugga á
lægri palli baðstofunnar. Skúh og
Vilhelmína kona hans vom hjá
henni. Strax að fæðingu lokinni
bar Skúli bamið í burtu og bann-
aði Svanhildi að segja frá því að
hún hefði fætt, „hótaði að drepa
mig ef ég gjörði það.“ Þegar hún
síðan spurði hann hvað hefði orð-
ið um bamið, svaraði hann að
henni kæmi það ekki við, en
fjórtán ára stúlka sem var á bæn-
um sagði henni að Skúli hefði
kastað því í læk sem rennur hjá
bænum og fellur í háum fossi
fram af klettum við sjávarmál.
Næstu vikur fullyrti Svanhildur
að hún hefði aldrei verið ólétt.
Eitthvað hefur hún þótt gran-
samleg, því skömmu fyrir páska
báðu hreppstjórar yfirsetukonu
fjarðarins að athuga hvort hún
fyndi nokkur merki þess að Svan-
hildur hefði eignast barn. Yfirset-
ukonan lét sér nægja að skoða
brjóst hennar og fann hvorki
mjólk né vætu í þeim. Þá var
Svanhildur ráðin til vistar að
Grænanesi í Norðfirði og þegar
hún kom þangað fór hún að hafa
það á orði við fólk „að sér væri
það fyrir hugskotssjónum að
heyra hrinumar í baminu þegar
það hafi verið borið út.“ Skúla
kenndi hún um og um svipað leyti
kom upp orðrómur um að lík
bamsins hefði rekið af sjó í Mjóa-
firði. Það reyndist ekki á rökum
reist, en varð til þess að sýslu-
maður hóf rannsókn málsins í
októberbyrjun.
Enginn kannast
viö neitt
Þá brá svo við að heimilisfólk á
Krossi kannaðist alls ekki við að
Svanhildur hefði eignast bam.
Vilhelmína kona Skúla vissi
„aldeilis ekkert“ um bamfæðingu
Svanhildar, „hvorki um venju-
lega fæðingu né að hún hafi átt
bam í blóðláti.“ Uppgjafaprestur
sem var á heimilinu hafði tekið
eftir því einu að Svanhildur kom
úr ferð sinni „að útlitum sem ó-
léttur kvenmaður, samt annars
að sjá mikið holdug, en bráðum
virtist sem þykktin hyrfi af
henni." Þrír karlar höfðu verið
dreifðir við hana, þar á meðal
Skúli. Hann neitaði því staðfast-
lega að hann hefði nokkra sinni
með hana haft, en hún fullyrti að
þau hefðu haft „holdlegt sam-
ræði“ tvívegis utandyra sumarið
1829. Enn ákafar neitaði hann
því að hafa kastað baminu í læk-
inn, en eftir strangar yfirheyrslur
og eina viku „í myrkvuðu arresti“
í húsakynnum kaupmanns á
Eskifirði, gugnaði hann og viður-
kenndi. að allt sem Svanhildur
segði væri satt og rétt. Nokkram
dögum síðar afturkallaði hann
játningu sína. Það var ekki tekið
til greina og 6. maí 1831 dæmdi
sýslumaður hann til lífstíðar refsi-
vistar í Kaupmannahöfn, en
Svanhildi til 54 vandarhagga hýð-
ingar. Vilhelmína var laus allra
mála. í september staðfesti
Landsyfirréttur dóminn yfir
Skúla og fækkaði vandarhöggum
Svanhildar um helming.
Skömmu eftir áramótin 1832
vora þau enn í varðhaldi á Eski-
firði og ef til vill var þeirra gætt
þangað til dómur Hæstaréttar
barst til landsins. Þar gekk dómur
ekki fyrr en í október 1832. Svan-
hildur var með öllu sýknuð og
Skúli slapp með 54 vandarhögg.
Málinu var lokið. Svanhildur var
rétt um þrítugt og gerðist vinnu-
Már Jónsson
skrifar
kona á Fáskrúðsfirði. Vilhelmína
hafði eignast bam árið 1832 og
þau SkúU settust að í Seyðisfirði.
Þremur árum síðar var hann for-
maður á hákarlaskipi, sagður 32
ára en hún 29 ára.
Þannig gátu kvæntir karlar
ráðið örlögum ungra kvenna og
markað þær fyrir lífstíð með
kuldalegum yfirgangi. Fyrst með
því að fá þær til að leggjast með
sér á milli þúfna eða í útihúsum,
jafnvel heima í rúmi; síðan með
því að láta þær bera bömin út,
eða þeir gerðu það sjálfir. í þjóð-
sögum er móðirin í kví kví látin
bera ábyrgð á ódæðinu ein. Einu
sinni sem oftar var raunvera-
leikinn flóknar og margbrotnari,
hlutur karlsins ógurlegri og kon-
an leiksoppur í veröld sem hún
réði ekki við.
Heimildir:
Prentaðir dómar Landsyfirréttar og
dómabækur á Þjóðskjalasafni, eink-
um: Reykjavík VII-6. Dómabók
1873-80 (Kristbjörg); Eyjafjarðar-
sýsla IV-24. Dómabók 1851-54
(Kristín); Barðastrandarsýsla IV-5.
Dómabók 1815-26 (Ragnheiður);
Norður-Múlasýsla III-4. Dómabók
1804-29 (Lísibeth); Suður-Múlasýsia
V-5. Dómabók 1827-32 (Svanhildur).
99
Strax að fæðingu lokinni bar Skúli barnið í
burtu og bannaöi Svanhildiað segja frá því
að hún hefði fætt, „hótaðiað drepa mig ef
ég gjörði það."... fjórtán ára stelpa sem var
á bænum sagði henni að Skúli hefði kastað
því í læk sem rennur hjá bænum og fellur í
háum fossi fram afkiettum við sjávarmál.
Aldurinn
eyðileggur ekki
kynlrf karla
Þaö má víða um þaö lesa að
menn séu á hátindi kynorku
sinnar átján ára gamlir. Margir
draga af þessu þá ályktun að
um það bil sem þeirtakastúd-
entspróf séu stórveldistímar
þeirra á kynlífssviðinu fyrir bí
og ríki þeirra skreppi saman
uppfráþví.
Það er að vísu rétt að ungir
menn eru fljótir til kynhrifa, þeir
geta haft samfarir tvisvar- þrisvar
í rykk, eru fljótir í slaginn á nýjan
leik. En athugi nú hver sinn gang:
Hvernig var þetta þegar þú varst
átján ára? Skyldu ekki margir
verða að rifja það upp, að mikilli
kynorku fylgdu einatt vandræði á
borð við alltof skjótt sáðlát og
margskonar klaufaskap og erfið-
leika á að koma á samræmi við
konu ( ef kona þá fannst).
Hverjum aldri
sínir kostir
Það er svo rétt að með aldrin-
um verða kynferðisleg viðbrögð
karla veikari. Þeir eru ekki eins
fljótir að tryggja upprisu holdsins
og það líður lengra á milli þess að
þeir hafi áhuga á að endurtaka
leikinn. Einhverntíma á sextugs-
aldri fer og að bera á að stinning
er ekki eins mikil og áður ( hér
getur ýmislegt annað komið til
greina en beinlínis kynorka, um
þessar mundir fer t.d. blöðra-
hálskirtillinn að standa mörgum
karli nokkuð fyrir þrifum með
einum hætti eða öðrum). En lögð
er líkn með þraut. Menn bregðast
ekki eins hratt við konu og áður,
en á hinn bóginn gerist það með
aldrinum að menn geta betur haft
stjórn á sínum samförum. Eða
eins og einn kynlífsfræðingurinn
segir: menn eru ekki í stakk búnir
til að hafa samfarir þrisvar á
klukkustund, en þeir geta miklu
heldur en áður átt samfarir sem
standa í klukkutíma.
Heilbrigt líf
Eins og fyrr var að nokkru leyti
að vikið er það ekki endanlega
„gamall búnaður" sem leiðir til
kynlífsvandamála hjá körlum á
miðjum aldri og upp úr því. Hér
skiptir það miklu máli hvort
menn lifa sæmilega heilbrigðu
lífi. Og hér er ekki aðeins um það
að ræða að hreyfingarleysi,
drykkjuskapur og reykingar hafa
neikvæð áhrif á kynlíf eins og svo
-jfr wonir/i
VE'L
F0RLfclKu*"v7v'
SKiPTÍ«
p4,'KfcK.e,V/'"
margt annað. Matarvenjur skipta
hér og miklu máli. Nýlegar rann-
sóknir sýna að það er ekki hjart-
að eitt sem verður fyrir tjóni
vegna of mikils kólesteróls í
blóði. Kólesteról getur lokað
æðum í og í kringum liminn og
þar með dregið úr kyngetu.
Þær matarvenjur sem eru best-
ar fyrir hjartað og blóðþrýsting-
inn era og bestar fyrir kynlífið.
Með því að halda sér við kjör-
þyngd og með því að halda blóð-
þrýstingi innan eðlilegra marka
eru menn ekki aðeins að hressa
upp á sína heilsu í heild heldur og
upp á sitt kynlíf. Bestur matur
bæði fyrir hjartað og getuna er sá
sem er snauður að fitu.
Sund til sælu
Þeir sem stunda íþróttir, synda
til dæmis reglulega, gera meira en
að bæta almennt líkamlegt ástand
sitt. Þeir geta aukið verulega
framieiðslu sína á testosteron og
þar með bæði vilja til kynmaka og
ánægju af þeim. Rosknir menn
sem synda eru einatt jafnvirkir í
kynlífi og þeir sem eru 20 árum
yngri en þeir eða enn yngri (og er
þá væntanlega átt við þá yngri
meðaltalsjóna sem hafa sig lítt í
frammi við líkamsrækt).
Eins gott að menn haldi í
skefjum ýmsum skaðlegum venj-
um. Til dæmis er það mjög trufl-
andi fyrir kynlíf að reykja fyrir
samfarir. Níkótín þrengir æðarn-
ar og virkar sem hemill á blóðrás
og þá á þá blóðrás til typpis sem
nauðsynleg er til upprisu holds-
ins. Og áfengi er eins og menn
ættu að vera farnir að vita kyn-
deyfandi - ekki síst upp úr fer-
tugu. Áfengi truflar meðal ann-
ars hormónajafnvægi í líkaman-
um og hefur m.a. áhrif bæði á
magn og gæði testosterons og þar
með á vilja og getu til kynmaka.
Það sem
þú vilt....
Hér mætti því við bæta, að rétt
tímasetning skiptir vitanlega
miklu máli. Alltof oft geyma
menn tilburði til kynlífs þar til
seint á kvöldin þegar líkami og sál
eru þreytt orðin. Nú og svo leiðir
það af sjálfu sér að miklu varðar
að aðilar séu samstiga í að gera
kynlífið gott - og einn þátturinn í
því er þá fólginn í því að menn losi
sig loksins við þær hömlur sem
margir dragnast með, að áræða
ekki að tala saman um það „hvað
mér (og þér) finnst gott“. Ef fólki
hefur þá ekki tekist að stíga það
skref áður.
Altént skal hér ein staðhæfing
fylgja með: trúið því ekki að
kynlíf sé barasta fyrir ungt fólk.
Það er ekki rétt.
(byggt á Politiken)