Þjóðviljinn - 26.05.1989, Blaðsíða 6

utangarðsmenn velferðarþjóðfélagsins
Við íslendingar stærum okkur
af því að búa í velferðar-
þjóðfélagi. Með velferðarþjóðfé-
lagi eigum við meðal annars við
að félagsleg samhjálp eigi að
tryggja þau grundvallarmann-
réttindi, að sérhver einstaklingur
eigi að geta haldið sjálfsvirðingu
sinni og búið við örugga afkomu,
þótt hann verði fyrir ófyrirsjáan-
legum áföllum af völdum sjúk-
dóma eða slysa, eða þurfi að búa
við iíkamlega eða andlega ör-
orku.
Furðu lítið virðist þó gert af
opinberri hálfu til þess að upplýsa
almenninmg um þau réttindi og
þau kjör, sem öryrkjum eru búin
af íslenska velferðarkerfinu. Má
það nokkurri furðu sæta í þeirri
hörðu kaupkröfuhríð sem annars
ríkir í þjóðfélagi okkar.
Hvaða framtíð býður íslenska
velferðarkerfið til dœmis fjöl-
skylduföður sem misst hefur
heilsuna á besta aldri?
Hvaða leiðir þarf hann að fara
til þess að leita réttar síns?
Hversu þéttriðið er velferðar-
netið, eru kannski einhverjir sem
falla óbœttir t gegnum möskva
þess?
Þetta eru stórar spurningar,
sem ekki er unnt að svara í stuttri
blaðaúttekt. En þær vöknuðu
með okkur hér á blaðinu vegna
kynna af sérstöku tilfelli. Það er
saga af fjölskylduföður, sem orð-
ið hefur fyrir þeirri sáru reynslu
að missa heilsuna á besta aldri,
þannig að hann sér nú fram á að
verða jafnvel að hætta að vinna.
Umræddur maður, sem við
getum kallað X, er fjölskyldu-
maður um fertugt, faðir tveggja
barna, þriggja og sex ára. Hann
fór að finna fyrir sjúkdómi sínum
fyrir rúmum tveim árum. Lækn-
arnir áttuðu sig strax á því að hér
var um alvarlegan sjúkdóm að
ræða, sem læknavísindin hafa
ekki enn fundið ráð til að lækna:
parkinsonveiki. Á þessum tveim
árum hefur sjúkdómurinn ágerst
svo mjög að X sér nú fram á að
þurfa að hætta starfi sínu sem bif-
vélavirki, sem hann hefur stund-
að í 16 ár samfleytt, ef ekki tekst
að snúa þróun sjúkdómsins við.
Við sjúkdómsgreiningu töldu
læknar hugsanlegt að mengað
vinnuumhverfi af kolmónoxíði
og asbestryki úr bremsuborðum
kynni að hafa átt þátt í sýkingu.
Sú staðreynd sýnir enn frekar
Þjóðviljinn setur
sigísporfjöl-
skylduföður, sem
hefurmisst
heilsuna á besta
aldri
nauðsyn þess að X hætti því starfi
sem hann nú vinnur af veikum
mætti.
Við þessar aðstæður eru ekki
margir vegir færir, og ekki nema
eðlilegt að leitað sé allra hugsan-
legra leiða. X hefur spurnir af
viðurkenndum bandarískum
lækni og háskólakennara, sem er
sérhæfður í kínverskum nála-
stungulækningum, og telur sig
hafa náð árangri gegn þessum
sjúkdómi með þeim aðferðum.
Hann fer með þessar fréttir og
upplýsingar um viðkomandi
lækni til síns sérfræðings hér á
landi, sem hvetur hann til þess að
freista þessarar lækningar. En
segir jafnframt, að hefðbundin
læknavísindi viðurkenni ekki að
nálastunga geti læknað sjúkdóm-
inn. Hins vegar sé ekki útilokað
að með nálastungu megi draga úr
þeirri truflun á taugakerfinu, sem
sjúkdómurinn veldur. Hér sé svo
mikið í húfi að einskis skuli látið
ófreistað. Læknirinn sendir síðan
umsókn til Tryggingastofnunar
um ferðastyrk til X til þess að
gangast undir eins mánaðar nál-
astungukúr í Bandaríkjunum.
Á meðan gerir X jafnframt
ráðstafanir til þess að fá skipt um
starf innan þeirrar stofnunar þar
sem hann vinnur, og sækir um
léttara starf sem þá var að losna
og hann taldi sig hafa vilyrði fyrir.
Það gerist svo sama daginn, að
hann fær synjun um hvortveggja:
sjúkrastyrkinn hjá Trygginga-
stofnun og nýtt starf hjá þeirri
stofnun, sem hann vinnur fyrir.
Þessar niðurstöður urðu X mikið
áfall, sem hann mátti illa við, þar
sem allt taugaálag eykur á sjúk-
dómseinkenni parkinsonveiki.
Það var við þessar aðstæður
sem X sagði blaðamanni sögu
sína, rétt áður en hann hélt út til
Bandaríkjanna til þess að gangast
undir nálastungukúrinn. Það var
honum gott veganesti að vinnufé-
lagar hans færðu honum þær
fréttir, kvöldið áður en hann fór,
að þeir hefðu hafið söfnun til
styrktar fararinnar.
Sú spurning vaknar óneitan-
lega, hvort net velferðarkerfisins
sé svo gisið, að menn þurfi að
leita á náðir vinnufélaga sinna til
þess að fylla upp í göt þess. Og
þegar við settum okkur í spor X
og leituðum svara hjá Trygging-
astofnun og lífeyrissjóðum um
hvers X mætti vænta sín í framtíð-
inni sem öryrki, urðu spurning-
arnar enn fleiri. Hér á eftir fylgja
svör þeirra, sem við leituðum til.
-ólg
Ávogarskálum tyggingakerfisins
Fjölskyldufaðir ogfyrirvinna tveggja ungra
barna sem úrskurðast 75 % öryrki er léttvægur
fundinn á vogarskálum íslenska trygginga-
kerfisins
• m
Orn Eiðsson upplýsingafulltrúi
Tryggingastofnunar ríkisins,
ég er um fertugt, fyrirvinna íjög-
urra manna fjölskyldu og faðir
tveggja ungra barna. Eg er búinn
að missa heilsuna og get ekki
lengur unnið það starf sem ég hcf
menntun til og hef stundað síð-
astliðin 16 ár. Hvað getur Trygg-
ingastofnun ríkisins gert fyrir
mig?
Það fyrsta sem þú þarft að gera
er að fá örorkumat hjá trygging-
arlækni stofnunarinnar. Til þess
að fá það þarft þú að sýna vottorð
og umsókn um örorkumat frá
lækni. Einnig þarftu að leggja
fram skattskýrslu þína fyrir síð-
asta ár.
Ef þú hættir að vinna áður en
að þú hefur fengið örorkumat
áttu kost á sjúkradagpeningum.
Sjúkradagpeningar eru greiddir
út af sjúkrasamlagi í allt að 12
mánuði á 24 mánaða tímabili, og
þeir nema 413,84 kr. á dag auk
112,30 kr á dag fyrir hvort barn. í
þínu tilfelli gerði þetta um 233
þúsund krónur á einu ári. Það
verður að viðurkennast að þessir
sjúkrapeningar eru smánarlega
lágir, og nægja engan veginn til
framfærslu. Þeir sem eingöngu
eru háðir sjúkradagpeningum
verða trúlega að leita á náðir Fé-
lagsmálastofnunar.
En hafi ég fengið örorkumat,
hvað gerist þá?
- Segjum að þú hafir fengið
75% örorkumat, sem jafngildir
að þú sért óvinnufær. Stundum
fara menn líka tímabundið á ör-
orku í von um að hvíld frá vinnu
geti leitt til bata.
Ef þú ert metinn 75% öryrki
færð þú fullan örorkulífeyri, sem
er 9.697,00 kr. á mánuði. Séu
aðrar tekjur undir 10.665 kr. á
mánuði getur þú einnig fengið
tekjutryggingu, sem er 17.840,00
kr. á mánuði. Þá á öryrki einnig
rétt á barnalífeyri, sem er 5.935
kr. á mánuði fyrir hvert barn.
Ef þú ert einstaklingur, þá
mátt þú hafa 127.980 kr. í árstekj-
ur (að meðtöldum lífeyris-
greiðslum) án þess að tekjutrygg-
ingin skerðist. Ef þú ert giftur, þá
skerðist tekjutryggingin þegar
sameiginlegar árstekjur þínar og
eiginkonu (að meðtöldum líf-
eyrisgreiðslum) fara yfir 255.860
kr. Ef sameiginlegar tekjur ykkar
hjóna fara fram yfir 1207.486 kr
fellur tekjutryggingin niður. Ef
þú ert einhleypur, þá fellur tekj-
utryggingin niður þegar tekjur
þínar (og lífeyrissjóðsgreiðslur)
hafa náð 603.713 kr. á ári.
Hvaða tekjumöguleika hef ég
þá í raun ef ég hætti að vinna og
konan heldur áfram að vinna
hálfa vinnu eins og hún gerir nú,
með um 30 þús. kr. tekjur á mán-
uði?
Heildartekjurnar fara þá eftir
Örn Eiðsson: Ég skil vel að þú getir ekki framfleytt þér og fjölskyldunni af þessu, en... Ljósm. Þóm.
því hvaða lífeyrissjóðsréttindi þú
hefur unnið þér inn. Þau geta ver-
ið mjög misjöfn eftir lífeyrissjóð-
um, og eftir því hvernig menn
hafa greitt af tekjum sínum í þá.
En við getum til dæmis áætlað að
þú hafir áunnið þér rétt til 20.000
kr örorkulífeyris úr þínum líf-
eyrissjóði á 16 árum. Þá lítur
dæmið fyrir fjölskyldu þína út á
þessa leið:
Tekjur eiginkonu: 30.000,
tekjur úr lífeyrissjóði 20.000,
tekjutrygging 11.389 kr., örorku-
bætur 9.697, barnalífeyrir
2x5.935 kr. Frá Tryggingastofn-
un fengir þú því 21.086 kr. á mán-
uði auk 11.870 kr. í barnalífeyri.
En efeiginkonan myndi núfara
að vinna fulla vinnu og fá um
60.000 á mánuði. Hvað fengi ég
þá?
Með sömu lífeyrissjóðs-
greiðslum fengir þú kr. 4.639 í
tekjutryggingu og 9.697 kr. í ör-
orkulífeyri eða 14.336 kr. samtals
auk 11.870 kr. í barnabætur. í
fyrra tilfellinu yrðu heildartekjur
fjölskyldunnar 82.956 kr. með
barnabótum og öllu, en 106.206
kr. í seinna tilfellinu.
En ef örorkumatið yrði minna
en 75%. Hvað fengi ég þá?
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 26. maí 1989