Þjóðviljinn - 26.05.1989, Blaðsíða 16

f
í almennum skurðlækningum, og
svo æxluðust málin þannig að ég
fór út í að læra lýtalækningar sem
þá þótti ekki sérlega viturlegt.
Þó var þetta ekki tilviljun, ég
var búinn að ætla mér í
lýtalækningar allan tímann. Ég
lenti hjá skemmtilegum yfirlækni
í Svíþjóð til að byrja með, og
þegar ég var búinn að vera hjá
honum í þrjá mánuði þá spyr
hann mig einhvern tíma í
hádeginu: Hvad tánker du göra,
Ami? Ég svaraði: Jag ár
intresserad av piastik-kirurgi.
Hann segir ekkert við því en
labbar sig að símanum, hringir til
Stokkhólms og segir: Hör du
Karl Johan, jag har en gosse hár
som er intresserad av plasik-
kirurgi. Vill du ta hand om
honum? Þar með var það
afráðið!“
Hefurðu séð eftir þessu?
„Nei.“
Ólíkar
áherslur
Svo komstu heim.
„Ég var heima í eitt ár fyrst að
loknu námi, fór svo út til
Skotlands og Englands í ár til að
læra meira. Síðan 1961 hef ég
verið fastur hér heima þó að ég
hafi auðvitað farið oft utan, bæði
til að halda tengslum við kennara
mína og starfsfélaga og til að
viðhalda þekkingu. Þegar verið
er að tala um námsferðir lækna
þá held ég að menn átti sig ekki á
hvers virði þær eru. Menn geta
sest niður og lesið bækur, það er
gott og blessað, ákveðna hluti má
læra af bókum. En persónuleg
tengsl skapa trúnað á milli
manna, og þegar þú veist að
hvaða mönnum þú gengur
erlendis geturðu tekið
vandamálin með þér í
námsferðina. Það er hægt að taka
með sér myndir af erfiðum
sjúklingi og sjúkrasögu hans og
leggja vandamálið fyrir einhvem
sem maður treystir og sem
hjálpar manni að leysa málið.
Þannig getur maður í samtölum
komist að lausn sem erfitt var að
finna einn. Mín skoðun er sú að
það væri mjög miður ef draga ætti
úr þessum svokölluðu fríðindum
lækna. Það væri nær að veita
öðmm stéttum þau líka. Til
dæmis kennurum og hjúkrunar-
fólki, sem þarf alveg nákvæmlega
eins á þeirri andlegu hressingu að
halda að nálgast fólk af öðm
þjóðerni og með aðrar skoðanir.
Annars verða menn alltaf heim-
alningar. Heimalningar geta-
verið góðir en þeir hafa aldrei
sömu yfirsýn og hinir sem sækja
aðföng frá mörgum stöðum."
Eruð þið hér heima að vinna
nákvœmlega sömu verk og
starfsfélagarnir erlendis?
„Já, þau em í stómm dráttum
hin sömu. Munurinn á okkur og
öðmm Norðurlandabúum er
afskaplega lítill, en strax og við
fömm til Bretlands og
Bandaríkjanna breytast áhersl-
umar þó að vandamálin séu
svipuð. Á Norðurlöndum hefur
fólk góðan aðgang að mjög góðri
læknisþjónustu, þess vegna verða
vandamálin sjaldan eins stórfelld
og þar sem almenningur veigrar
sér við að leita læknisþjónustu
vegna þess að hún kostar fé eða
er ekki aðgengileg, eins og vill
verða í Bretlandi. Þar hefur
Margréti Thatcher tekist að eyði-
leggja bresku hugmyndina um
heilbrigðisþjónustu eins og hún
átti að vera, þess vegna er fullt af
fólki í Bretlandi sem á að nafninu
til kost á læknisþjónustu'en þarf
kannski að bíða eftir henni í mörg
ár. En ef þú hefur peninga þá
færðu einkalækni til að gera það
sem gera þarf strax.
í Bandaríkjunum em vanda-
málin afskaplega breytileg. Þjóð-
félagið er afar lagskipt og í efri
Svona leit David litli út þegar
hann kom til Skotlands 1977.
Svona leit hann út 1984 þegar
búið var að færa vefi upp eftir
líkama hans og upp á höfuð og
móta andlit úr þeim þar.
Lýtalækningar eru annaö og
meira en að snyrta of breitt nef
eða slétta úr hrukkum.
(Myndirnar eru úr bókinni David
eftir Marjorie Jackson,
fósturmóðurdrengsins).
lögunum em vandamálin svipuð
og hjá okkur. En það er hægt að
komast svo langt niður að maður
finni vandamál sem við sjáum'
aldrei hér en rekumst helst á í
þróunarlöndunum. “
Hvað tekur mestan tima hjá
ykkur í venjulegu starfi?
„Meðferð á ýmiskonar
meðfæddum lýtum og lýtum eftir
slys. Síðan koma hlutir sem eru
fólki til óþæginda eins og stór
brjóst og þvíumlíkt. Svo koma
útvortis æxli .sem em aðallega
bundin við húðina, sár sem ekki
vilja gróa - þetta em helstu
viðfangsefni á venjulegri
lýtalækningadeild á Norður-
löndum. Við vinnum líka mikið
með tannskurðlæknum við að-
gerðir á kjálkum og öðmm and-
Iitsbeinum."
Spurningin
um
gæði lífsins
Eru hlutföllin önnur hér milli
„alvöruvandamála" og ,gervi-
vandamála“ en í enska
heiminum?
„Fyrir sjúklinginn em öll hans
vandamál alvöruvandamál, þó að
manni finnist gmndvallarmunur
á því að vera með illkynja æxli og
ljótt nef. En krabbamein er alltaf
alvarlegt alvöruvandamál og
flestum okkar sem fáumst við
þessar lækningar finnst meiri
alvörulækningar að meðhöndla
slík mein. En þetta er spuming
um sjónarmið. Ég þekki vel
menntaðan lýtalækni sem rekur
einkasjúkrahús vestur í Florida
og hann er hæstánægður með að
fást bara við fegmnarlækningar.
- I like to make money, segir
hann, and I like to make people
happy! Þetta er auðvitað sjónar-
mið.“
Það er líka hœgt að gera fólk
hamingjusamt með því að losa
það við leiðinleg lýti.
<
8
Námsgeta og athyglisgáfa skerðast
verulega efunglingarfá ekkiholla fæðu
reglulega.
ímjólkinni eru B vítamín sem eru
nauðsynleg til þess að geta myndað nýtt
erfðaefni fyrir nýjar frumur hjá ungu fólki í
Við eðlilegar aðstæður dregurmjólk úr
tannskerhmdum. Hið háa hlutfall kalks,
fosfórs og magnium er verndandi fyrir
fnnn/ /mor
örum vexti.
Unglingar þurfa um 1200mgr. afkalkiádag
til þess að viðhalda vextibeina og tanna.
Mjólk og mjólkurvörur eru langmikilvægustu
kalkgjafarnir.
í leikog starfi skiptir máli að taugakerfið sé í
lagi. í rhjólk eru bætiefni sem eru nauðsynleg
fyrirtaugarnar.
Kjarkleysi, seinþroski, minni mótstaða gegn
sjúkdómum, örlyndi og þunglyndi eruþekktir
kvillar (ásamt mörgum fieiri), sem geta
orsakast afnæringarskorti.
Prótein ernauðsynlegt, m.a. fyrir
vöðvauppbyggingu. Strákárþurfa mikið og
gottprótein á svo öru vaxtarskeiði. Mjólk
inniheldur hágæðaprótein, sem nýtist
sérstaklega vel.
Hvernig
ervörnin?
Það þarf trúlega ekki segja þér að góð
sókn dugar skámmt ef vörnin er í molum.
Sama gildir um uppbyggingu líkamans. Það er
ekki nóg að vaxa - það verður að sjá til þess að
líkaminn fái rétt efni til þess að vinna úr.
12 ára strákur sem er að hefja mesta vaxtar-
skeið líkama síns þarf nauðsynlega að fá úr
fæðunni þau efni sem líkami hans þarfnasttil
þess að vaxa og þroskast.
Mjólk er ein fjölhæfasta fæða sem völ er á f rá
næringarlegu sjónarmiði. Hún er ekki aðeins
mesti kalkgjafinn í fæðu okkar; í henni erfjöldi
annarra bætiefna, sem eru nauðsynleg fyrir
eðlilegan vöxt og þroska. 3 mjólkurglös á dag
fullnægja dagsþörf unglinga af kalki.
„Já, en það er raunverulega
hægt að fara yfir strikið í hvoru
tveggja. í okkar siðareglum segir
að við eigum að varðveita lífið
umfram allt. En það er ekki bara
lífið sem gildir, spurningin er líka
um gæði lífsins. Maður verður að
taka með í reikninginn hvort lífið
sem við erum að framlengja er
þess virði að lifa því. Það er ekki
nóg að taka stóran hluta af andliti
manns vegna illkynja æxlis, hann
er litlu betur settur ef þú getur
ekki gert hann þannig úr garði að
hann geti haldið áfram að vera
manneskja. Lýtalækningar eru
að sumu leyti í því fólgnar að taka
burtu ákveðnar meinsemdir, en
um leið erum við skyldug til að
skilja sjúklinginn eftir sem
manneskju sem getur lifað áfram
í mannlegu samfélagi.“
Leysa lýtalœkningar sálrœn
vandamál?
„Já, þær gera það ef þú velur
sjúklingana vel. Það er ekki hægt
að taka alla alvarlega sem koma
og segja: ég er óánægður með
þetta eða hitt - ég vil láta laga
það. Það er ekki góð læknisfræði
að hlýða sjúklingum undantekn-
ingarlaust. Þú verður að reyna að
átta þig á hvað liggur á bak við
óskir sjúklingsins um að láta
breyta sér. I vissum tilvikum
getur þetta verið andlega
truflaður einstaklingur sem leitar
að einhverju í útliti sínu til að
kenna um vanlíðan sína. Hann
ímyndar sér að allt muni breytast
til batnaðar ef þetta eina atriði
verði lagað. Verði læknir við ósk
hans getur hann orðið fyrir því að
sjúklingurinn komi aftur eftir
einhvern tíma og segi: Ég er
óánægður með þetta, ég vil láta
breyta þessu aftur, jafnvel verða
aftur eins og ég var. Eða þá að
hann vill láta breyta einhverju
öðru.
Það má ekki taka „glæpinn" frá
þessu fólki. Þess vegna er
þýðingarmikið að greina
sjúklingana og reyna að velja þá
sem maður heldur að líði
raunverulega betur eftir aðgerð."
Vinnið þið þá með geðlækn-
um?
„Stundum senda geðlæknar
sjúklinga til okkar. Og ef okkur
grunar að sjúklingur sé með
geðsjúkdóm þá sendum við hann
til geðlæknis áður en við metum
hvað við getum gert fyrir hann.
Samvinna lýtalækna, geðlækna
og sálfræðinga er æskileg í
ákveðnum tilvikum. En
lýtalækningar bæta oft andlega
líðan fólks og gera það hæfara til
að virka í samfélaginu. Það á ekki
síst við núna, í þessu þjóðfélagi
þar sem allt er lagt upp úr því að
vera slétturog felldur.“
Gera lýtalœkningar ekki œ
erfiðara að vera svolítið
afbrigðilegur í útliti?
„Þar sem góður aðgangur er að
lýtalæknum fær fleira fólk þær
óskir uppfylltar að líkjast
hinum.“
Hvernig hljóðar siðfrœði lýta-
lœkninga - hvað má og hvað má
ekki?
„Siðfræði lýtalækninga er
náttúrlega á engan hátt
frábrugðin siðfræði annarrar
læknisfræði. Þú reynir að gera
sjúklingi þínum gagn án þess að
skaða hann. Hins vegar hefur sú
grein lýtalækninga sem kölluð
hefur verið fegrunarskurðlækn-
ingar sums staðar losnað úr
tengslum við eðlilegar lækningar
og orðið að verslunarvöru. Sums
staðar, til dæmis í Banda-
ríkjunum, geta menn stofnað
fyrirtæki og auglýst lýta-
lækningar. Hér á Norðurlöndum
er óleyfilegt að auglýsa lækninga-
starf, og á íslandi greiða menn
ekki fyrir fegrunarskurðlækning-
ar. Að minnsta kosti ekki hingað
til. Ég vona að ekki verði
breyting þar á áður en ég hætti.
Mér þykir afskaplega þægilegt að
geta sagt nei á þeim grundvelli að
ég sé ekki bundinn af neinum
fjárhagslegum hvötum, ég vil
einungis vinna læknisverk á fólki.
Víða erlendis eru háar greiðslur
fyrir þessar aðgerðir og þar koma
inn fjárhagsleg sjónarmið sem ég
er mótfallinn. Auðvitað koma
fjárhagsleg sjónarmið inn með
ýmsu móti alls staðar í okkar
þjóðfélagi. Menn geta til dæmis
skammtað sér vinnu. Sá sem
vantar peninga skammtar sér þá
meiri vinnu en hinn sem þarf ekki
eða finnst hann ekki þurfa á þeim
að halda.“
Nauðsyn
samvinnu
Hvaða tilvik eru erfiðust í þessu
starfi?
„Erfiðustu tilvikin eru alltaf
þau þegar maður getur ekki leyst
vandamál sem sjúklingur trúir
manni fyrir. Þau geta verið með
ýmsu móti. Mig langar að taka
sem dæmi dreng sem ég hef fylgst
með alllengi. Hann heitir David
og er ættaður frá Perú, en var
ungur tekinn í fóstur af skoskum
lýtalækni sem ég þekki vel. David
var talinn hafa haft sjúkdóm sem
er kallaður noma og er
hitabeltissjúkdómur. David var
orðinn þannig að það vantaði á
hann stóran hluta af andlitinu,
munnur og nef voru orðin að einu
opi. Sá sem tekur að sér að lækna
svona einstakling verður að gera
sér grein fyrir því strax frá byrjun
að hann getur aldrei náð þeim
árangri að hann verði öðruvísi en
verulega lýttur. Slík tilvik eru svo
erfið vegna þess að væntingarnar
sem viðkomandi einstaklingur
gerir sér eru miklu meiri en þú
veist að þú getur uppfyllt.
Það er líka erfitt að fást við fólk
með ólæknandi sjúkdóma og
þurfa að játa það fyrir sjálfum sér
og sjúklingnum að maður ráði
ekki við verkefnið og það geti
ekki endað nema á einn veg.“
Hefur orðið mikil framþróun í
lýtalækningum þessi ár sem þú
hefur starfað við þœr?
„Já, geysilega mikil. Árangur
sem menn gerðu sig ánægða með
fyrir þrjátíu árum þætti ekkert til
að hrópa húrra fyrir núna. Þá á ég
til dæmis við meðferð á
meðfæddum lýtum eins og skarði
í vör og góm, sem er eitt af því
sem við fáumst við. Árangurinn
þar hefur batnað mikið og það
byggist kannski fyrst og fremst á
samvinnu ýmissa heilbrigðis-
stétta. Þetta er flókið mál og til
þess að leysa það þarf lýtalækni,
tannlækni, háls-, nef- og eyrna-
lækni og talkennara. Árangurinn
byggist mjög á því að samvinna
þessara aðila takist vel.
Lýtalækningar byggjast að
verulegu leyti á því að flytja til vef
af einum stað á líkamanum á
annan. Það var áður gert með því
að færa vefinn stig af stigi þangað
sem hann átti að fara. Þetta tók
mjög langan tíma, sjúklingurinn
þurfti kannski að vera í
óþægilegum stellingum vikum
saman. Og ef eitthvað misfórst
þurfti að byrja upp á nýtt. En
núna hafa menn lært að nota sér
líffærafræðina, kortlagt blóð-
rennsli um hina ýmsu hluta
líkamans og geta gert þessa vefja-
flutninga miklu markvissari.
Lokastig þessarar þróunar er að
menn taka einfaldlega vefjar-
stykki og tengja það við blóðrás á
nýjum stað. Það sem áður tók
vikur og mánuði er gert með
einni aðgerð. En árangurinn - til
dæmis á einstaklingi eins og
David - er kannski ekki voðalega
miklu betri, vegna þess að þar var
vefurinn ekki til. Þar þurfti að
búa til andlit úr vef sem náttúran
ætlaði ekki í andlit. Slík
uppbygging getur í besta falli
orðið eftirlíking af náttúrunni.
Hún verður aldrei andlit með
öllum þeim hárfínu dráttum og
svipbrigðum sem fylgja einu
lifandi andliti.
Lýtalækningar eru bara
lækningar, en sérstæðar að því
leyti að stundum er verið að
breyta eðlilegum vef - minnka,
Föstudagur 26. maí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17