Þjóðviljinn - 26.05.1989, Blaðsíða 18

„Erfiðustu tilvikin eru alltaf þau
þegar maður getur ekki leyst
vandamál semsjúklingurtrúir
manni fyrir." Árni Björnsson
yfirlæknir lýtalækningadeildar
Landspítalans. Mynd: Jim Smart

stækka eða slétta. Umfram allt vil
ég leggja áherslu á að
fegrunarlækningar svokallaðar
eru aðeins hluti af lýtalækning-
um, hluti sem ástæðulaust er að
skammast sín fyrir, en samt
aðeins hluti af lækningum á með-
fæddum göllum, áverkum vegna
slysa, illkynja æxlum og öðrum
meginviðfangsefnum okkar.
\ stóru löndunum er hægt að
sérhæfa sig miklu meira en hér er
hægt. Til dæmis geta menn, ef
þeir hafa nógu mikinn andlegan
styrk, fengist eingöngu við
bruna. Brunaslys eru einhver
alvarlegustu læknisfræðilegu
vandamál sem gerast. Þú
hefur kannski lesið í Morgun-
blaðinu um daginn að það var ný-
lega sett ræktuð húð á barn á
Landakoti, í fyrsta skipti hér á
landi. Húðræktun er eitt af því
sem menn binda vonir við í sam-
bandi við brunameðferð, að hægt
sé að taka lítinn bút af heilbrigðri
húð, stækka hann með því að
setja hann í ræktun og láta hann
svo gróa yfir sárin. Þetta er ein af
merkilegustu nýjungunum á
síðustu árum.“
Ekki þjóð án
íslendinga-
sagna
Hvaða áhugamál stundarðu?
Þau eru kannski dálítið mörg.
Aðaláhugamál mitt tengt læknis-
fræði eru erfðarannsóknir á
sjúklingum með klofinn góm og
vör, þær hef ég stundað með
Alfreð Árnasyni líffræðingi á
vegum Iýtalækningadeildarinnar
og Blóðbankans. Fyrir nokkrum
árum tókst samvinna milli okkar
og erfðafræðirannsóknastofu í
London (St Mary's Hospital) og
árangurinn hefur birst í nokkrum
erlendum tímaritum, nú síðast í
bandaríska tímaritinu Cleft
Palate Journal, sem er alþjóðlegt
tímarit um fæðingargalla á
höfði.“
Árni og Alfreð hafa tekið
saman upplýsingar um nærri þrjú
hundruð einstaklinga af sömu ætt
og teiknað ættartré til að sýna
hvar klofinn gómur og skarð í vör
koma fyrir. Af þessu hafa þeir
getað dregið ályktanir um
hvernig þetta einkenni erfist og
hvað ræður því. Ritstjórnar-
greinin í bandaríska tímaritinu
fjallar líka um rannsóknina sem
ritstjóri segir vera þá merkustu
sem hann hafi fengið í hendur í
ritstjórnartíð sinni.
En áhugamálin eru ekki bara
frœðileg, eða hvað?
„Nei, nei. Eitt af því sem ég hef
stundað í mörg ár er hesta-
mennska. Ég hef verið með hesta
frá því um 1960 og farið í ferðalög
á hestum vítt og breitt um landið.
Ég ólst upp með hestum og
frændur mínir í Fljótshlíðinni
voru miklir hestamenn. Ég
smitaðist - nema þetta hafi legið í
blóðinu. Það fylgir þessu
ákveðinn spenningur eins og
skurðlækningum.
Ég er líka nýfarinn að hafa
gaman af að dútla úti í garði, en
ég lít á það sem ellimörk. Svo hef
ég alltaf haft gaman af bókum.
Sem unglingur lá ég í alls konar
bókum.“
En eftirað tíminn varð naumari
til bóklestrar, hvað valdirðu þá?
„Af íslenkum bókum hef ég
mest lesið íslendingasögurnar og
síðari tíma rithöfunda eins og
Laxness og Þórberg. Svo les ég
mikið af erlendum skáldverkum.
Við stofnuðum nokkrir skóla-
bræður úr menntaskóla lesklúbb
fyrir mörgum árum sem heitir
Skalla-Grímur, venjulega
kallaður Skalli. Þegar vetur
gengur í garð hittumst við einu
sinni í viku og lesum hver fyrir
annan, mest úr íslendingasög-
unum en einnig mikið af öðru ís-
lensku efni, svo sem ævisögum og
ferðasögum.“
Finnst þér íslendingasögunum
nœgilegur sómi sýndur?
„Ég á erfitt með að dæma um
það. Um daginn fór ég á
ráðstefnuna Skáldskaparmál og
mér kom á óvart hvað þar var
margt ungt fólk sem hafði áhuga
á þessum sögum, og sérstaklega
hvað þetta unga fólk sem hélt
fyrirlestra hafði skemmtilegar
hugmyndir og flutti mál sitt vel.
Miðað við það þurfum við ekki
að vera hrædd um að þær séu að
verða dauður bókstafur. Þegar ég
var að alast upp var nánast ekkert
sem truflaði. Maður lá í bókum
þegar maður var ekki að vinna.
Enginn skermur truflaði augað,
útvarpsstöðin var bara ein. Þessi
ógrynni af afþreyingu sem nú er
boðið upp á voru hreinlega ekki
til. íslendingasögurnar eru ekki
beinlínis aðgengilegt lestrarefni
og það þarf ekki að koma á óvart
þó að þær séu ekki lesnar af
hlutfallslega jafnmörgum og
áður. Hins vegar er sannfæring
mín að án íslendingasagnanna
værum við ekki til sem þjóð.“
Hvað með skáldverk þessarar
aldar?
„Ég hef fram undir þetta ekki
komist almennilega í samband
við þessi nýjustu skáld.“
Við hverja áttu þá?
„Þá meina ég, hvað eigum við
að segja - þá sem koma eftir Thor
Vilhjálmsson. Ef við lítum á
þessa öld í heild þá er ekki hægt
að segja annað en það sé mikil
reisn yfir íslenskum skáldskap.
Ég treysti mér ekki til að segja
hvar toppurinn er, þó held ég að
fyrir mig verði hann fyrir miðja
öldina. Mér sýnist ekki að við
höfum náð aftur sömu hæð og þá,
þó að einstakir höfundar séu
afskaplega athyglisverðir, til
dæmis Guðbergur Bergsson, og
þýðingar hans úr spönsku eru
alger snilldarverk.“
Ég sá þýðingu á limru eftir þig í
Lceknablaðinu - lestu mikið af
Ijóðum?
„Já það hef ég alltaf gert. Ég
ólst upp með ljóðum Þorsteins
Erlingssonar - sem bæði er
eitthvað fjarskyldur mér og svo
var gömul útgáfa af Þyrnum eitt
það fyrsta sem ég las og lærði.
Síðan hefur hann fylgt mér. Ég
hef lesið mikið af ljóðum
skáldanna fram yfir Snorra
Hjartarson. Ég hef afskaplega
gaman af Steini Steinarr, Tómasi
reyndar líka og Villa frá Skáholti.
Þetta eru allt saman snillingar.
Þeir hafa yfir sér ákveðinn blæ,
öðruvísi en aðrir. Þeir eru
borgarskáld. Það er dálítið
skrítið að Reykjavík, þetta
sveitaþorp, skyldi geta skapað
slík skáld. Reykjavík er meiri
borg en maður gerir sér grein
fyrir."
Hefurðu fengist við skáldskap
sjálfur?
„Nei - ekki þannig. Þegar við
vorum í menntaskóla voru allir
að burðast við að yrkja, en mér
hefur ekki fundist ég hafa erindi
sem erfiði þegar ég hef reynt að
berja eitthvað saman. En það er
mikið af listunnendum í
læknastétt, margir áhugamenn
um tónlist og myndlist.“
Hvers vegna einmitt meðal
lækna?
„Til þess eru margar ástæður.
Aðdáun á list fær mann til að
gleyma þessu erfiða starfi - það
er sjaldnar líkamlega erfitt en
þreytir mann andlega. Þá er góð
slökun að njóta listar. Læknis-
fræðin er sett saman af mörgum
þáttum. Við blöndum saman
þekkingu, blekkingu og trú, og ef
blandan verður trúverðug má
kannski kalla hana læknislist! Við
eigum líka menn sem hafa lagt sig
sérstaklega eftir bókmenntum og
kveðskap. Ég nefni til dæmis
Þórarin Guðnason, Daníel
Daníelsson á Dalvík og Kristin
heitinn Björnsson. Þetta eru
miklir mállistamenn.“
Pú œtlar ekki að blanda þér í
þennan hóp?
„Ég hef mestan áhuga á að
skrifa það sem á ensku kallast
essays. Það gætu verið áhrif frá
Borges sem ég hef mikið lesið og
sem skrifar stutt og hnitmiðað.
Ég hef litla þolinmæði til að skrifa
langt, en ég hef gaman af að
skrifa stuttar greinar um alveg
ákveðið efni, hvort sem það er
bensínstöð á Álftanesi eða
meðferð sára.“
Neysluþjóð-
félagið ber
dauðanní sér
Pú skrifar um sérhæfð efni
þannig að leikmaður á auðvelt
með að fylgja þér og vill meira að
lesa. Langar þig ekki til að skrifa
sögur?
„Ég hef aldrei haft löngun til að
skrifa skáldsögu eða neitt
svoleiðis. En ég hef gaman af að
nota Læknablaðið til að setja
ofan í við kollega mína og reyni
að gera það góðlátlega...“
...sem tekst ekki alltaf!
„Það verður að vera
smábroddur í því sem sagt er,
annars heldur maður ekki
athygli. Greinar sem ég skrifa í
ham, þegar ég er reiður út af
einhverju, þær læt ég liggja niðri í
skúffu."
Finnst þér veröldin slœm?
„Ég hef áhyggjur af framtíð
mannkynsins. Mér líður ekkert
illa í þessu samfélagi; þó ber
mikið á firringu og yfirborðs-
mennsku. Það hlýtur að vera
erfitt fyrir unglinga að einbeita
sér vegna þess hvað það er margt
sem berst að þeim. Ég á bæði
börn og barnabörn og ég sé ekki
hvernig þau eiga að standa í
fæturna í öllu þessu róti. En mér
finnst afskaplega gaman að hafa
lifað þessa tíma. Það hefur orðið
gífurleg bylting í lífsháttum
manna. En ég er hræddur um að
neysluþjóðfélagið beri dauðann í
sér. Við tölum um mengunina,
götin á ósonlaginu, við tölum um
hættuna af kjarnorku. Við tölum
um þetta allt en við gerum ekkert
í því. Það er afskaplega óþægilegt
að hugsa til þess að það skuli vera
til afl í heiminum sem getur tor-
tímt okkur á næstum því einu
andartaki. Og við skirrumst við
að hugsa þá hugsun til enda, samt
er þetta staðreynd sem við sitjum
uppi með.
Svo er spurningin hvort við
erum með menguninni að fara
sömu leið, bara hægar en með
kjarnorkustyrjöld. Við erum að
tæma forðabúr jarðarinnar og
trufla náttúruna. Það hlýtur að
hvarfla að manni að mannkynið
sé í verulegri hættu.
Verstur er skorturinn á
raunsæi. Að reyna ekki að sjá
fyrir endann á því sem er að
gerast. Ég kom einu sinni í
trúboðsstöð niðri í Afríku þar
sem trúboðarnir voru meðal
annars að reyna að útrýma
flugum. Þeir höfðu hengt stórar
teikningar af flugum upp á veggi
til að sýna íbúunum hvaða
tegundir þeir ættu að varast. Þá
sögðu þeir: Já, en svona stórar
flugur höfum við bara ekki. Þá
var hættan engin! Mér finnst
stundum að við í hinum
svokallaða menntaða heimi
höfum ekki náð miklu lengra í
rökhugsun en þessir Afríku-
búar.“
Af hverju ekki?
„Kannski menntum við fólk
ekki á réttan hátt. Við mötum
það á þekkingu sem hefur
þýðingu út af fyrir sig, en í stað
þess að gera menn víðsýnni og
raunsærri þá þrengir hún
hugarheiminn. Læknisfræðin er
þar ekki undanskilin. En þú getur
breikkað sjóndeildarhringinn ef
þú leitast við að komast út fyrir
þitt svið, til dæmis með bóklestri
og listiðkun. Það eru bara ekki
nógu margir sem vilja það.
Það er ekkert voðalega
þægilegt að sitja uppi með þá
hugsun að mannkynið sé að
tortíma sjálfu sér. En fyrr en við
horfumst í augu við það gerist
ekki neitt.
Svo er líka spurning hvort
Norður-Evrópumaðurinn er ekki
að fara sömu leið og allir
valdahópar á undan honum,
Inkarnir í Perú, Grikkir og
Rómverjar. Hættan er bara sú að
þessi rasi skilji eftir sig
óbyggilega jörð.
Þetta er svartsýni, en
skorturinn á raunsæi er
himinhrópandi, jafnvel hérna hjá
okkur. Vestur-Þjóðverjar eru
núna að neita að láta land undir
kjarnorkuflaugar. Þá færist
vígbúnaðarkapphlaupið norður á
bóginn og niður í hafið, okkur til
mikillar hættu. Ein sprengja eða
slys í grennd við landið gæti gert
það óbyggilegt, en við horfumst
ekki í augu við það.
Það á að segja fólki
sannleikann, sú skylda hvílir á
þeim sem vita hann. Annars eru
þeir vísvitandi að blekkja fólk.
Það verður þá að ráðast hvort
fólk hlustar. Blekkingin er orðin
svo stór þáttur í lífi okkar.
Stjórnmál virðast ekki orðin neitt
annað. Menn eru alltaf að þjóna
einhverjum annarlegum sjónar-
miðum í stað þess að horfast í
augu við veruleikann. Gott dæmi
er varaflugvöllurinn. Það er verið
að plata íslendinga til að malbika
enn einn part af landinu, og það
eina fallegustu sveit á íslandi.
Ýmsir ráðamenn reyna að selja
fólki þennan flugvöll sem allt
aðra vöru en hann er. Þeir segja
að flugvöllur kostaður af
hernaðarbandalagi verði ekki
herflugvöllur, sem hann hlýtur
þó að verða. Og að ímynda sér að
hernaðarflugvöllur með öllu sem
honum fylgir, hljóðmengun, loft-
mengun og jarðmengun, að hann
sé tiltölulega meinlaust fyrirbæri,
það er bara lygi og blekking. Það
væri allt annað að segja við fólkið
fyrir norðan: Við viljum leggja
herflugvöll í þessari sveit.
Afleiðingarnar af því verða
þessar og þessar. Ef þið takið því
þá gott og vel. Það væri að ganga
beint að hlutunum. Þess í stað er
alltaf verið að reyna að fá fólk til
að samþykkja eitthvað allt annað
en það sem á að vera. Það á að
segja fólki satt, ekki óvirða það
með því að slá ryki í augun á því.
Það gildir bæði um lýtalækningar
og stjórnmál.“
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 26. maí 1989