Þjóðviljinn - 29.09.1989, Blaðsíða 7

Dæmigerður Dani teygar bjórinn i Tívoli - nánar tiltekið Glistrup,
stofnandi og framan af helsti forustumaður Framfaraflokksins.
Le Pen hóf stjórnmálaferil sinn í flokki Poujades, fyrsta óánægju-
flokknum sem náði fjöldafylgi.
Óánægjuflokkar
Hægriflokkar þeir er svo eru gjarnan nefndir komu fyrst til sögunnar nokkrum árum eftir
heimsstyrjöldina síðari og hafa aldrei verið fyrirferðarmeiri en á 9. áratugnum. Þeir græða á
óánægju með hefðbundna hægriflokka, atvinnuleysi, ótta við Evrópubandalagið en þó
líklega einkum á andúð á innflytjendum frá þriðja heiminum
Ayfjrstandandi áratugi hefur
mikið kveðið að svokölluðum
óánægjuflokkum í evrópskum
stjórnmálum. Athyglin beinist að
þeim með meira móti þessa dag-
ana, eftir stórsigur Framfara-
flokksins, sem svo nefnir sig, í
kosningunum til stórþings Norð-
manna ekki alls fyrir löngu.
Flokkurinn fékk 13 af hundraði
atkvæða og meira en fjórfaldaði
fylgi sitt frá næstu kosningum
áður. Þó varð þessi árangur hans
hvergi nærri eins mikill og út leit
fyrir um hríð, samkvæmt niður-
stöðum skoðanakannana. Eftir
þeim að dæma var Framfara-
flokkurinn um skeið annar fylgis-
mesti flokkur Noregs með fylgi
meira en fimmtungs kjósenda.
Óánægjuflokkar af því tagi,
sem hér um ræðir, eiga það yfir-
leitt sameiginlegt að þeir eru
hægrisinnaðir, en skera sig þó að
verulegu leyti úr hefðbundnum
hægriflokkum í stíl og málflutn-
ingi. Þeir höfða mest til fólks í
lægri stéttum, eru alþýðlegir og
áróðurinn tilfinninga- og lýð-
skrumskenndur. Flokkar þessir
hamra gjarnan á hugmyndum,
sem eru í tísku og líklegar til að
afla boðberum sínum vinsælda,
og beita sér afdráttarlaust gegn
ýmsu í stefnu og ráðstöfunum
ríkisvalds og hefðbundinna
stjórnmálaflokka, sem víðtæk
óánægja er með. Þeir kynna sig
sem stjórnmálaöfl ný af nálinni, í
andstöðu við gamalgróið ríkis- og
stofnanavald og eldri flokka,
halda því fram að þessir aðilar
hafi brugðist hlutverki sínu sem
þjónar almennings. Þannig er
höfðað til þreytu og leiða á hefð-
bundnum stjórnmálaflokkum og
stjórnarstefnum. Sameiginlegt
öllum slíkum flokkum, er veru-
legum árangri hafa náð, er að
þeir lúta forustu fyrirferðarmik-
illa frumkvöðla og leiðtoga, sem
eru snjallir og aðsópsmiklir
áróðursmenn, gjarnan grófir og
stinga í stúf við „virðulega“
stjórnmálamenn í hefðbundnum
borgaraflokkum, valda ósjaldan
hneykslun meðal siðprúðara
fólks og eru duglegir við að vekja
á sér athygli.
Mótmæla-
hreyfing
gegn sköttum
Einskonar brautryðjandi
flokka af þessu tagi varð
stjórnmálaflokkur sem maður að
nafni Pierre Poujade kom á legg í
Frakklandi um miðjan 6. áratug.
Flokkur þessi var fyrst og fremst
mótmælahreyfing gegn sköttum,
en auk þess gætti af hans hálfu
verulegs fjandskapar við þing-
ræði og opinberar stofnanir.
Gyðingahatur var einnig með,
enda landlægt í Frakklandi engu
síður en í Þýskalandi, og í æsku
hafði Poujade verið í slagtogi við
fasistahópa. í flokk hans söfn-
uðust einkum smáatvinnurek-
endur, handverksmenn og bænd-
ur, starfsstéttir er þrifist höfðu
vel meðan vöruskortur var fyrstu
árin eftir heimsstyrjöldina. Þegar
Poujade komst í ganginn var
vöruframboð tekið að aukast og
nefndar starfsstéttir voru uggandi
um sinn hag.
Poujadeflokkurinn, einnig
þekktur undir skammstöfuninni
UFF, fékk tæplega 12 af hundr-
aði atkvæða í þingkosningum
1956. En í stjórnmálasögunni
varð hann aðeins dægurfluga,
fylgið hrundi fljótlega af honum
og hann lognaðist út af.
Front National
— kominn
til að vera?
Þjóðfylkingin (Front National)
undir forustu Jean-Marie Le Pen
er að nokkru (en ekki eingöngu)
sprottin úr Poujadeflokknum. Le
Pen hóf feril sinn í stjórnmálum
upphaflega þar í liði og var kos-
inn á þing fyrir það. Fyrstu ár
Þjóðfylkingarinnar virtist ekki
annað eiga fyrir henni að liggja
en að verða lítill og áhrifalaus
hópur á hægri kantinum. En 1984
rauk flokkurinn, flestum á óvart,
upp í 11 af hundraði atkvæða í
kosningum til Evrópuþings.
Hæst komst flokkurinn í fyrri um-
ferð frönsku forsetakosninganna
í fyrra, er Le Pen fékk um 14 af
hundraði atkvæða. Nú er talið að
Front National hafi fylgi tæplega
tíu af hundraði kjósenda og úrslit
borgar- og bæjarstjórnakosning-
anna í mars s.l. benda til þess að
veruleg festa sé komin í fylgi
flokksins víða um land.
Andúð á innflytjendum, eink-
um frá þriðja heiminum, er að
mati sumra stjórnmálafræðinga
það atriði, sem öllum öðrum
fremur hefur dregið fylgi að
Front National og raunar óá-
nægjuflokkunum yfirleitt síðustu
árin. Mikið atvinnuleysi hefur og
verið í Frakklandi í mörg ár og
margir Frakkar horfa með vissum
ugg fram til innri markaðar Evr-
ópubandalagsins, kvíða því að
honum fylgi breytingar afdrifa-
ríkar fyrir lífskjör ýmissa þjóðfé-
lagshópa. Öryggisleysið, sem
margir finna til af þessum sökum,
hefur orðið vatn á myllu Le Pens.
Dönsk uppreisn
gegn velferðar-
ríkinu
Sömu ástæður hafa stuðlað að
uppgangi Lýðveldisflokks svo-
kallaðs í Vestur-Þýskalandi. Sá
flokkur er þó fylgisminni en
Front National og Framfara-
flokkar Dana og Norðmanna og
niðurstöður síðustu skoðana-
kannana benda til þess að hann sé
á niðurleið í fylgi. Ástæður til
þess geta verið meira félagslegt
öryggi í Vestur-Þýskalandi en í
Frakklandi og betri lífskjör.
Norðurlönd hafa ekki farið
varhluta af óánægjuflokkum og
af þeim hefur Framfaraflokkur
Glistrups í Danmörku orðið
þekktastur. Upphaflega sópaði
flokkurinn að sér fylgi einkum út
á þreytu og leiða margra, einkum
millistéttarfólks, á háum sköttum
velferðarríkisins. Glistrup heimt-
aði að tekjuskattur yrði felldur
niður og kallaði embættismenn
sníkjudýr sem tækju kaup fyrir að
róta í skjalabunkum. Mörgum
brá hastarlega er flokkurinn fékk
næstum 16 af hundraði atkvæða í
kosningunum 1973.
í sókn út á
innflytjenda-
andúð
Erfitt varð um samstarf með
Framfaraflokknum annarsvegar
og öðrum hægri- og miðjuflokk-
um hinsvegar og leiddi það til
þess að jafnaðarmenn fóru lengst
af með stjórn næstu árin, enda
þótt þeir væru í minnihluta á
þingi. Deilur hófust skjótt innan
Framfaraflokksins og skattsvik
Glistrups urðu honum til álits-
hnekkis. í kosningunum 1984
fékk hann aðeins 3,6 af hundraði
atkvæða. En síðan hefur hann
verið á uppleið aftur, einkum að
því er virðist vegna þess að hann
hefur gengið á lagið þar sem er
vaxandi andúð á innflytjendum
frá þriðja heiminum. Um skeið á
þessum áratugi voru dönsk yfir-
völd mjög örlát á landvistarleyfi
til handa erlendu fólki, sem var
eða sagðist vera pólitískir flótta-
menn. En ekki líkaði öllum
Dönum það vel.
Út á áróður gegn stefnu stjórn-
arinnar í innflytjenda- og flótta-
mannamálum komst Framfara-
flokkurinn í stórsókn að nýju.þótt
áfram geisi harðar deilur innan
hans milli þeirra, sem vilja sam-
vinnu við aðra hægri- og miðju-
flokka, og annarra sem vilja
halda fast við „harða“ stefnu
flokksins. í kosningunum s.l. ár
fékk Framfaraflokkurinn níu af
hundraði atkvæða, hafði í sumar
um fimmtung kjósenda með sér,
ef marka má niðurstöður skoðan-
akannana, en hefur nú að áliti
skoðanakönnuða um 11-12 af
hundraði kjörfylgisins á sínu
bandi.
Landsbyggðarflokkurinn
finnski hefur vart vakið eins
mikla athygli á alþjóðavettvangi
og Framfaraflokkurinn danski,
og er sá fyrrnefndi þó hinum
eldri. Landsbyggðarflokkurinn
var stofnaður fyrir um 30 árum af
DAGUR
Veikko nokkrum Vennamo,
kjaftaski miklum og lýðskrum-
ara. Lífskjör voru þá talsverðum
mun lélegri í Finnlandi en annars-
staðar á Norðurlöndum og við
atvinnuleysi kunnu menn það ráð
helst að flytja það út til Svíþjóð-
ar. Með því að höfða til þess
fólks, sem Vennamo sakaði eldri
stjórnmálaflokka um að hafa
„gleyrnt", alla jafnt, fékk flokkur
hans 10,5 af hundraði atkvæða í
kosningum 1970.
En Vennamo var mjög um-
deildur, einnig í flokki sínum, og
óeining innan hans út af því gróf
fljótt undan honum. En kringum
1980 komst flokkurinn í sókn á ný
og vann stórsigur í kosningum
1983. Það ár tók flokkurinn þátt í
stjórnarmyndun í félagi við jafn-
aðarmenn, sem gjarnan vildu
beita Landsbyggðarflokknum
gegn öðrum hægri- og miðju-
flokkum. Pekka Vennamo,
sonur flokksleiðtogans, stóð
mest að því að koma flokknum í
stjórn og tók í stjórnarsamstarfi
upp hófsemdarstefnu, er var
mjög upp á kant við fyrri stefnu
flokksins. Vakti þetta verulega
óánægju innan hans, en fyrir
Pekka Vennamo borgaði þetta
sig vel persónulega, hann gegndi
fyrst um árabil ráðherraembætt-
um og er nú forstjóri Pósts og
síma. Hófsemdarstfllinn hefur
fælt fylgi frá flokknum og sumir
spá því að í næstu kosningum
muni hann þurrkast út eða því
sem næst. Finnland á um þessar
mundir velgengni að fagna í efna-
hagslífi og atvinnuleysi er þar nú
tiltölulega lítið. Það kann að eiga
sinn þátt í að ekki blæs nú byrlega
fyrir flokk, sem náði fylgi einkum
út á alhliða óánægju með „kerf-
ið“ eins og það lagði sig.
Hversvegna
ekki í Svíþjóð?
Talsverðum bollaleggingum
hefur valdið hversvegna óá-
nægjuflokkum af þessu tagi hefur
hingað til mistekist að koma sér í
ganginn í Svíþjóð. Óánægja út af
miklum innflytjendastraumi frá
þriðja heiminum, sem hefur orð-
ið Framfaraflokkum Dana og
Norðmanna hvað mest lyftistöng
síðustu ár, er einnig fyrir hendi í
Svíþjóð. En félagslega öryggis-
netið er þéttara í Svíþjóð en lík-
lega nokkru öðru landi heims og
atvinnuleysi lítið. Óhemju sterk
staða jafnaðarmanna þar hefur
komið í veg fyrir að los kæmist á
stjórnmálin, hliðstætt því sem
gerðist í Danmörku og Noregi
með fylgistapi þarlendra jafnað-
armanna. Sænska samfélagið ein-
kennist því mjög af stöðugleika,
jafnt á vettvangi stjórn-, félags-
og efnahagsmála, og það fyrir-
byggir ugg og öryggisleysiskennd
er óánægjuflokkar mata krókinn
á.
Enn má á það benda að holl-
usta við samfélag og trúnaðar-
traust til stjórnvalda eru ríkur
þáttur í hugarfari Svía. Þetta er
arfur frá konungdæminu gamla
og áróðri lútherskrar kirkju þess,
en jafnaðarmenn hafa hlúð að
þeim tilhneigingum. Þeir hafa átt
auðvelt með að viðhalda þeirri
tiltrú og efla hana, einkum vegna
almennrar velferðar og félagslegs
öryggis sem sænska þjóðin hefur í
marga áratugi notið undir stjórn
þeirra. í slíku andrúmslofti eiga
nýir og „öðruvísi" flokkar, sem
ráðast heiftarlega á „kerfið“ og
tileinka sér glannalegt orðbragð
og stfl, erfitt með að þrífast.
Mestar líkur eru á að á þá sé litið
sem ábyrgðarlaus niðurrifsöfl.
Harður
hægriflokkur
Sumra ætlan er að nokkuð sér-
stök staða hægriflokks Svía, Hóf-
sama sameiningarflokksins, s.l.
tvo áratugi hafi leitt til þess að til
hans hafi dregist hægrisinnuð óá-
nægjuöfl, sem að öðrtun kosti
hefðu kannski myndað dæmi-
gerðan óánægjuflokk. Hvað sem
nafni hans, er tekið var upp til að
breiða yfir svip hans sem hægri-
flokks, líður, hefur flokkur þessi
undanfama áratugi haldið fram
ölluharðari og greinilegri hægri-
stefnu en t.d. Hægriflokkurinn
norski. í Svíþjóð er jafnvel enn
frekar en í Danmörku og Noregi
litið á jafnaðarmannaflokkinn
sem flokk „kerfisins“ öðrum
fremur, og með hörðum áróðri
gegn sænska hægriflokknum hef-
ur þarlendum jafnaðarmönnum
tekist að útmála þann flokk sem
1 einskonar utangarðsaðila. Sú
ímýnd kann að hafa dregið að
honum fylgi haldið alhliða óá-
nægju með „kerfið." Gösta Boh-
man, leiðtogi flokksins um skeið,
orðhvass karl og illskeyttur á
köflum, hefur áreiðanlega
verkað vel á fólk af því tagi sem í
Noregi og Danmörku laðaðist að
Hagen og Glistrup.
AÐ UTAN
Föstudagur 29. september 1989[NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 7