Þjóðviljinn - 29.09.1989, Blaðsíða 15

Líklega síðasta myndin sem tekin var af Lorca - hér er hann í vinahópi í
Madrid 26. júní 1936. Skáldið er annar frá hægri, efst í myndinni.
henni skyldi rutt úr vegi. Af 25
miljónum voru 32.4% ólæsir.
Gerð var áætlun sem sýndi að
þörf var fyrir 27.150 skóla. Á 30
árum höfðu aðeins verið reistir
11.128 skólar og nú skyldi bætt
um betur. Ákveðið var að reisa
7.000 skóla strax fyrsta árið, en
síðan 5.000 á ári. Þetta var djarf-
leg áætlun og hún fór vel af stað.
Á tveimur og hálfu ári tókst að
reisa 13.570 skóla, efla kennara-
menntun og hækka laun kennara
yfir 50% Baráttan gegn ægivaldi
kaþólsku ' kirkjunnar reyndist
hinsvegar dýrkeypt, rætur henn-
ar of samofnar spænskri alþýðu
til að hún gæti losað sig frá henni í
einu vetfangi.
Menningar-
sóknin mikla
Lorca tók þátt í nýsköpuninni,
sem beindist mjög að menning-
arrækt og uppfræðslu. Vinur
hans Fernando de los Ríos var
dómsmálaráðherra hinnar nýju
ríkisstjórnar, sem hafði gert
menningaráætlun er nefndist
„Mision Pedagógicas.“ Sam-
kvæmt henni skyldi ná til af-
skekktustu smábæja með menn-
ingarsóknina miklu. í þorpum
uppi í fjöllum þar sem hvorki var
vatn né rafmagn, skyldi halda
tónleika, sýna leikrit, skipuleggja
málverkasýningar, fundahöld,
stofnsetja bókasöfn og kennarar
voru sendir til að taka þátt í upp-
byggingunni. Með þessu skyldi
endurreisa stolt alþýðunnar og
sjálfsvitund, auka henni bjartsýni
og trú á eigin getu og leggj a grunn
að raunhæfu verðmætamati.
Lorca opnaði bókasafn í fæðing-
arbæ sínum, Fuente Vaqueros. í
innblásnu opnunarerindi segir
hann að kominn sé tími til að
fleiri bækur stjómi heiminum en
Biblían og Kóraninn. „Bækur,
allskonar bækur, hlið við hlið þar
sem hver maður getur nálgast
þær; Marx í einni hillunni, Ni-
etzsche, Tolstoy og Ágústínus
kirkjufaðir í þeirri næstu. Þangað
skulu frjálsir menn og konur
sækja næringu og innihald í líf
sitt.“
Og það er einmitt úr þessum
jarðvegi sem La Barraca leikhús-
ið er sprottið, eitt fyrsta ríkis-
rekna leikhúsið sinnar tegundar í
heiminum. (í Sovétríkjunum
vom raunar stofnsett ríkisrekin
leikhús strax eftir byltinguna).
Hugmyndina átti Lorca og hún
skyldi vera hluti menningarsókn-
arinnar miklu. Þetta var ferða-
leikhús og þegar Femando de los
Ríos verður
menntamálaráðherra lætur hann
verða eitt sitt fyrsta verk að
tryggja 100.000 peseta fjárfram-
lag til Barraca: Lorca varð stjórn-
andi leikhópsins, valdi leikara úr
hópi stúdenta og veitti því fors-
töðu ásamt með Eduardo Ug-
arte. Hann gekk í öll störf, leik-
stjórn, leikmyndagerð og smíðar,
og lék meira að segja sjálfur
stundum líka. Hin spænsku gull-
aldarverk Lope De Vega, Cer-
vantes og Calderóns vom færð
upp á torgum úti um allan Spán,
eða inni í skemmum og hlöðum
(en Barraca þýðir einmitt hlaða).
Á þessum árum samdi Lorca þrí-
leikinn um konuna, Blóðbml-
laup, Yermu og Hús Bernörðu
Alba, einhver mestu listaverk
sem leikbókmenntimar hafa
eignast. Hægri menn börðust
gegn La Barraca með oddi og egg
allt frá upphafi. Gert var lítið úr
einstaklingunum sem störfuðu í
leikhúsinu, konurnar hæddar
sem gleðikonur af því að þær
ferðuðust með karlmönnum í
gomlum fangabflum, sem Fern-
ando hafði látið lögreglustjórann
í Madrid skaffa leikhópnum.
Hægri pressan reyndi sífellt að
gera Lorca tortryggilegan og taldi
hann útsendara kommúnista sem
ætluðu að heilaþvo saklausa
borgara. Ríkisstjórnin hlaut
stöðug ámæli fyrir að eyða af
alltof litlum sameiginlegum fjár-
munum þjóðarinnar í þessa vit-
leysu. Hvert tækifæri var notað til
að reyna að sýna fram á hversu
illa þessu fé væri varið (enda
kynnu listamenn hvort eð er ekki
að fara með fé). Verk Lorca
hlutu mjög misjafna dóma og
Yerma þótti t.d. bæði siðlaust
verk og stórvarasamt hjá hægri
pressunni. „Leiðinleg kennslu-
stund í kvensjúkdómafræðum"
sagði einn gagnrýnandi þeirra.
Þegar hægri menn náðu aftur
völdum varð það þeirra fyrsta
verk að skera niður ríkisstyrkinn
til Barraca, fyrst um helming og
síðan alveg árið 1935. Þar með
var þessu merka brautryðjenda-
starfi lokið og nú hófust erfiðir
tímar, sem enduðu í algjörri
martröð.
Eins og sagði í upphafi greinar-
innar, létu fasistar það verða sitt
fyrsta verk að þefa uppi lista-
m nn sem höfðu á einhvern hátt
tei tst lýðveldissinnum eða öðr-
um -óttækari öflum. Þessir menn
vori drepnir, oftast þegjandi og
hljóðalaust, og svo var einnig um
Lorca, þegar hann var á hátindi
getu sinnar sem skáld.
Stjórnmál
og endalok
Stjórnmál og listir eru alger-
lega samofin á þessum tíma og
fjöldi listamanna tekur opinber-
lega þátt í stjórnmálabaráttunni,
sem verður æ grimmari. Alþýðu-
fylkingin sem barðist fyrir endur-
reisn lýðveldisins, átti dyggan
stuðning flestra þeirra. Rafael
Alberti, sem var nýkominn frá
Sovétríkjunum, gekk í kommún-
istaflokkinn og gekk hart að
Lorca að gera slíkt hið sama. Það
gerði hann þó ekki, en var á lista
með 300 öðrum þekktum menn-
ingarmönnum sem birtur var í
blaði kommúnista, Mundo
Obrero, í ársbyrjun ,1936. Þar
hvetja þeir til sameigiulegrar bar-
áttu fyrir nýju lýðveldi í komandi
kosningum. Alþýðufylkingin
hlaut nauman meirihluta í kosn-
ingunum og nú fóru fasistar að
brýna kutana. í borgarastyrjöld-
inni voru síðan nánast allir þessir
menn drepnir.
Eins og fyrr sagði gekk Lorca
ekki formlega í kommúnista-
flokkinn né heldur sósíalistafl-
okkinn, sem var klofinn á þessum
tíma. Enginn vafi leikur þó á því
hvar samúð hans liggur og hann
er oft glannalegur í viðtölum í
blöðunum á þessum tíma þegar
flestir reyndu að gæta orða sinna
af hræðslu við að verða settir á
svarta listann. í La Voz segir
hann skömmu áður en hann var
drepinn:
„Daginn sem hungri verður út-
rýmt af jörðinni verður mesta
andlega bylting sem saga okkar
hefur séð. Ekkert okkar getur
ímyndað sér gleðina sem mun
springa út daginn sem Byltingin
mikla verður gerð. Nú tala ég
eins og sannur sósíalisti, er það
ekki?“ Og við Rafael Alberti
sagði hann: „Ég er byltingars-
inni, vegna þess að öll sönn skáld
eru byltingarsinnar. En ég verð
aldrei stjórnmálamaður. Bara
byltingarsinni“. Og svo klykkti
hann út með að gera lista yfir
helstu byltingarhetjur sögunnar
og setja Jesúm Krist þar efstan á
blað.
Lorca var ef til vill barnalega
bjartsýnn í skoðunum sínum en
það vill oft fara saman. Eldmóð-
ur hans var ekki vængstýfður af
skynsamlegri efahyggju raunsæs
stjórnmálamanns. Einmitt þess
vegna var hann stórhættulegur.
Síðustu blaðsíðumar í bók
Gibsons, „Federico García
Lorca, A life,“ las ég í þann mund
er ég var að yfirgefa sólbakaða
Andalúsíu í ágústlok. Þar er lýst
dauða Lorca og dregnar fram
ýmsar áður óþekktar staðreynd-
ir, sem Gibson hefur fundið við
rannsóknir sínar. Það er sorgleg
lesning, átakanleg og ótrúleg.
Liðsforinginn sem stjórnaði
handtöku Lorca, Ruiz Álonzo,
sagði um hann:
„Hann vann meira tjón með
penna sínum en aðrir með rifflun-
um.“
Lorca var tekinn af lífi við Fu-
ente Grande, skammt frá Víznar
við Granada. Hann var ekki
skotinn á hæðinni þar sem þús-
undirnar voru drepnar í borgara-
styrjöldinni, heldur við
vatnsuppsprettu sem Máramir,
sem Lorca dáði flestum meira,
höfðu skírt Ainadamar eða „Tár-
abrunn“. Þá nafngift hefði Lorca
tæpast talið tilviljun. Heldur
ekki, að á þessu myrka ágúst-
kvöldi árið 1936 var aldrei þessu
vant, enginn máni á himni í
Granada.
ÞAÐ KOSTAR SITT AÐ FLJÚGA
Zúrich Mexíkó Halifax Oporto
41.270 92.770 65.590 56.520
Valencia Delhi Feneyjar Prag
40.550 82.570 46.740 43.880
Tel Aviv Nairobi Atlanta Vancouver
56.460 95.330 70.050 79.660
VELDU ÞVÍ ÞAÐ
HAGSTÆÐASTA OG BESTA
SPAR-fargjöld Arnarflugs og KLM til 83 áfangastaða um allan heim.
SPAR-fargjöld Arnarflugs og KLM draga úr ferðakostnaði svo um munar.
Þeir sem ætla að nýta sér þennan hagkvæma ferðamáta
geta bókað far á SPAR-fargjaldi með eins daga fyrirvara. SPAR-miðinn veitir
möguleika á viðdvöl í Amsterdam bæði á leiðinni út og heim aftur.
Hafðu samband við ferðaskrifstofurnar og söluskrifstofu Arnarflugs.
%fARNARFLUG
Annar kostur - önnur leið
Söluskrifstofur: Lágmúla 7, sínii 84477 • Austurstræti 22, sími 623060 • Keflavík, sími 92-50300
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15