Þjóðviljinn - 29.09.1989, Blaðsíða 13

HANN VAR
ÞJÁNING
GLEÐI
ÆSKA
ELDUR
Um Federico Garda Lorca
„Skáldskapurinn er óskiljanlegt leyndarmál rétt eins
og fæðing mannsins. Maður heyrir raddir og veit ekki
hvaðan þær koma og það er líka óþarft að velta
vöngum yfir þessu „hvaðan“. Rétt eins og ég hef
aldrei haft áhyggjur vegna fæðingar minnar, hef ég
þær heldur ekki vegna dauðans. Undrandi hlusta ég
eftir náttúrunni og manneskjunni og skrái það sem
það kennir mér, án smámunasemi og án þess að Ijá
meiningu, sem ég veit heldur ekki hvort einhver er.
Hvorki skáldið né nokkur annar geymir lykilinn um
leyndardóm þessarartilveru.
Ég vil vera góður. Ég veit að skáldskapurinn lyftir,
og þegar ég er góður, trúi ég, rétt eins og asninn og
heimspekingurinn, í blindni á að svo fremi sem
eitthvað ertil „hinum megin“, þá muni ég hafna þar
þægilega óvænt. En sársauki mannsins, hið linnu-
lausa óréttlæti, sem streymir um huga minn og lík-
ama frá veröld okkar, kemur í veg fyrir að ég geti
breytt húsi mínu í stjörnur.“
Þetta er kafli úr viðtali við spænska skáldið Feder-
ico García Lorca í blaðinu EL SOL, Madrid 10. júní
1936, birt skömmu áður en hann var myrtur af fasist-
um skammt utan við Granada.
Fá spænsk skáld hafa notið
slíkra vinsælda á íslandi og Garc-
ía Lorca, og voru tvö þekktustu
leikrit hans, Blóðbrullaup
(Þjóðleikhúsið 1959) og Hús
Bernörðu Alba (LR 1966) leikin
hér á meðan höfundurinn var
nánast bannfærður í heimalandi
sínu. Vögguþulan úr Blóðbrull-
aupi í þýðingu Magnúsar Ás-
geirssonar er ein fegursta perlan í
safni ljóðaþýðinga hans. Fjölda-
margir aðrir íslenskir þýðendur
og skáld hafa glímt við djúpfag-
Eftir Þórunni Sigurðardóttur
Spænska skáldið Federico García Lorca tekur til sín mikla athygli um
þessar mundir: sjónvarpið hefur verið að sýna framhaldsmyndaflokk
um ævi hans, á mánudaginn var sýndi það spænska uppfærslu á einu
frægasta leikverki hans, Húsi BernÖrðu Alba- það sama leikrit verður
frumsýnt hjá Leikfélagi Akureyrar 14. október í þýðingu Einars Braga
og á jólum í Þjóðleikhúsinu í þýðingu Guðbergs Bergssonar.
ran skáldskap hans eins og hann
birtist í ljóðum hans. Raunar má
segja að Lorca hafi verið þekktari
fyrir ljóð sín en leikrit lengi vel,
en leikrit hans njóta sívaxandi at-
hygli og aðdáunar utan Spánar og
kemur þar margt til. Óvanalega
næm skynjun hans á tilfinningum
og stöðu kvenna og mögnuð tök
hans á ástum og átökum kynj-
anna gera verk hans eftirsóknar-
verð í nútímaleikhúsi, þar sem
kvenhlutverk eru jafnan bæði af
skornum skammti og deyfðarleg
flest þau sem fyrir eru. A síðasta
áratug hefur þríleikur hans um
konuna, verkin Blóðbrullaup,
Yerma og Hús Bernörðu Alba
verið meðal eftirsóttustu verk-
efna í öllum helstu leikhúsum í
Evrópu, ekki síst á Norðurlönd-
unum og í Bretlandi, enda höfu-
ndurinn langt á undan sinni
samtíð í umfjöllunarefni sínu í
þessum verkum. Leikrit hans eru
auk þess feikilega spennandi for-
mleit, full af sérkennilegu tákn-
máli og fjarri því tilfinningasama,
ofhlaðna leikhúsi sem einkenndi
fyrri hluta aldarinnar. Þó að
Lorca yrði aldrei heitur baráttu-
maður fyrir súrrealismanum, eins
og nánustu vinir hans margir,
einkum Dalí og Bunuel, er hann
skáld með óvenjulega myndlist-
arhæfileika. Bæði ljóð hans og
leikrit njóta hins skarpa mynds-
kyns, sem hafnar öllum klisjum
og stflleysu.
Það kann að hljóma sem mót-
sögn að segja að Lorca sé þó
einkum og sér í lagi skáld hinnar
þjáðu alþýðu, fólksins sem veit
ekki að líf mannsins er meira en
stöðug þjáning, áþján og kúgun.
Hann er rómantískur eldhugi,
sem ævinlega flýtur ofar skýjum í
draumum sínum fyrir bjartara lífi
fyrir fólkið niðri á ökrunum.
Sjálfur segist hann vera skáld
jarðarinnar, hins frumstæða,
þunga jarðarniðs, sem ber okkur
áfram í ástríðum okkar, baráttu
og þungbærri leit að hamingj-
unni.
Enn meiri þverstæða kann að
felast í lýsingum á sterkri þjóðfé-
lagsvitund og stjórnmálaaf-
skiptum Lorca, sem alltof lítill
gaumur hefur verið gefinn, og
raunar af skiljanlegum ástæðum.
Allir hafa viljað eigna sér Lorca;
stjórnleysingjar, kommúnistar,
sósíalistar, friðarsinnar, kaþól-
ikkar og ýmsir fleiri. Staðreyndir
um dauða hans eru fáar, og flest-
ar hafa komið fram í dagsljósið
eftir að Franco var allur, en lengi
vel neituðu fasistar staðfastlega
að hafa myrt Lorca.
Einn merkasti þátturinn í lífi
þessa eldhuga eru afskipti hans af
menningarstefnu ríkisstjórnar
lýðveldissinna 1931 og brautryðj-
endastarf hans og leikflokks
hans, La Barraca, sem ríkið
styrkti til að flytja ólæsum, svelt-
andi almúga spænsk gullaldar-
verk á torgum úti. Fasistarnir
skynjuðu mikla hættu samfara
aukinni menntun og andlegri
vakningu alþýðunnar fyrir veldi
sitt og þefuðu uppi alla listamenn
og ýmsa andans menn sem vildu
berjast friðsamlega með listina
að vopni og myrtu þá miskunnar-
laust, hvort sem þeir tilheyrðu
einhverju hinna róttæku
stjórnmálaafla eða ekki.
Árið 1986 voru 50 ár liðin frá
dauða hans og var þess minnst
með margvíslegum hætti um all-
an heim. I fæðingarbæ Lorca, Fu-
ente Vaqueros var opnað safn í
húsinu sem hann fæddist í og
fjöldamargar bækur voru gefnar
út um skáldið og líf hans. Hér á
íslandi höfum við að undanförnu
séð sjónvarpsþætti sem gerðir
voru af spænska og ítalska sjón-
varpinu um líf hans, en eru því
miður deyfðarleg myndskreyting
á því ævintýri sem öllum sem
þekkja skáldskap hans og lífs-
hlaup, hlýtur að finnast Lorca
hafa verið. Miklu betri er sjón-
varpsþáttur sem sýndur var í
BBC og var gerður af einum
helsta Lorcasérfræðingi okkar
tíma, íranum Ian Gibson, sem
ritað hefur allmargar bækur um
Lorca og varpað ljósi á ýmsa áður
óþekkta þætti varðandi líf hans
og dauða. Því miður hefur þessi
þáttur ekki verið sýndur hér á
landi enn, hvað sem síðar verður.
Doðrantur
um Lorca
í júnflok í sumar kom út í Bret-
landi stærsta bók sem gefin hefur
verið út um Lorca, tæplega 600
blaðsíðna doðrantur eftir Gib-
son, sem varpar enn nýju ljósi á
ýmsa þætti í lífi hans, sem áður
höfðu verið óljósir eða óút-
skýrðir. Þar sem ég var stödd í
Bretlandi nokkrum dögum eftir
að bókin kom út, og fylgdist með
umfjöllun um hana í fjölmiðlum,
sem var almennt mjög lofsamleg
(Sunday Times birti t.d. heillar
síðu lofgrein) var ég snögg að ná
mér í bókina áður en ég hélt til
sumardvalar á Spáni. Þar fylgdi
hún mér í bílum og flugvélum,
niður á strönd og inn á hótelher-
bergi og má sjá nú að liðnu sumri
hvar ég hef verið stödd hverju
sinni á grasgrænu, sólarolíu, sítr-
ónusafa og öðrum Spánarminj-
um sem prýða síður hennar.
í stað þess að rekja efni bókar-
Tmiar í smáatriðum, langar mig
að tína saman nokkra þætti úr lífi
Lorca, sem hafa ef til vill ekki
komið fyrir augu margra hér á
landi. Byggi ég þessar frásagnir
einkum á bók Gibsons, en einnig
á heimsóknum í -safnið í Fuente
Vaqueros og ýmsu fleiru sem
orðið hefur á vegi mínum.
Eitt af því sem einna mesta
forvitni hefur jafnan vakið í um-
fjöllun um Lorca er einkalíf hans.
Sé það listamönnum erfitt í dag
að viðurkenna hómósexualisma,
var það nánast óhugsandi í hinni
kaþólsku siðavendni fyrri hluta
aldarinnar á Spáni. Það er þó
löngu ljóst að Lorca átti í stöðugri
baráttu við kynvitund sína. Sam-
band hans við fjöldamarga
þekkta listamenn voru alla tíð
lituð af þessari glímu, ekki síst
samband hans við málarann Dalí,
sem var einn af lykilpersónunum
í lífi hans, þótt þeir skildu síðar að
skiptum.
Þessi þáttur í lífi Lorca er
gaumgæfilega krufinn í bók Gibs-
ons og kemst hann að þeirri
niðurstöðu að vegna þess að
Lorca er mjög í mun að fela hóm-
ósexualisma sinn, ekki síst fyrir
fjölskyldu sinni, sem hann var
ætíð mjög háður fjárhagslega,
fjalli hann einkar ítarlega um
konur í verkum sínum og jafnan
um „eðlilegar" ástríður og tilfinn-
ingar á milii karla og kvenna. Ég
er ekki viss um að konur séu til-
búnar að skrifa undir þennan
skilning. Sú kvenfælni og jafnvel
kvenfyrirlitning sem konur
skynja oft í verkum karla semeru
hommar, er hvergi fyrirfinnanleg
í verkum Lorca. Þvert á móti eru
kvenlýsingar hans í leikritunum
óvanalega heilsteyptar og marg-
Föstudagur 29. september 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13
Þ