Þjóðviljinn - 13.10.1989, Qupperneq 6

Þörf á byggðastefnu á nýju
Eyjafjarðarsvœðið lýsandi
dœmi um möguleika til víðtœks
samstarfs í atvinnumálum
~ ",
„ < ,, * -, (*
Eftir að síga tók á ógæfuhlið í
efnahagslífínu eftir nokkurra
ára þenslutímabil er eins og allir
hafi gleymt einu helsta sáluhjálp-
aratriði í hagspeki undanfarinna
ára - að vaxtarbroddur atvinnu
og efnahagslífsins fælist í smáum
einingum. Nú er öldin önnur og í
dag virðist dagskipanin vera sam-
eining fyrirtækja. Þetta vekur
óneitanlega upp ýmsar spurning-
ar um landsbyggðina og atvinnu-
Iff þar, sem einkennst hefur
kannski öðru fremur af smá-
atvinnurekstri. Er hugsanlegt að
þau vandamál sem steðjað hafa
að atvinnulífí hinna dreifðu
byggða landsins megi að nokkru
leyti rekja til þess að einingarnar
séu of smáar bæði hvað varðar
fyrirtæki og sveitarfélög, þannig
að ekki sé einungis um að kenna
margumræddum ytri skilyrðum?
Og er hugsanlegt að s.n. byggða-
stefna, sem allir láta sér tíðrætt
um, eigi þar nokkra sök?
Á þingi Fjórðungssambands
Norðlendinga sem haldið var
fyrir skemmstu, vék Pétur
Reimarsson, framkvæmdastjóri
Sæplasts á Dalvík, að ýmsum
vandkvæðum sem eru á því að
unnt sé að ná fram aukinni hag-
kvæmni í atvinnulífi við Eyja-
fjarðarsvæðið. Pétur benti á að
Eyjafjörðurinn væri að miklu
leyti eitt og sama atvinnusvæðið
og með bættum samgöngum væri
mönnum ekki lengur stætt á að
horfa framhjá þessari staðreynd.
Nýtt helgarbiað Þjóðviljans fór
fyrir skemmstu á stúfana og
ræddi við ýmsa málsmetandi
menn við Eyjafjörð um þessi
mál.
Greiðari samgöngur
ýta undir samvinnu
- Eftir að samgöngur hafa
batnað hér við Eyjafjörð er ekk-
ert meira mál fvrir Dalvíkinga að
sækja vinnu á Ólafsfjörð eða Ár-
skógsströnd og öfugt en fyrir fisk-
verkakonu sem býr uppi í
Breiðholti í Reykjavík að sækja
vinnu vestur á Granda. Vega-
lengdirnar eru ekki meiri en það.
Sama máli gegnir um ýmis önnur
byggðarlög við Eyjafjörð, segir
Pétur.
Áskell Einarsson, fram-
kvæmdastjóri Fjórðungssam-
bands Norðlendinga, tekur undir
þetta og bendir á að sama máli
gegni um Ólafsfjörð þegar
göngin í gegnum Múlann verða
komin í gagnið.
- 1 auknum mæli líta menn svo
á að Eyjafjörðurinn sé eða geti
verið eitt og sama atvinnusvæðið
og það eru bættar samgöngur
öðru fremur sem ýta undir þenn-
an þankagang, segir Sigurður P.
Sigmundsson, framkvæmdastjóri
Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar.
Hann bendir á að vegalengdin
milli Ólafsfjarðar og Grenivíkur,
ystu þéttbýlissvæðanna við
Eyjafjörð, sé ekki nema rétt lið-
lega 100 kílómetrar og bundið
slitlag sé þegar komið á mestan
hluta leiðarinnar.
- Það er greiðfært hér við
Eyjafjörð allan ársins hring og
ekki yfir neinn fjallveg að fara,
segir Sigurður.
Við Eyjafjörð eru um 20
sveitarfélög og flest fámenn. Pét-
ur Reimarsson kom inn á það í
erindi sínu á þingi Fjórðungs-
sambandsins að fækkun sveitar-
félaganna gæti orðið til þess að
ýta undir frekari samvinnu
Eyfirðinga í atvinnumálum.
Er sveitarfélaga-
farganið
landsbyggðinni
fjötur um fót?
- Ég held að það sé alveg
augljóst mál að það er bæði til
hagsbóta fyrir íbúana og atvinnu-
lífið að sveitarfélögunum fækki
frá því sem nú er. Það má nefna
að hér við Ðalvík eru tvö
sveitarfélög, annað fámennt í
Svarfaðardal og hitt á Dalvík. í
sjálfu sér get ég ekki séð nein rök
sem mæla með þessu. Síðan er
hver smáhreppurinn á fætur öðr-
um allt í kringum Eyjafjörð.
Ég held að menn verði dálítið
að horfa til tengsla hagkvæmni í
rekstri sveitarfélags og stærðar.
Það hefur berlega sýnt sig að þau
sveitarfélög sem ná ákveðinni
lágmarksstærð hafa alla burði til
að gera meira og veita íbúunum
betri þjónustu en þau smæstu,
segir Pétur.
Nú hafa menn verið að viðra
hugmyndir um sameimngu
sveitarfélaga árum saman en lítið
virðist þokast í þeim efnum.
Hvers vegna?
- Það er alveg rétt að það virð-
ist lítið miða í þessum efnum.
Sjálfsagt hefur gamalgróinn
hrepparígur haft sitt að segja,
sem og lögmálið um smákónga-
veldið sem heldur í sitt.
Þessi tónn er þó að breytast,
allavega hér við Eyjafjörðinn.
Menn eru æ betur að gera sér
grein fyrir því að þeir fá meiru
áorkað í sameiningu heldur en
einir og sér, segir Askell Einars-
son.
Sigurður P. Sigmundsson seg-
ist alveg geta tekið undir það
sjónarmið að í mörgum tilfellum
væri sameining sveitarfélaganna
til hagsbóta fyrir íbúana og
atvinnulífið, þótt hann geti ekki
tekið undir þau sjónarmið að
sameining verði fyrir tilstuðlan
tilskipana að ofan. í sama streng
tekur Áskell Einarsson, - menn
verða að koma sér saman um
hlutina annars gengur dæmið
ekki upp.
- Byggðastefnan er afkvæmi
síns tíma. Að mörgu leyti hafa
aðstæður breyst. Með bættum
samgöngum er ekki lengur þörf á
að hvert og eitt byggðarlag leggi
út í sömu grunnfjárfestingar. Þar
má meðal annars nefna hafnar-
mannvirkin, segir Pétur, - menn
geta núna hæglega komið sér
saman um nýtingu slíkra fjárfest-
inga.
Hefur byggðastefnan
brugðist?
- Auðvitað er ekkert vit í
þessu, segir Sigurður. - Það
verður að nýta fjármagnið betur
með aukinni verkaskiptingu
byggðarlaganna. Upphafið að
því, sem þú nefnir fjárfestinga-
bruðl, er sjávarútvegurinn.
Bryggja var byggð á hverju nesi
og síðan hefur þetta haldið áfram
að hlaða utan á sig.
Sigurður nefnir rækjuvinnsl-
urnar sem dæmi um slíka óráðsíu.
- Það er rækjuvinnsla á Árskógs-
strönd, önnur á Dalvík og sú
þriðja er að koma á Ólafsfjörð.
Hver og ein þessara verksmiðja
gæti hæglega annað allri rækju-
vinnslunni.
- Byggðastefnan hefur verið
alltof handahófskennd. Það hef-
ur ekki verið samstaða um hlut-
ina og menn hafa aldrei viljað
Sigríður Stefánsdóttir, bœjarfulltrúi á Akureyri:
Tímabært að við hugsum byggðastefhuna upp á nýtt
AKUREYRI - Hingað til hefur
það verið alltof tilviljanakennt
hvernig fé hefur verið veitt af op-
inberum sjóðum til uppbyggingar
á landsbyggðinni. Við verðum að
móta stefnu í byggðamálum, í
stað þess stefnuleysis sem verið
hefur, ætlum við að halda
landinu í byggð. Sú sem þetta
mælir er Sigríður Stefánsdóttir,
annar bæjarfulltrúa Alþýðu-
bandalagsins á Akureyri. - Þegar
staður eins og Akureyri nær ekki
að halda í við meðalfólksfjölgun
þá þykir mér sýnt að byggða-
stefnan hafí brugðist.
- Mér finnst ég ekki sjá þann
árangur sem ég vildi sjá af að-
gerðum ríkisstjórnarinnar til
bjargar atvinnu á landsbyggð-
inni. Þegar við sjáum háar
atvinnuleysistölur á Akureyri, þá
er ljóst að það er mikið að. Sá
reynslutími sem stjórnin gaf sér í
upphafi hlýtur að vera á enda
runninn. Það er kominn tími til
að íbúar landsbyggðarinnar fari
að sjá einhvern ljósan árangur af
stjórnarstarfinu, segir Sigríður.
Landsbyggðin líkt
og á ómagaframfæri
Sigríður er ómyrk í máli þegar
hún er spurð um vanda lands-
byggðarinnar og Eyjafjarðar-
svæðisins. - Það er algengt þegar
við erum að benda á þjónustu
sem allt eins vel gæti verið stað-
sett úti á landsbyggðinni eins og í
Reykjavík, að fólk á suð-
vesturhorninu segir sem svo:
Eruð þið viss um að öll lands-
byggðin samþykki það að þessi
eða hin stofnunin verði sett niður
við Eyjafjörð? Hvenær erum við
sem búum utan höfuðborgar-
svæðisins spurð að því hvort við
séum samþykk því að sömu stofn-
anir séu settar niður í Reykjavík?
Landsbyggðarbúar verða að
fara að skera upp herör gegn
þeirri miðstýringu sem hefur gætt
hingað til. Það er eðlilegt að höf-
uðborg myndist og sé byggð upp
af myndarskap. En það er ekki
þar með sagt að allt fjárstreymið
eigi að liggja til Reykjavíkur og
þaðan sé fjármagni aftur veitt út í
hinar dreifðu byggðir landsins,
allt eftir því hvernig ráða-
mönnum á hverjum stað tekst til
við að kría út fé. Þjóðarauðurinn
verður til úti á landi og því er það
eðlileg krafa að fjármagnið
dreifist jafnar en nú er. Lands-
byggðin er ekki baggi á þjóðfé-
laginu eins og margir virðast því
miður halda, segir Sigríður.
En er ekki vandi landsbyggðar-
innar að nokkru leyti fólginn í því
að víða um land er byggð einfald-
lega of dreifð, sveitarfélög mörg
og of fámenn til þess að geta stað-
ið Reykjavík og höfuðborgar-
svæðinu einhvern snúning?
Sigríður segir að hún sé ekki
allskostar sátt við þá lausn sem
stundum hefur verið bryddað
uppá að höfuðáherslu skuli
leggja við að efla einn byggða-
kjarna í hverjum landshluta.
- Hverjum manni má vera ljóst
að slíkur byggðakjarni fær ekki
þrifist nema ao byggð standi
traustum fótum í nágrenninu.
Það þýðir ekkert að mynda slíka
kjarna ef þeir hafa ekícert á bak
við sig. Að mínu mati er fyrsta
skrefið í þá átt að efla búsetu á
landsbyggðinni að efla atvinnu
um dreifðar byggðir út um allt
land. Takist það ekki verður sú
þróun ekki stöðvuð að fjármagn
og fólk leiti áfram í síauknum
mæli á Stór-Reykjavíkursvæðið.
Það er aftur á móti allt annað
mál hvort sveitarfélögin eru of
mörg og of fámenn. I mörgum
tilfellum eru þau of fámenn og
standa ekki undir þeim kröfum
sem íbúar þeirra gera til þjónustu
frá þeirra hendi. Hins vegar teldi
ég það ekki vera rétt að þvinga
smærri sveitarfélög til sameining-
ar.
Fólk hér um slóðir er þó farið
að átta sig á því að lítil sveitarfé-
lög eru ekki þess megnug að geta
veitt fbúunum þá sjálfsögðu
þjónustu sem þeir eiga rétt á. Við
finnum þess í auknum mæli dæmi
að sveitarstjórnarmenn eru farnir
að vinna saman þvert á sveitarfé-
lagamörk, eins og varðandi
heilsugæslu og skipulag fram-
haldsskóla.
- Iðnþróunarfélag Eyjafjarðar
er gott dæmi um það að sveitarfé-
lögin, öll með tölu við Eyjafjörð,
hafa tekið höndum saman í at-
vinnumálunum, segir Sigríður.
- Iðnþróunarfélagið starfaði af
miklum krafti til að byrja með.
Það hefur átt sinn þátt í stofnun
nokkurra fyrirtækja, eins og
Sæplasts á Dalvík, gúmmí-
vinnslufyrirtækis hér á Akureyri
og fiskeldi. En það verður að
segjast eins og er að það hefur
verið ákaflega dauft yfir starfi fél-
agsins að undanförnu og skort
allt frumkvæði.
Sjálfsagt á þarna stóran hlut að
máli að umræða um atvinnumál
er alltaf mest þegar erfiðleikar
steðja að. í uppsveiflu og góðæri
hafa menn fremur tilhneigingu til
að sýna andvaraleysi.
Samgöngurnar
til alls fyrst
- Auðvitað hafa bættar sam-
göngur hér við Eyjafjörðinn
mikið að segja í því efni að gera
svæðið að einu atvinnusvæði. Sú
þróun er reyndar löngu hafin.
Talsverður fjöldi fólks sækir til að
mynda vinnu inn á Akureyri en
býr annars staðar svo sem á Dal-
vík og öfugt. Aftur á móti hefur
til þessa ekki verið unnið á neinn
hátt skipulega að því að tengja
þannig byggðirnar atvinnulega.
Það er þó vitað mál að greiðari
samgöngur eiga eftir að ýta frek-
ar undir þessa þróun, segir Sig-
ríður aðspurð um þátt sam-
gangna í því að stuðla að einu
atvinnusvæði við Eyjafjörðinn.
- íbúar þessa svæðis verða vit-
anlega að temja sér að líta á
Eyjafjarðarsvæðið sem eina
heild. Það held ég að leiði nokk-
uð af sjálfu sér eftir því sem sam-
göngurnar verða greiðari. Það
væru sjálfsagt ekki allar þessar
hafnir í Eyjafirði ef samgöngur
hefðu verið betri.
Stóriðjuáformin
óaðgengileg
- Mér virðist sem margir hall-
ist að þeirri skoðun að stóriðja sé
allra meina bót. Það er hættulegt
þegar fólk verður örvæntingar-
fullt; þá hættir því við að henda
drauma á lofti um eitthvað stórt,
segir Sigríður aðspurð um af-
stöðu hennar til umræðna að
undanförnu um að nýju álveri
kunni að verða fundinn staður
við Eyjafjörð.
- Ég held því miður að þessi
hrina í stóriðjumálum sé sett á
svið til þess að sætta fólk frekar
við stækkun álversins í
Straumsvík. Þær hugmyndir sem
iðnaðarráðherra hefur rætt upp-
fylla ekki þau skilyrði sem Al-
þýðubandalagið hefur sett fyrir
frekari stóriðjuáformum, svo
sem varðandi meirihlutaeign ís-
lendinga sjálfra, þjóðhagslega
hagkvæmni og mengunarvarnir.
Sigríður segist vera hrædd við
endurvakta álversumræðu. - Á
sínum tíma þegar rætt var um að
Eyjafjörðurinn kynni að vera
heppilegur staður fyrir stóriðju
fór í rauninni allt þrek manna í þá
umræðu. Það var ekki fyrr en
slotaði og sýnt var að stóriðja var
ekki á dagskrá að menn tóku til
við á nýjan leik að einbeita sér að
umræðu um atvinnumál á okkar
eigin forsendum.
Mér finnst til að mynda stofn-
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 13. október 1989