Þjóðviljinn - 13.10.1989, Blaðsíða 15

skorturinn virtist hrjá þetta fólk
hvað mest, og maður heyrði líka
setningar eins og þessa: „hvað
varðar okkur um glasnost, þegar
ekki er hægt að fá sápu!“ Og þeg-
ar kom að samræðum um fram-
tíðina og framtíðardrauma þessa
fólks, þá virtist setja að því von-
leysi og þunglyndi. En við vorum
semsagt leidd um allt og sáum
stórbrotnar byggingar og hallir
frá keisaratímanum í Leníngrad.
í öðru landi
Þegar við síðan komum til Tall-
ín var eins og við værum komin í
annað land, og við höfðum ekki
verið þar lengi þegar við fundum
til þess raunverulega haturs, sem
þar kraumar undir í garð Rússa.
Eistlendingar líta gjarnan á sig
sem sjálfstæða þjóð, og þjóðern-
isvakningin þar er nú mikil. Mér
fannst þeir vilja líta frekar á sig
sem hluta af Vesturlöndum en
Sovétríkjunum, enda terigist
menning þeirra og saga náið
Vestur-Evrópu. Víða á torgum
stóðu menn og ræddu kröfuna
um efnahagslegt og pólitískt
sjálfstæði, og undirskriftalistar
gengu á milli manna. Við héldum
tvenna tónleika í Eystlandi fyrir
fullu húsi, og fengum greiddar
1000 rúblur fyrir. Það gilti með
þessar rúblur og aðrar sem við
fengum vegna tónleika, sem við
héldum, að við áttum í erfið-
leikum með að koma þeim í lóg:
bæði vegna gestrisninnar sem við
mættum og eins vegna þess að
það er takmarkað sem hægt er að
kaupa fyrir rúblur.
í Riga
í Riga, höfuðborg Lettlands,
urðum við vör við meiri biturð í
garð Rússa en í Eistlandi. Það
stafar af því að innfluttir Rússar
eru nú orðnir í meirihluta í
landinu (um 60%). Þar eru sögur
í gangi um rússneska mafíu og
ofbeldisverk hennar gagnvart
saklausu fólki, sem við vorum
vöruð við í fúlustu alvöru. Við
gistum hjá kaþólskri fjölskyldu,
sem átti harma að hefna. Þegar
fjölskyldufaðirinn var 17 ára
hafði hann tekið þátt í þjóðernis-
andófi Letta gegn Stalínisman-
um. Hann hafði ásamt nokkrum
bekkjarfélögum sínum rifið niður
rússneskan fána og dregið lett-
neskan á hún. Fyrir þetta fékk
hann þyngstu refsingu á eftir
dauðarefsingu: 25 ára þrælkunar-
vinnu. Aðrir bekkjarfélagar hans
sem hlutu dóm fyrir að hafa velt
um koll styttu af Stalín voru
skotnir. Af bekkjarfélögum hans
höfðu 17 látist undir ógnarstjórn
Stalíns. Hann lýsti fyrir okkur
hryllingi og sadisma fangavistar-
innar og tóku þær lýsingar út yfir
allt mannlegt ímyndunarafl.
Hann losnaði úr prísundinni eftir
dauða Stalíns. Eftir þessa reynslu
hefur þetta fólk öðlast svo djúpt
hatur á Rússum, að það ætlaði
varla að trúa því að við hefðum
Við Rauða torgið í Moskvu:
Svava og Helga ásamt sovésk-
um gestgjöfum okkar.
Ljósmyndir:
Atli Bergmann og
Unnur Ágústsdóttir
Með Sniglabandinu á
mótorhj ólum um v
Sovétríkin
mætt gestrisnu og góðu fólki í
Leníngrad.
Frá Litháen til
Hvítarússlands
Til þess að gera langa sögu
stutta þá héldum við um Vilnius í
Litháen til Minsk í Hvítarúss-
landi. Þar kynntumst við aftur
nýjum heimi. Þar tók á móti okk-
ur skipulagður hópur leikara úr
áhugaleikhúsi. Þeir fóru með
okkur á hótel og settu undir okk-
ur rútu og fóru með okkur í
skoðunarferð um borgina undir
leiðsögn. Meðal annars sáum við
þar rústirnar af Katin, en það er
eitt af 436 þorpum í Hvítarúss-
landi sem nasistar eyddu í stríð-
inu með því að brenna hús og
skjóta alla íbúa. í Minsk urðum
við ekki í sama mæli vör við þá
b'iturð og það vonleysi sem við
höfðum fundið annars staðar, og
gestgjafar okkar héldu okkur
dýrðlegar veislurmeðhljóðfæra-
slætti og söng.
í Moskvu
Frá Minsk til Moskvu var um
800 km dagleið í blíðskaparveðri
eins og við fengum allan tímann
nema tvo sfðustu dagana. Það
voru viðbrigði að aka inn í borg-
ina: nánast án fyrirvara vorum
við komininn í endalausar raðir
tröllaukinna íbúðarblokka. Þessi
úthverfi Moskvu eru engu öðru
lík sem ég hef séð. í þessari stór-
borg búa um 10 miljón manns og
þegar vöruskorturinn verður al-
varlegur í nágrannabyggðum
borgarinnar skilst mér að 3-4
mjljónir dagsgesta bætist við í leit
að illfáanlegum lífsnauðsynjum.
Við gistum á einkaheimilum í
Moskvu, og mættum þar sömu
gestrisninni, vinsemdinni og
hjálpýsinni. í Moskvu stóðu Next
Stop samtökin fyrir lokahátíð á
Lenínhæðum, sem sjónvarpað
var frá um gervihnött til Norður-
landanna. Við höfðum búist við
margmenni, en gestir reyndust
hins vegar ekki vera nema um
4000, langmest norrænir þátttak-
endur í Next Stop Sovét. Ástæð-
an var skondin: á síðustu stundu
var tilkynnt að selt yrði á sam-
komuna fyrir almenning. Við
urðum hins vegar hvergi vör við
miðasölu. Fólk komst ekki á sam-
komuna vegna þess að það hafði
ekki miða sem ekki voru til sölu.
Hins vegar voru um 12.00 lög-
regluþjónar á staðnum og í skóg-
inum í kring (töluna fékk ég hjá
lögregluþjóni). Rússar vissu
greinilega ekki hvers konar sam-
koma þetta átti að vera og vildu
takmarka aðganginn. En við spil-
uðumíslenskt rokk og ról íhá-
• skólanum kvöldið eftir.
Það sem
eftir stendur
Það sem eftir stendur í minn-
ingunni um þessa ferð er ótrúleg
reynsla: kynni af fjölda fólks og
Atli Bergmann á Yamaha-
mótorhjólinu fyrir utan háskólann
í Vilnus. Á myndinni er
Mercedes-sendiferðabíllinn
merktur Sniglabandinu.
ólíkum þjóðum, fólki sem býr
yfir mikilli frelsisþrá og löngun til
þess að gera hið ómögulega. Það
dýrmætasta er kannski sú vinátta
og þau persónulegu tengsl, sem
þarna var stofnað til. Við erum
þegar farin að ráðgera hvernig
við getum boðið nokkrum vinum
okkar í Sovét hingað heim - þeir
eiga vart heimangengt nema í
gegnum boð. Við sáum auðvitað
vöruskortinn og biðraðirnar og
alla óreiðuna sem ríkir undir yfir-
borðinu í sovésku þjóðfélagi, en
þó sáum við ekki raunverulega
fátækt eða hungur. Við kyntumst
líka svartamarkaðsbröskurum og
mafíósum, og sum okkar gistu
hjá slíkum. Þeir þekkjast á því að
þeir eiga myndbandatæki og 50
karton af amerískum sígarettum í
skápnum hjá sér. Við kynntumst
því að undir yfirborðinu og allri
miðstýringunni eru Sovétríkin í
raun frumskógur stjórnleysis þar
sem leikreglur stjórnvalda eru
virtar að vettugi. Og þau óvæntu
og smávægilegu vandamál sem
komu uppá hjá okkur í ferðinni
voru öll leyst með mannlega
þættinum. Það er hann sem
skiptir mestu, en ekki kerfið.
-ólg

Atli Bergmann og Unnur Ágústsdóttir í skoðunarferö í Minsk.

Föstudagur 13. október 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15