Þjóðviljinn - 03.11.1989, Blaðsíða 4

Dr. Grímur Valdimarsson forstjóri Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins. Mynd: Jim Smart.
Dr. Grímur Valdimarsson
er á beininu í dag
Stöndum á
tímamótum
í fiskvinnslu
Á síðustu misserum hafa sjónir manna í sjáv-
arútvegi beinst í auknum mæli að fullvinnslu sjá-
varafurða í stað þess að flytja hráefnið óunnið út
og svo virðist sem töfraorðið í því sambandi sé
framleiðsla á tilbúnum sjávarréttum. En það sem
neytendur fiskafurða spá hvaða einna mest í um
þessar mundir er spurningin um hreinleika fisk-
sins með tilliti til mengunar. Hvernig er þessum
málum háttað hér á landi í dag og hver verður
framtíðin í vinnslu sjávarafurða hér á landi. Höld-
um við áfram að vera hráefnisútflytjendur eða er
núna lag til að snúa við blaðinu og byggja hér
upp fiskiðnað. Þessum spurningum og mörgum
fleiri svarar dr. Grímur Valdimarsson forstjóri
Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins sem er á
Beininu að þessu sinni.
Hver eru helstu verkefni RF. í
dag?
- Við höfum lagt aðaláherslu á
aflanýtingu í dag og erum að reka
endahnútinn á vinnu sem hefur
verið í gangi í nokkur ár. Meðal
annars höfum höfum við tekið
þátt í sérstakri aflanýtingarnefnd
á vegum sjávarútvegsráðuneytis-
ins sem á að leggja raunhæft mat
á þá möguleika sem eru fyrir
hendi. En sá málaflokkur sem
hefur verið hvað fyrirferðarmest-
ur á verkefnaefnalistanum hjá
okkur eru mengunarmálin. Til
okkar hafa borist fyrirspurnir þar
sem verið er að falast eftir upplýs-
ingum varðandi mengunarmálin
og þá um lífræna mengun. Því
miður höfum við ekki getað gefið
þær upþlýsingar þar sem við höf-
um ekki tækjabúnað til þess að
mæla hana þó það horfi nú til
bóta. En mengunarmál er stóra
og nýja verkfnið hjá okkur í dag.
Afhverju?
- Fyrst og fremst af því að það
er búiö að ræða gífurlega mikið
undanfarin tvö ár um mengun út-
hafanna í pressunni bæði austan
hafs og vestan sem hefur vakið
upp ótta manna við mengun. Á-
standið er orðið þannig að
heilbrigðisyfirvöld ráðleggja
fólki að vita hvaðan fiskurinn er
sem það er að borða. Þau vara til
dæmis við villtum vatnafiski sem
veiddur er í Evrópu og Banda-
ríkjunum vegna mengunar.
Er einhver mengun í okkar
fiski?
- Það er allstaðar einhver
mengun og við finnum efni í okk-
ar fiski ss. skordýraeitur sem við
notum ekki hér. Það berst t.d.
með Golfstraumnum frá Banda-
ríkjunum eða með straumum frá
Evrópu. Þetta er spurning um
magn. Við höfum verið að mæla
síðustu 20 árin ólífræn mengunar-
efni þ.e. þungmálma og bendir
ekkert til að þau sé að aukast í
hafinu í kringum ísland. Lífrænu
mengunarefnin haga sér hins veg-
ar svolítið öðruvísi og þar á ég við
t.d. DDT og PCB. Ef við tökum
þetta síðarnefnda fyrir sem allir
eru að tala um þá er þar um ræða
yfir 100 mismunandi efnasam-
bönd.
En nú vita t.d þýskar húsmæð-
ur ekki hvort fiskurinn sem þær
eru að kaupa er frá íslandi eða
ekki?
- Það er einmitt málið. Ákaf-
lega lítill hluti af okkar fiski er
raunverulega seldur sem fiskur
frá íslandi. Að vísu deila menn
dálítið um það hversu alvarleg
þessi mengunarumræða verður.
Ef við fáum annan faraldur af
eitruðum þörungum í Norðursjó
og Eystrasalti, ef við fáum sela-
dauða og þúsundir sela rekur upp
að ströndum Skandinavíu þá fer
fó!k að spyrja: Hvað er aðgerast?
Hvað er að? Þá stöndum við
frammi fyrir því hver verður
ímynd fisksins í augum neytenda.
Fólki getur þá farið að finnast að
fiskur sé hættulegur matur sem
beri að forðast. Dæmi um þetta
er t.d. ormafárið sem kom upp í
Þýskalandi hér um árið. Þá datt
niður öll fisksala óháð því hvaða
fisk var um að ræða.
Er unnið að einhverjum nýj-
ungum á ykkar vegum í fram-
ieiðslu sjávarafurða?
- Við erum með ýmis verkefni
bæði sjálf og í tengslum við aðra.
En menn verða að gera sér það
ljóst að stóru möguleikarnar eru
búnir. Við eigum enga stóra van-
nýtta stofna þannig að við erum í
rauninni alltaf að leggja meiri og
meiri vinnu í kannski að ná í
minni og minni verðmæti. Samt
held ég því fram að það sé eftir
heilmiklu að slægjast ennþá. Þar
ber einna hæst svokölluð nýting-
armál, að breyta fiskúrgangi í
verðmæti. Hvort sem við breyt-
um þeim í fóður sem við seljum
eða fóður sem við notum til að
framleiða lax eða einhverjar aðr-
ar dýrar sjávarafurðir. Nú, það
eru ýmsar nýjungar í sambandi
við að nýta t.d. hausa með til-
komu Kvikkvélarinnar sem virk-
ar mjög vel og núna er hægt að
framleiða úr hausunum mikið
magn af marningi. Síðan er
spurningin hvað við gerum við
hann. Getum við notað hann til
að framleiða tilbúna sjávarrétti?
Þar með aukum við verðmæti
hans allverulega. Það eru komn-
ar fram vélar sem taka fisklund-
irnar af hryggnum sem getur orð-
ið umtalsvert magn eða allt að
1000 tonn sem menn hafa verið
að tala um.
Framleiðsla á tilbúnum sjávar-
réttum. Er það framtíðin?
- Það er ekki hægt að neita því
að það er deilt um gildi þessa hér
að fara út í þessa framleiðslu. Það
eru tveir hópar. Annars vegar
menn sem segja að við eigum
ekki að hugsa um þetta. Við
eigum bara að flytja hráefnið út
og síðan vinna menn þessa rétti
erlendis. Svo hinir sem sjá þetta
fyrir sér sem hluta af iðnaðar-
menningunni í kringum fiskiðnað
sem býður upp á það t.d. að það
er hægt að vinna úr fersku hrá-
efni. Ef þessir réttir eru unnir er-
lendis þarf að frysta fiskinn og
þíða hann upp, vinna hann og
frysta síðan aftur. Með því að ein-
frysta fiskinn nást betri gæði. I
þessu sambandi vil ég leggja
áherslu á að þá erum við að tala
um iðnmenningarfyrirbæri. Við
erum að tala um það hvort við
ætlum hreinlega að gefast upp og
segja: Við getum þetta aldrei.
Við verðum að láta Þjóðverjana
um þetta, Breta og Frakka, en
við getum þetta ekki.
Hvað finnst þér?
- Mér finnst að við eigum að
fara inná þessa línu. Það er síðan
spurning hversu stór þáttur þetta
eigi að vera í okkar iðnaði sem er
síðan allt annað mál. Ég held að
við drögumst aftur úr og okkar
hefðbundni fiskiðnaður geti
drabbast niður ef við fylgjumst
ekki með.
Teiurðu að við eigum að ein-
henda okkur út í þessa fram-
leiðslu eða halda okkur eingöngu
við hráefnisútflutning?
- Ég held að við stöndum á
tímamótum í þessu. Eitt er þó al-
veg víst. Við fáum engar krafta-
verkalausnir. Framleiðsla á til-
búnum sjávarréttum er það ekki
frekar en fjöldaútflutningur á
ferskum fiski. Það eru engar slík-
ar lausnir í gangi. Við þurfum að
byggja upp iðnaðarumhverfi í
kringum sjávarútveginn þannig
að menn séu stöðugt að leita að
nýjum möguleikum meðal ann-
ars í tilbúnum sjávarréttum. Ég
vildi t.d. sjá þróunarverkefni
varðandi þá framleiðslu þar sem
við mundum kanna hvaða hug-
myndir eru í gangi og hvaða
markaðstengslum menn gætu
náð og hvernig við getum tækni-
lega staðið að því að vinna þessa
rétti.
Hvernig er samstarfi ykkar:
háttað við þá aðiia sem vilja koma
framleiðslunýjungum á markað?
- Við teljum hér að vöruþró-
unarmál verði ekki almennilega
unnin nema í tengslum við fyrir-
tæki eða hagsmunaaðila. Menn
verða að hafa markaðstengslin,
annars verður þetta gagnslaus
vinna með öllu. Þannig að við
tökum ekki upp vöruþróunar-
verkefni sem slík á stofnuninni.
Er eitthvað um það?
- Já já.
Dæmi?
- Við höfum unnið með fyrir-
tæki sem heitir Frostmar við þró-
un tilbúinna rétta og þeir eru að
þreifa fyrir sér með markaði sem
lofar allt mjög góðu. Þetta er
mjög erfitt og kostar mikla vinnu,
þolinmæði og mikla lagni.
Finnst þér vera skilningur fyrir
frumkvæði sem þessu?
- Sko, stóru sölusamtökin eru
öll að gera góða hluti í þessum
efnum, SH, SÍS og SÍF. Þau eru
öll að þreifa fyrri sér með smá-
sölupakkningar á ýmsum mörk-
uðum. Mörgum finnst þó nóg að
þessi þrjú stóru samtök séu með
starfsemi sem þessa í gangi. En
gleyma því að það eru mörg smá-
fyrirtæki, kannski ekki mjög
burðug, en mjór er mikils vísir og
það þarf líka að sinna þeim.
Hvað finnst þér um þá skoðun
að fullvinnsla sjávarafurða geti
orðið til þess að efla atvinnuiíf
smærri bæja og þorpa víðs vegar
um iandið?
- Því miður held ég að sú sýn sé
ekki rétt. Ekki nema að menn
komist inná einhverja þannig
markaði að við séum að tala um
sælkerafæðu og þá kannski t.d.
fyrir stór hótel erlendis þar sem
þarf að sérvinna skelfisk á hvern
hátt sem síðan er fluttur flugleiðis
út. Fiskréttaframleiðslan verður
hins vegar mjög þróaður verks-
miðjuiðnaður.
Þetta ieiðir hugann að
menntun fiskvinnslufólks og fiski-
ðnaðarmanna. Hvert er þitt álit á
henni eins og hún er í dag?
- Ég held að það hafi tekist í
sjálfu sér vel til með Fiskvinnslu-
skólann á sínum tíma og hann
bætti úr mjög brýnni þörf. En
hann var sniðinn að þörfum iðn-
aðarins eins og hann var þá, en
síðan þá hefur margt gerst. Til
dæmis er farið að vinna fisk í vax-
andi mæli úti á sjó. Augu manna
hafa verið að opnast fyrir því að
meðferð á ísfiski úti á sjó er lykil-
atriði í loka-gæðunum. Samt sem
áður fá sjómenn ákaflega tak-
markaða fræðslu um meðferð
aflans. Ég hef sagt að við þurfum
að taka Fiskvinnsluskólann, Sjó-
mannaskólann og Vélskólann og
steypa þeim saman í einn Sjávar-
útvegsskóla. Eins finnst mér að
Fiskvinnsluskólinn eigi að miða
námið meira við neytandann í
stað þess að miða það of mikið
við þarfirnar eins og þær eru
núna. í dag endar nám fisk-
vinnslunemans við afurðina
frosna í öskju tilbúna sem
heildsölupakkning til útflutnings
í stað þess að gefa nemendunum
góða innsýn í nýjustu tækni í því
að td. að vinna marning í fullbúna
rétti. Auk þess þarf að stórefla
skólann almennt varðandi nám-
skeiðahald og í gerð kennsluefnis
og fleira. Að mínum dómi ætti að
geta starfað við skólann alþjóð-
leg sjávarútvegsdeild sem er jú
kannski annað mál.
-grh
4 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. nóvember 1989