Þjóðviljinn - 03.11.1989, Blaðsíða 13

- Viðtal! Um hvað? segir Ingibjörg Haraldsdóttir,
rétt eins og hún hafi ekkert að segja, enda er hún
bara að senda frá sér Ijóðabók og þýðingu á skáld-
sögu. Bækurnar tvær eru þó ekki eina tilefni viðtals-
ins heldur ferðalög Ingibjargar til Sovétríkjanna og
Kúbu. Fyrir rúmu ári fór hún í fyrsta sinn aftur til
Sovétríkjanna nítján árum eftir að hún lauk þar námi
og því forvitnilegt að fá að vita hvernig henni hafi
orðið við að detta þar inní glasnost og perestrojku. Til
Kúbu fór hún í fyrsta sinn tólf árum eftir að hún flutti
þaðan eftir sex ára búsetu.
En ný bók í íslenskri þýðingu
fœr að ganga fyrir breytingum í
heimspólitíkinni í bili, - hvaða
bók er þetta og eftir hvern?
- Þetta er reyndar önnur bókin
sem ég þýði á þessu ári, segir Ing-
ibjörg. - Sú fyrri heitir Orlaga-
eggin og er eftir Búlgakoff. Hún
kom út í Ugiubókunum fyrr á
þessu ári. Þessi bók sem ég var að
Íjúka við að þýða núna heitir
Börn Arbats og er eftir Rybakov.
Hún kom út í Sovétríkjunum
fyrir tveimur árum og vakti þá
mikla athygli bæði þar og er-
lendis. Hún hefur verið þýdd á
mörg tungumál og er nú nýkomin
út eða um það bil að koma út á
þýsku, frönsku og ensku.
- Þetta er úttekt á Stalínstím-
anum, gerist á árunum 1933-34,
aðallega 1934, og er eiginlega
fyrsta gagnrýna skáldsagan sem
Rússar sjálfir gefa út um þennan
tíma. Arbat er gata og hverfi,
sem við hana er kennt í Moskvu.
Þetta eru margar sögur í einni, í
upphafi bókar er sagt frá hópi af
ungu fólki, sem er að ljúka námi
og byrja lífið og síðan er sagt frá
því, sem á daga þessa drífur, til
dæmis lendir eitt þeirra í Síberíu.
Meðal þeirra sem þarna koma
fy rir er Stalín í eigin persónu, ansi
hryllilegur og mjög trúverðugur,
maður trúir því gjarnan að svona
hafi hann einmitt verið. Þessi lýs-
ing á honum er eitt af því sem er
mest spennandi í bókinni þó þar
sé sagt frá ýmsu sem er mjög
spennandi og áhugavert.
- Rybakoverfæddurl911,svo
hann er að verða áttræður. Hann
Glasnost
við góða
heilsu
hefur verið að gefa út bækur frá heitir Þungur sandur og svo birt- með í smíðum í tuttugu ár, frá
1950, fékk meira að segja Stalín- istalltíeinuþessi,semsumirvilja 1966-86.
verðlaunin árið 1951. Hann hefur halda fram að hann hafi ætlað sér - Það stendur kannski til að
einu sinni áður skrifað sögu sem að reyna að fá út á Khrús- Rybakov komi hingað í tilefni af
vakti einhverja athygli að ráði og jovtímanum en orðið of seinn, en útgáfu bókarinnar á íslensku, en
var þýdd á önnur tungumál en sú aðrir segja að hann hafi verið er þó ekki alveg víst, þetta er erf-
12 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. nóvembor 1989
Ingibjörg Haraldsdóttir: Varð að klípa mig
í handlegginn til að
minna mig á að ég væri í Sovétríkjunum
Ingibjörg Haraldsdóttir: Kúba
lýtur allt öðrum lögmálum en So-
vétríkin. Það erekki hægt að bera
þessi lönd saman.
Mynd - Jim Smart.
ið ferð fyrir svona gamlan mann.
En hann erenn að skrifa, kallinn.
Þetta er ekki nema fyrsta bindið
af sögunni. Annað bindið hefur
þegar verið gefið út í Sovétríkj-
unum og hann er enn að, svo
þetta getur orðið heilmikill bálk-
ur.
Sérkennilegt
andrúmsloft
- Það eru ansi merkilegir hlutir
að gerast í Sovétríkjunum núna
og það að bók eins og Börn Ar-
bats skuli vera gefin út er bara eitt
af merkjunum um það. Það er
líka verið að gefa út bækur sem
áður hefur ekki verið leyfilegt að
gefa út í landinu eins og til dæmis
Dr. Zhivago eftir Pasternak.
Hvernig kom þetta þér fyrir
sjónir þegar þú komst aftur til So-
vétríkjanna eftir allan þennan
tíma? Petta eru orðin ein 20 ár er
það ekki?
- Jú núna í desember verða
tuttugu ár liðin frá því að ég út-
skrifaðist úr kvikmyndaskóla í
Moskvu. Ég lauk námi í desemb-
er 1969, flutti til Kúbu eftir ára-
mótin og kom svo ekkert til So-
vétríkjanna fyrr en í fyrra, þá fór
ég þangað sem fararstjóri og eins
fór ég aftur með hóp í sumar. Það
var ansi fróðlegt að koma þangað
aftur eftir svona langan tíma.
- Ég stoppaði að vísu ekki
nema í hálfan mánuð í hvort
skipti og var ekki nema þrjá daga
í Moskvu, svo það var lítill tími til
að grafa upp fólk sem ég þekkti
þegar ég bjó þar því ég var líka að
vinna. Ég hef ekki þann saman-
burð sem ég hefði getað fengið ef
ég hefði verið þarna í mánaðar
fríi og haft nógan tíma til að leita
uppi gömlu vinina og ræða við þá.
En mér tókst þó að hafa upp á
sumum af gömlu kunningjunum
og eins horfði ég á sjónvarp og las
blöðin, og það sagði mér ýmislegt
um þær breytingar sem þarna
hafa orðið.
- Þarna ríkti alveg óskaplega
sérkennilegt andrúmsloft. Bara
sjónvarpið var þannig að ég varð
að klípa mig í handlegginn til að
minna mig á að ég væri í Sovét-
ríkjunum. Fréttirnar voru alveg
ótrúlegar; fréttaflutningurinn,
gagnrýnin og umræðan var svo
ólík því sem hún var í gamla daga
að ég varð alveg dolfallin. En það
getur verið að það sé einmitt um-
ræðan sem hefur breyst mest.
Fólk er orðið gagnrýnið og
neikvætt og segir það hverjum
sem heyra vill, en hins vegar eru
sjáanlegar breytingar ekki svo
miklar. Moskva hefur að vísu
stækkað alveg geysilega á þessum
20 árum, það sér maður um leið
og komið er frá flugvellinum.
Aður var ekið í gegnum birki-
skóga í langan tíma, en nú er
maður strax kominn inn í borg-
ina.
- Reyndar var ein breyting,
sem ég varð áþreifanlega vör við í
seinni ferð minni sem fararstjóri
og það var hvað svarti markaður-
inn var orðinn áberandi bara á
þessu eina ári. Það var alveg með
ólíkindum hvað fólk var orðið
frekt og ágengt. Ferðamanna var
beðið í hópum alls staðar þar sem
þeirra var von og ekkert verið að
fara í felur með það, enda virtist
lögreglan ekki hafa nokkra
löngun til að skipta sér af þessu.
Meira að segja starfsfólk hótels-
ins sem við bjuggum á bankaði
uppá hjá mér til að vita hvort ég
hefði eitthvað til sölu. Alveg
sama hvað. Þetta var alveg ó-
skaplega uppáþrengjandi og er
nokkuð sem ég varð aldrei vör
við þegar ég bjó þarna þó ferða-
menn hafi kannski alltaf vitað af
því.
- Ég reyndi að spyrjast fyrir
um hverju þetta sætti og var sagt
að allir væru orðnir svona hrædd-
ir við breytingar í peningamálum.
Það er hluti almennings sem
bregst svona við perestrojkunni.
Rúblan er orðin mjög hlægilegur
pappír og fólk óttast myntbreyt-
ingu og reynir því að kaupa hvað
sem er til að losna við rúbluna.
Ferðamenn verða svo fyrir barð-
inu á þessu kaupæði því það er
lítið hægt að fá í búðum.
Allt á
ógnarhraða
- Ég held að þeim gangi vel
með glasnost þarna fyrir austan,
það hefur alltaf verið þeirra
sterka hlið að tala um hlutina, en
ég held að perestrojkan gangi
ekki eins vel. Það vill oft verða
svo með framkvæmdir í Sovét-
ríkjunum. Rússar virðast eiga
auðveldara með að tala en fram-
kvæma. Það geta þó auðvitað
hafa orðið ýmsar breytingar í
efnahagslífinu þó ég hafi ekki
orðið vör við þær á hálfum mán-
uði. - En sem stendur ríkir þarna
erfitt og ótryggt ástand. Nú eru
að koma upp á yfirborðið ýmis
vandamál, sem hafa hlaðist upp
árum saman eins og til dæmis
þjóðernisvandamálin. Þegar þau
brjótast út getur skapast mjög
hættulegt ástand eins og dæmin
sanna.
- En hvort sem maður telur sig
hafa orðið varan við einhverjar
breytingar á skipulaginu eða ekki
fer það ekkert á milli mála að
þarna er eitthvað mikið og spenn-
andi að gerast, hvert svo sem það
leiðir. Og það er víst enginn vafi á
því að það var orðin mikil þörf á
breytingum. Ég kom fyrst til So-
vétríkjanna árið 1963, í lok
Khrúsjovtímans, einmitt um það
leyti sem allt fer aftur að frjósa.
Þegar ég fór, 1969 var byrjað
þetta stöðnunartímabil, sem nú
er kennt við Brézhnev og þó ég
hafi á þeim árum verið það upp-
tekin af eigin lífi að út af fyrir sig
skipti það sem gerðist í þjóðfé-
laginu mig litlu máli, man ég eftir
því að síðustu árin mín þarna var
uggur í mörgum. Menn voru
hræddir um að nýr Stalínstími
með persónudýrkun á leiðtogan-
um væri að renna upp og það
virðist hafa gengið eftir að ein-
hverju leyti.
- Nú gerast hlutirnir hinsvegar
á ógnarhraða og það getur að
vissu leyti verið hættulegt. Fjöl-
margir hafa komið sér vel fyrir
undir gamla kerfinu og munu þar
af leiðandi reyna að koma í veg
fyrir allar breytingar. En ég held
að það sé ekki hægt að snúa þró-
uninni við. Það leggur enginn
heilvita maður í það.
Kúbanir fara
eigin leiðir
En nú fórstu líka til Kúbu i
fyrsta sinn í langan tíma...
- Já, fortíðin hefur verið að
hellast yfir mig aftur. Ég fór til
Kúbu í fyrra í fyrsta skipti í tólf ár.
Ég flutti þangað í janúar 1970 og
bjó þar fram í desember 1975, svo
nú eru um 13 ár síðan ég flutti
þaðan. Það sem þar er að gerast
er náttúrlega allt annað en í So-
vétríkjunum, enda eru þetta
mjög ólík þjóðfélög þó þetta eigi
að heita sama hugmyndafræðin.
Kúba lýtur allt öðrum lögmálum
en Evrópulöndin og Sovétríkin,
en það var líka mjög spennandi
að koma þangað.
- Þar hafa verið talsverðir örð-
ugleikar eins og annars staðar í
þriðja heiminum, heimskreppan
sem nú kemur hvað verst niður á
honum skapar ekki síður erfið-
leika hjá Kúbönum en hjá ná-
grönnum þeirra. Það er á þeim
mikið skuldabasl. Þó ríkir að
mörgu leyti allt annað ástand á
Kúbu en í nágrannalöndunum
því þó á mörgum sviðum hafi
þeim gengið brösuglega hefur
þeim til dæmis tekist að byggja
upp heilbrigðis- og menntakerfi
sem er fullkomlega sambærilegt
við Evrópulöndin.
- Nú stendur þar yfir mikil her-
ferð gegn spillingu. Sú barátta er
hluti af herferð sem hófst 1986 og
er kölluð Leiðréttingarherferðin.
Tilgangurinn er að blása lífi í
gömlu byltingarglæðurnar og
endurvekja eldmóðinn og þar
hefur orðið talsvert ágengt. Til
dæmis er fólk aftur farið að trúa
því að það geti sjálft leyst erfið
vandamál sem það var eiginlega
búið að gefast upp á, eins og að
byggja upp Havana. Þar byggir
fólk nú íbúðarhús og dagvistar-
heimili í sjálfboðavinnu og ríkir
mikil stemmning.
Er þróunin í Sovétríkjunum og
á Kúbu á einhvern hátt sambœri-
leg?
- Þetta eru svo gjörólík lönd.
Saga þeirra og landafræði eru
tveir andstæðir pólar svo það er
alls ekki hægt að bera þau saman.
Sovétríkin eru svo ótrúlega stór
að maður fær enga yfirsýn yfir
landið þó maður búi þar árum
saman í einhverri einni borg.
Þetta er svo mikið flæmi og þjóð-
irnar eru svo ólíkar að það er
mjög erfitt að fá einhverja
heildarmynd af ríkinu. Kúbanir
eru hins vegar eyþjóð. Þar er allt
mikið viðráðanlegra og nær
manni en í stórveldi eins og So-
vétríkjunum.
- Sama er að segja um sögu
þessara ríkja. Þó mikið hafi verið
barist á Kúbu og þar hafi verið
mikið um ofbeldi og hörku er það
af allt öðrum toga en það sem
hefur gerst í Sovétríkj unum. í So-
vétríkjunum er svo stutt í hörm-
ungar sem hvfla á þjóðinni eins
og farg. Það nægir að nefna síðari
heimsstyrjöldina og Stalínstím-
ann sem dæmi. Þegar ég kom til
Sovétríkjanna voru ekki liðin
nema 18 ár frá lokum heimsstyrj-
aldarinnar og 10 ár frá dauða Sta-
líns svo þetta var allt svo nálægt
fólki. Það þurfti ekki að vera svo
mikið eldra en ég til að hafa upp-
lifað einhverjar skelfingar sem
mótuðu öll þess viðhorf. Á Kúbu
var allt svo miklu léttara. Þar býr
allt öðruvísi fólk og á því hvílir
ekkert sambærilegt farg.
Hafa glasnost og perestrojka þá
ekki haft nein áhrif á Kúbu?
- Auðvitað hefur það haft
áhrif, það hlýtur að vera og sjálf-
sagt hefur margt gerst síðan ég
var þarna í fyrra. Hlutir sem mað-
ur fréttir ekki af nema maður fari
þangað. En hinsvegar held ég
ekki að þau áhrif séu neitt vel séð
á Kúbu. Kúbanir hafa fyrir löngu
áskilið sér rétt til að fara eigin
leiðir í mótun síns þjóðfélags og á
það er lögð áhersla í öllum opin-
berum ræðum. Kúbanir leggja
líka áherslu á það að þeir ætli
ekki að snúa aftur til kapítalism-
ans, þangað hafi þeir ekkert að
sækja. Þeir ætla að beina sínum
kröftum að því að byggja upp sós-
íalismann og Leiðréttingarher-
ferðin er hluti af því. Svo er bara
að bíða og sjá hvernig til tekst.
- Auðvitað var margt orðið
ólíkt því sem það var þegar ég bjó
þarna. Margt var orðið auðveld-
ara og aðgengilegra, vöruskort-
urinn var orðinn minni, en dag-
legt líf var samt enn mjög erfitt og
tímafrekt. Bara svona einfaldir
hlutir eins og til dæmis að kaupa í
mat og elda gat verið ótrúlega
erfitt og tímafrekt.
Vel geymd
fyrir austan
járntjald ‘68
En svo við víkjum að öðru, -
get ég ekki pínt þig til að segja
eitthvað um Ijóðabókina sem þú
ert að gefa út?
- Þetta er mín þriðja ljóðabók.
Sú fyrsta kom út 1974, og sú
önnur 1983, svo þetta eru ljóð
sem hafa orðið til á undanförnum
sex árum. Ég er ekki mjög af-
kastamikið ljóðskáld. Þetta er
eitthvað sem er alltaf í gangi hjá
mér og gerist mjög hægt.
Snúast Ijóðin um eitthvert
ákveðið þema?
- Bókin heitir Nú eru aðrir
tímar, nafn sem kannski ber vott
um einhverja nostalgíu eða for-
tíðarþrá og ef hægt er að sjá
eitthvert þema í þessari bók er
það kannski þetta með fortíðina
sem hellist aftur yfir mann. En
það er reyndar alls ekki eina
þemað. Kannski hreint og beint
villandi að vera að segja svona
hluti. Ég hef ekki setið við að
yrkja einhver eftirsjárljóð und-
anfarin sex ár.
- En komi þarna fyrir einhver
nostalgía er mín eina von að hún
sé öðruvísi en minna jafnaldra,
því ég var í öðrum menningar-
heimi í 12 ár og sé þannig eftir
öðrum hlutum en þeir. Árið 1968
var ég vel geymd fyrir austan
járntjald, svo það sem þá gerðist
og það sem fylgdi í kjölfarið sá ég
talsvert öðrum augum en jafn-
aldrar mínir á Vesturlöndum.
Hafði ‘68 þá engin áhrif fyrir
austan járntjald?
- Aðallega þau að eftir
innrásina í Tékkóslóvakíu var
farið að kenna okkur útlending-
unum pólitísk fræði. Sögu komm-
únistaflokksins og þess háttar,
nokkuð sem við höfðum sloppið
við fram að því. Auðvitað las
maður um það sem var að gerast,
en það var samt býsna fjarlægt.
Þar að auki var ég stödd á Kúbu
þegar innrásin var gerð í Tékkó-
slóvakíu svo hún var ansi fjarlæg
líka. Á Kúbu skipti Evrópa fyrir
norðan Spán óskaplega litlu máli
svo þó það væri sagt frá þessu var
það ekkert sem kom neinu róti á
fólk. Á Kúbu er allt annar menn-
ingarheimur en í Evrópu. Spánn
skipti máli sem móðurlandið en
annars beinist athyglin að Róm-
önsku Ameríku og Bandaríkjun-
um.
Getum við átt von áfleiri nýjum
bókmenntaverkum „að austan" í
þinni þýðingu á nœstunni?
- Það er aldrei að vita, mér
finnst gaman að þýða. Nú eru
spennandi tímar í sovéskum bók-
menntum og tilvinnandi að fylgj-
ast með því sem þar gerist.
LG
1)3 ,lJ«
-'■Vj -iy
'j’s
3i« t> löUiíiuiJloo oiagitt iu ,ui<uo )«/ - *- ; "t g-. . j... -~ . ,
•• V'.~ - <: ■■' ■'
Föstudagur 3. nóvember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 13

. s <• <1 * T y * 8 •