Þjóðviljinn - 05.01.1990, Blaðsíða 19

HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
Sósíalismi - yfirskin og vemleiki
Menn eru að draga ályktanir af
hruni þeirra valdkerfa sem
kommúnistaflokkar komu sér
upp um austanverða Evrópu og
gengurmisjafnlega. Einnaverst
gengur.þó höfundi Reykjavíkurb-
réfs sem birtist í Morgunblaðinu á
gamlársdag. En hann fer út í
þessa samanburðarfræði hér:
Ásama bás og SS
„Bjöm Sveinsson Björnsson
þagði í hálfa öld áður en hann
gerði grein fyrir afstöðu sinni og
stuðningi við Þýskaland nazis-
mans. Til þess lágu mjög per-
sónulegar ástæður. En hann hef-
ur lagt spilin á borðið. Þeir menn
sem gengið hafa erinda sósíalis-
mans alla sína ævi og horfast nú í
augu við hmn hans og komast
ekki lengur hj á því að viðurkenna
ofbeldisverk hans, em í nákvæm-
lega sömu stöðu og þeir sem
gengu til liðs við nazista á sínum
tíma. Þeirra hlutur er ekki betri.
Þeir verða að gera upp sín mál.“
Þessi klausa er í senn heimsku-
leg og siðblind.
í fyrsta lagi vegna þessa hér:
Sósíalistar sem stóðu í harðri
stéttabaráttu á fjórða og fimmta
áratugnum leituðu sér margir
nokkurs trausts og halds í þeirri
trú, að í Sovétríkjunum og ná-
lægum sveitum væri byrjað á að
skapa réttlátt þjóðfélag. Og vildu
helst ekki annað en gott eitt um
þau lönd heyra. Þessi trú var
vissulega dapurleg vegna þess að
hér var illa farið með heldur góð-
kynjaðar vonir. En menn sem svo
hugsuðu og skrifuðu eiga blátt
áfram ekkert sameiginlegt með
manni sem gengur í SS-sveitir
Hitlers og Himmlers og stýrir
áróðri Þjóðverja í hemuminni
Danmörku. Fullkomin siðblinda
reyndar að halda öðm eins fram.
Varnir, gagnrýni
í annan stað er það ekki sama
að halda uppi vömum fyrir of-
beldisverk (eins og innrás Rússa í
Finnland eða pólitísk réttarhöld)
og að aðhyllast sósíalisma. Þeir
menn sem trúðu t.d. opinberum
sovéskum áróðri um fyrrgreind
ofbeldisverk og innlimuðu hann í
sína heimsmynd, em langflestir
löngu horfnir af vettvangi.
Samtímamenn á vinstrikanti geta
ekki tekið meiri ábyrgð á þeim en
Björn Bjamason og Styrmir
Gunnarsson á gömlum Morgun-
blaðsskrifum um það „jákvæða“
hjá Hitler eða um það að flótta-
menn af gyðingaættum sem hing-
að komu, væm „landshomalýð-
ur“ sem ætti að flæma á brott.
í þriðja lagi: obbinn af íslensk-
um sósíalistum hefur vitað það og
viðurkennt í orði og verki í amk
tvo-þrjá áratugi að sósíalismi
kemst alls ekki af án lýðræðis
(helsta undantekning frá þessu
vom á seinni ámm nokkrir
þriðjaheimsrómantfkusar af 68-
kynslóðinni svonefndu). Það er
blátt áfram fölsun að láta sem um
þau mál hafi ríkt þögn. íslenskir
vinstrimenn hafa reyndar, ásamt
félögum sínum í öðmm löndum,
verið með sína gagnrýni á
mannréttindabrot og réttleysi í
Austur-Evrópu vaidhöfum þar
eystra meiri þymir í augum en
hægrimálgögnin. Einmitt vegna
þess að gagnrýni frá vinstri byggir
ekki síst á því að draga fram mun
á orðum og gjörðum, yfirskini og
vemleika-þ.e.a.s. ámilliskmms
í nafni sósíalisma og raunvem-
legrar framgöngu valdsmanna.
Samsæri
nauðhyggjunnar
í fjórða lagi skal bent á það, að
þegar Morgunblaðsmaður er að
setja jafnaðarmerki milli sósíal-
isma og stjómarhátta í Austur-
Evrópu og Sovétríkjunum, þá er
hann að taka þátt í afar sérstæðu
samsæri sem hefur lengi verið
þymir í augum evrópskra vinstri-
sinna. Samsærið er á þá leið, að
þegar vinstrimenn beittu fyrir sig
eðlilegri kröfugerð sósíalískra
hugsjóna til að skjóta á vald-
hroka og gikkshátt Kremlverja,
þá höfðu þeir fyrir sið að svara
sem svo: Þegið þið armingiar.
Ekkert hafið þið til mála lagt, það
emm VIÐ sem búum við hinn
„raunverulega sósíalisma“. Þetta
hafa bandarískir ráðamenn tekið
undir fegins hendi: já einmitt,
sósíalisminn er í Sovétríkjunum
og þar um kring og hvergi nema
þar. Með þessu móti vom risa-
veldin nokkuð samstiga í því að
reyna að f æra villumenn til vinstri
í spennitreyju einskonar sögu-
legrar nauðhyggju. Sá sem tekur
undir gagnrýni á okkur, sögðu
Kremlverjar, hann er að „hella
vatni á myllur“ íhaldsins og
heimsauðvaldsins. Sá sem er
eitthvað að brölta með sósíalísk-
ar hugmyndir, sögðu þeir fyrir
vestan, hann er í raun að grafa
undan lýðræðinu, hjálpa Rússum
og mun hvergi enda fyrr en í Gú-
laginu, eins þótt hann kalli sig
sósíaldemókrata í hverju orði.
Margir kostir
Það er þessi leikur sem höfund-
ur Reykjavíkurbréfs stendur í,
treystandi á það að lesandinn sé
löngu búinn að týna sjálfum sér í
öllu því moldviðri sem þyrlað er
upp í kringum hugtök eins og sós-
íalisma. I þeim mekki er skást að
lesa viðbrögð þeirra sem ekki em
svo uppteknir af pólitískum
stundarhagsmunum, að þeir láti
sögu og samhengi lönd og leið.
Þegar flokksræðið var að
hrynja í Austur-Þýskalandi átti
Spiegel fróðlegt viðtal við einn
helsta sérfræðing Vestur-
Þjóðverja um málefni þess lands,
Doris Comelsen. Hún talaði um
fáránlegar afleiðingar hins altæka
áætlunarbúskapar í Austur-
Þýskalandi, sem þó þýddi ekki að
öll áætlanagerð væri út í hött.
Sósíalismi í efnahagsstýringu,
sagði hún, á sér margra kosta völ,
engu síður en kapítalisminn sem
er allur annar í Bandaríkjunum
en í Svíþjóð (margir Bandaríkja-
menn telja reyndar að í Svtþjóð
ríki sósíalismi). Áætlunarbú-
skapurinn, sagði Doris Comels-
en, er engin óhjákvæmileg nauð-
syn í sósíalisma. Sósíalískar hug-
myndir em hugsjónir um heim,
sem er laus við arðrán, þar sem
menn geta lifað í öryggi og hafa
jafnstöðu í byrjun lífsbaráttunn-
ar. Þetta em gmndvallaratriði í
sósíalisma en ekki áætlunarbú-
skapurinn.
Margar
vistarverur
Friederich Engels sagði á sín-
um tíma að sósíalismi væri ekki
eitthvert tiltekið ástand eða fyrir-
komulag sem menn gengju inn í
eða sveigðu raunvemleikann
undir, heldur hreyfing sem
breytti rfkjandi ástandi. Hann
varð ekki til vegna „mennta-
mannahroka" hinna stjórnlyndu,
heldur blátt áfram vegna þess, að
gífurlegt djúp var staðfest milli
ríkra og fátækra, djúp sem var í
sjálfu sér andstætt þeirri gmnd-
vallarkröfu að menn væm fæddir
jafnir og hefðu rétt til að lifa. Sós-
íalisminn er bæði framhald af
jafnaðarkröfum kristindómsins,
sem gerir auðsöfnun að meiri-
háttar synd (sjá söguna um ríka
manninn og Lasarus), hann er
líka viðleitni til að gera vígorð
borgarabyltingarinnar um jafn-
rétti og bræðarlag að vemleika,
láta hana standa við fögru orðin
En hann er ekki heimskirkja
með páfa, þótt reynt hafi verið að
gera það úr honum. Sósíalistar
hafa rifist í hundrað og fimmtíu ár
um aðferðir og kröfugerð og fær-
ar leiðir og þeir munu halda
áfram að gera það. Þeir hafa kall-
að sig sósíalista, kommúnista,
jafnaðarmenn, stjómleysinga,
syndikalista, þeir hafa komið við
sögu í samvinnuhreyfingu og
kvennahreyfingu. Meðal þeirra
hafa verið gjörbyltingarmenn
sem aðhylltust svo altæka jafnað-
arstefnu að allir skyldu hafa
hnífjöfn kjör (og sóttu sumir
hvatningu í Postulasöguna um
fmmkristnina en aðrir í „menn-
ingarbyltingu“ Maós formanns).
Meðan aðrir töldu það nægan
sósíalisma að koma á sæmilegu
félagslegu öryggisneti og láta
annað eiga sig. Meðal jaftiaðar-
manna hafa verið menn sem vom
andstæðir öllu ríkisvaldi og menn
sem trúðu mjög á föðurlega for-
sjón þess. Sumir hafa trúað á
þjóðnýtingu, aðrir á fram-
ieiðslusamvinnufélög, enn aðrir á
sósíalískan markaðsbúskap.
Þessi margbreytileiki getur verið
dapurlegur í sinni sundurvirkni,
en hann er nauðsynleg forsenda
þess að hreyfing geti þróast,
bmgðist við aðstæðum, haldið
áfram að móta þjóðfélög
heimsins eins og hún hefur gert
með margvíslegum hætti. Enginn
hefur einkarétt á hugsjónum
jafnaðar og engum má afhenda
slíkan rétt.
Og í guðanna bænum: menn
skyldu venja sig af því að taka of
mikið mark á því hvað menn
kalla sig eða em kallaðir. Hugs-
um til tveggja einræðisherra: Ce-
aucescus hins rúmenska og Marc-
osar á Filippseyjum. Mikið var
viðskilnaður þeirra líkur: fátækir
þegnar og fáránlegar lúxushallir.
Það er í rauninni ekki annað en
söguleg og landfræðileg tilviljun,
að annar valdsherrann réttlætti
sig með því að hann væri að berj-
ast gegn kapítalisma og hinn með
því að hann væri djarfur riddari í
slagnum við kommúnismann.
Það kom allt út á eitt fyrir fólkið í
löndum þeirra.
Föstudagur 5. janúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19