Þjóðviljinn - 30.03.1990, Blaðsíða 7

ERLENDAR FRETTIR
Víetnamskur sósíalismi
Efnahagsumbœtur hafa skilað ótrúlegum árangri á örstuttum tíma þráttfyrir að víetnamskir kommúnistar sýni
engin merkiþess aðþeir hyggist slaka á alrœði sínu í stjórnkerfinu
Víetnamar komust í röð helstu
hrísgrjónaútflutningsþjóða
heims á síðasta ári eftir viðvar-
andi hungursneyð ár eftir ár.
Hagstætt veðurfar hafði sitt að
segja en höfuðástæðan fyrir bætt-
um hag Víetnama er samt víð-
tækar efnahagsumbætur sem
sagðar eru þær róttækustu og
best heppnuðu í nokkru sósíal-
ísku ríki.
Víetnamskir kommúnistar
fylgdu upphaflega harðlínu sósí-
alisma að stalínískri fyrirmynd i
efnahagsmálum. Hann dugði
þeim ágætlega f frelsistríðinu
gegn bandarísku leppstjórninni f
Suður-Víetnam. En fljótlega eftir
sigur kommúnista kom í ljós að
miðstýríng í efnahagsmálum var
ekki sériega framleiðsluhvetjandi
fyrir smábændur og aðra smá-
framleiðendur sem voru megin-
uppistaða víetnamsks efnahags-
Iffs. Árið 1986 var ástandið
orðið svo slæmt að kommúnistar
ákváðu að venda sfnu kvæði f
kross og leyfa einkaframtak í
landbúnaði, þjónustu og smáiðn-
aði. Lítil sem engin framleiðslu-
aukning hafði orðið í landbúnaði
árum saman á sama tíma og þjóð-
inni fjölgaði um eina miljón á ári
þrátt fyrir stöðugan straum
flóttamanna úr landi.
Einkaframtakið
blómstrar
Efnahagsumbæturnar voru
fyrst og fremst fólgnar í að draga
úr miðstýringu og gefa einka-
framtakinu lausan tauminn.
Smábændum var úthiutað landi
og þeir fengu leyfí til að selja mik-
inn hluta framleiðslu sinnar á
frjálsum markaði.
Mótmælaaðgerðir mörg
hundruð bænda í Ho Chi Minh
borg fyrir tveimur árum urðu til
að flýta breytingunum enn frek-
ar. Gerðir voru formlegir samn-
ingar við bændur um yfirráðarétt
yfir landskikum til að minnsta
kosti 15 ára og allt upp í 50 ár.
Við það fengu bændur tilfinn-
ingu fyrir því að þeir réðu sjálfir
yfir landinu sem þeir ræktuðu og
að afkomendur þeirra hefðu
góða möguleika á að fá að halda
því.
Nghiem Xuan Tue háttsettur
embættismaður hjá vinnumála-
ráðuneytisins segir reynslu Víet-
nama sýna að vonlaust sé að
þvinga bændur til að ná árangri.
Tran Huan Phoi aðalfram-
kvæmadastjóri í ráðuneyti efna-
hagstengsla við önnur ríki segir
að nú sé alltaf gengið út frá því að
bændur verði að græða.
Engin grjón
fyrir borgarsvín
Skattar, sem bændur höfðu
greitt með hrísgrjónum, voru
lækkaðir og verðlag gefið frjálst.
Við það varð hrísgrjónaverð í
meira samræmi við framleiðslu-
kostnað og það var hagkvæmt
fyrir bændur að einbeita sér að
hrísgrjónarækt.
Hætt var líka að úthluta ríkis-
starfsmönnum mánaðarlega 13
kílógramma skammti af niður-
greiddum hrísgrjónum til þess að
draga úr sóun. Þeir notuðu stóran
hluta hrísgrjónanna til að fóðra
svín og önnur húsdýr.
Áætlað er að um 100 þúsund
svín séu í Hanoi og var mikil sóun
fólgin í því að gefa þeim grjón
sem ætluð voru til manneldis.
Umbætumar hafa þannig haft í
för með sér stórbætta nýtingu á
matvælum auk þess sem þær hafa
hvatt bændur til að framleiða
meira. Borgarsvínin verða að láta
sér nægja hrat og matarleyfar af
því að almenningur gefur þeim
ekki forláta hrísgrjón sem hann
kaupir dýmm dómum á mark-
aðnum.
Framleiðslu-
stökk
Frá því að landinu var úthlutað
til smábænda hefur orðið gífurleg
framleiðsluaukning í landbúnaði.
Samkvæmt upplýsingum Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna var mat-
vælaframleiðsla Víetnama 17,6
miljónir tonna aðallega af hrís-
grjónum árið 1987. Matvæ-
laframleiðslan jókst upp í 19,6
miljónir tonna árið 1988 og var
20,5 miljónir tonna á síðasta ári.
Hagstæð veðrátta hefur átt
þátt í framleiðsluaukningunni en
efnahagsumbætumar era samt
sagðar aðalástæðan. Sendifull-
trúar frá Austur-Evrópu segja að
Víetnamar hafi náð betri og
skjótari árangri með efnahags-
umbótum sínum en nokkur
önnur þjóð undir stjóm kom-
múnista.
Víetnamar stefna að því að
framleiða 22 miljónir tonna af
matvælum á þessu ári. Talið er að
þeir hafi góða möguleika á að ná
því marki svo fremi sem þeir
sleppa við öfluga fellibyli sem
æða stundum yfir landið á öðrum
og þriðja ársfjórðungi.
Hrísgrjóna-
útflutningur
Víetnamar, sem neyddust ár
eftir ár til að flytja inn mikið
magn matvæla frá Sovétríkjun-
um, voru skyndilega orðnir
þriðja mesta hrísgrjónaútflutn-
ingsþjóð heims á síðasta ári. Þeir
fluttu út 1,4 miljónir tonna af
hrísgrjónum og komu næstir á
eftir Thailendingum og Banda-
ríkjamönnum.
Thailenskir hrísgrjónakaup-
menn segjast ekki óttast sam-
keppnina, jafnvel þótt víetnöm-
sku hrísgrjónin séu mun ódýrari
en þau thailensku, vegna þess að
þau er mun lakari að gæðum enn
sem komið er.
Víetnamar hafa aðallega flutt
út hrísgrjón til Sovétríkjanna,
Indlands og Kína. Stjórnvöld
segja erfitt að meta heildarverð-
mæti útflutningsins vegna þess að
ríkið hefur ekki lengur einkaleyfi
á milliríkjaverslun. Einstök fylki
og jafnvel einkafyrirtæki mega
líka flytja út hrísgrjón.
Stór hluti útflutningsins hefur
farið til að greiða niður himinhá-
ar skuldir Víetnama við Sovét-
menn. Þeir fengu um þriðjung út-
fluttra grjóna og báðu um meira.
Ný efna-
hagsvandamál
Þrátt fyrir mikinn og góðan ár-
angur af efnahagsumbótunum
hafa þær ekki gengið alveg vand-
ræðalaust fyrir sig. Óðaverðbólg-
an er horfin og fólk fær fylli sína
af mat en atvinnuleysi hefur stór-
aukist.
Þegar farið var að krefjast þess
af ríkisfyrirtækjum að þau
skiluðu hagnaði neyddust mörg
þeirra til að segja upp starfs-
mönnum. Bilið á milli ríkra og
fátækra hefur líka aukist.
Framtakssamir kaupmenn og
útsjónasamir og vinnusamir
bændur hafa hagnast vel en
Nguyen Van Linh aðalritari víetn-
amska kommúnistaflokksins.
óbreyttir ríkisstarfsmenn em
ekki eins vel settir.
Margir forystumenn kommún-
ista em óánægðir með þessa þró-
un. Tran Cong Man aðstoðarrit-
ari blaðamannasambands Víetn-
ams segir að kapítalismi sé góður
fyrir eftiahagsþróunina en hann
geti ekki bundið enda á arðrán.
Víetnamskir kommúnistar verði
því að finna nýja leið.
Kommúnistar
deila ekki völdum
Þrátt fyrir efnahagsumbæturn-
ar hafa víetnamskir kommúnistar
þvertekið fyrir að láta af valda-
einokun sinni að dæmi kommún-
ista í Austur-Evrópu og Sovét-
ríkjunum.
Miðstjórn víetnamska komm-
únistaflokksins hefur setið á
fundi nú í mars og rætt um leiðir
til að koma í veg fyrir að flokkur-
inn glutri niður völdunum svipað
og austur-evrópskir kommúnist-
ar.
Mikil leynd hefur hvílt yfir um-
ræðum á fundinum en hann er
liður í undirbúningi undir sjö-
unda flokksþing víetnamskra
kommúnista sem búist er við að
verði haldið síðar á árinu.
Undirbúningsnefnd miðstjóm-
arfundisins bauð flokksfélögum,
sem talið er að séu um tvær milj-
ónir, að senda athugasemdir við
uppkast að ályktun fundarins.
Mikill fjöldi bréfa er sagður hafa
borist. Þau snémst aðallega um
nauðsyn breytinga á flokksforyst-
unni, sem er mjög við aldur, og
um mikilvægi þess að auka sjálf-
stæði þingsins, gefa félagasam-
tökum frelsi frá flokksafskiptum
og útrýma spillingu í embættis-
mannakerfinu.
Umbótasinnar innan víetnam-
ska kommúnistaflokksins hafa
látið í ljós vilja til að draga úr
beinum áhrifum flokksins sem
teygja sig til allra sviða þjóðlífs-
ins. Þeir hafa samt ekki gengið
svo langt að lýsa yfir stuðningi við
að tekið yrði upp fjölflokkakerfi.
Víetnamskt
salat
Miklar umræður hafa að und-
anfömu átt sér stað innan víetn-
amska kommúnistaflokksins um
leiðir til að bæta ímynd flokksins
og styrkja tengsl hans við al-
menning.
Bui Tin aðstoðarritstjóri
flokksmálgagnsins Nhan Dan
segir að flokkurinn eigi að beita
fortölum en ekki beinum tilskip-
unum til að stjórna. Þessar hug-
myndir vom reifaðar á mið-
stjórnarfundi flokksins í febrúar
og væntanlega hafa þær líka verið
ræddar á fundi miðstjómarinnar í
þessum mánuði.
Nguyen Co Thach utanríkis-
ráðherra Víetnama og félagi í
stjórnmálanefnd flokksins segir
að víetnamski sósíalisminn verði
ólíkur sósíalisma annarra ríkja.
Hann verði víetnamskt salat en
ekki rússneskt salat eins og hann
orðaði það.
Búist er við áttunda flokks-
þingið samþykki að taka upp
þennan sérvíetnamska sósíalisma
síðar á þessu ári. Fæstir eiga von á
að hann felist í brotthvarfi frá
einsflokkskerfi.
Víetnamar hafa aldrei búið við
fjölflokkakerfi. Konfúsísk hug-
myndafræði á enn mikil ítök í Ví-
etnömum. Samkvæmt henni er
vald leiðtoga ríkisins óskorað svo
lengi sem hann tryggir frið og
tekst að bæta kjör almennings.
Alþýða manna á heldur ekki að
vasast í stjórnmálum heldur er
það verkefni sérmenntaðra emb-
ættismanna.
Ekki má heldur gleyma því að
kommúnistar komust til valda í
Víetnam af eigin rammleik.
Staða þeirra er því miklu sterkari
en kommúnista í Austur-Evrópu
sem komust á valdastól með að-
stoð Sovétmanna.
Þaggað niður í róttæk-
um umbótasinnum
Gamlir harðlínumenn undir
forystu Ngueyn Van Linh aðalrit-
ara flokksins hafa á síðustu vik-
um unnið að því að styrkja stöðu
sína með því meðal annars að
draga úr áhrifum róttækra um-
bótasinna innan flokksins.
Klúbbur fyrrverandi bardaga-
manna í andspyrnuhreyfingunni
hefur verið helsti vettvangur rót-
tækra umbótasinna. Hann hefur
um fjögur þúsund félaga sem
koma frá Suður-Víetnam. Þeir
hafa oft látið í ljós gagnrýni á að
efnahagsumbætumar gangi of
hægt og hafa viljað að víetnam-
ska þingið fengið aukið sjálfstæði
frá flokknum.
Klúbburinn, sem var stofnaður
árið 1986, gaf um tíma út frétta-
blað sem síðar var bannað. Hann
hefur samt haldið áfram útgáfu á
óopinberu fréttariti.
Harðlínumenn hafa löngum
litið forystumenn klúbbsins hom-
auga og þann 4. mars síðastliðinn
neyddu þeir framkvæmdastjóm
hans til að skipta um formann og
varaformann sem báðir hafa ver-
ið áhrifamiklir talsmenn róttækra
umbóta.
Félagar í framkvæmdastjóm-
inni segja að stjómvöld hafi hót-
að að láta banna klúbbinn nema
þeir skiptu um forystu.
Leiðtogar víetnamskra komm-
únista em því greinilega ekki á
þeim buxunum að leyfa stjómar-
farsumbætur til samræmis við
efnahagsumbætumar. rb
Stutt yfirlit
Víetnam er 330 þúsund ferkfl-
ómetrar að stærð. Ibúar em rúm-
lega65miljónirtalsins. Þaðvar
öldum saman sjálfstætt konungs-
ríki í nánum tengslum við Kína.
Syðsti hluti þess varð frönsk ný-
lenda 1867 og Frakkar lýstu
norðurhlutann franskt vemdar-
svæði 1883.
Kommúnistaflokkur Indókína
var stofnaður árið 1930 undir for-
ystu Ho Chi Minh. Víetnamar
byrjuðu að leggja Víetnam undir
sig í september 1940 með sam-
þykki Frakka sem vom að nafn-
inu til enn við völd þar til í mars
1945 að Japanar tóku öll völd í
sínar hendur.
Víetnamskir þjóðernissinnar í
samfylkingarsamtökunum Vietn-
Minh, sem kommúnistar áttu að-
ild að, lýstu yfir sjálfstæði Víetn-
ams í kjölfar uppgjafar Japana
1945. Frakkar sendu aftur her til
Víetnams í mars 1946 og stofn-
uðu leppríki í Suður-Víetnam
árið 1949 en kommúnistar héldu
völdum í Norður-Víetnam.
Frakkar reyndu að steypa
stjórn kommúnista í Norður-
Víetnam en biðu hernaðarlegan
ósigur árið 1954 og drógu sig til
baka til Suður-Víetnams. Skær-
uliðar Viet-Cong undir forystu
kommúnista börðust gegn lepp-
stjóm Frakka í Suður-Víetnam.
Bandaríkjamenn blönduðust í
stríðið 1961 og tóku fljótt við
hlutverki Frakka.
Brottflutningur bandaríska
hersins hófst 1973 og leppstjórn
þeirra í Suður-Víetnam féll í apríl
1975. Norður- og Suður-Víetnam
vom sameinuð ári síðar undir
merkjum sósíalisma.
Víetnamar nutu mikillar að-
stoðar Kínverja og Sovétmanna í
frelsisstríðinu. Eftir sameiningu
Víetnams slettist upp á vin-
skapinn við Kínverja sem ætluðu
sér stórt hlutverk við endumpp-
byggingu Víetnams. Kínverskir
innflytjendur í Víetnam vom of-
sóttir og hrökkluðust úr landi í
stórhópum. 200 þúsund Kínverj-
ar flúðu Víetnam árið 1979. Ví-
etnamskur her réðst inn í Kamb-
ódíu 1978 og steypti stjóm
Rauðra Khmera. Kínverjar refs-
uðu Víetnömum með innrás 1979
en drógu her sinn fljótlega til
baka eftir mikið mannfall á báða
bóga.
Víetnamar nutu áfram mikils
stuðnings frá Sovétríkjunum en
hafa að mestu leyti verið einangr-
aðir á alþjóðavettvangi að öðm
leyti. Að undanfömu hefur dreg-
ið mjög úr aðstoð Sovétmanna en
samskipti Víetnama við Kínverja
fara ört batnandi.
Föstudagur 30. mars 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7