Þjóðviljinn - 30.03.1990, Blaðsíða 21

HELGARPISTILL^gi^M, BERGMANN
Hvað sjá ménn á ferðalögum?
■

.
Hver var þaö sem lét þessa
ágætu setningu frá sér fara?:
„Það er leiðinlegt hvað menn
eru farnir að ferðast mikið. Þeir
verða svo þröngsýnir á því“.
Ekki man ég það. En þetta er
nokkuð vel sagt. Auðvitað er
þetta sleggjudómur, en þarfur
slegggjudómur til mótvægis við
annan sem er á þá leið, að menn
víkki svo mjög sinn sjóndeildar-
hring við að ferðast til framandi
landa.
Það gera menn vitanlega. En
til þess þurfa þeir að vera opnir
og forvitnir og lífsreyndir nokk-
uð. Því í rauninni er ekkert
auðveldara en að fara til fjarlægs
lands og sjá það eitt sem gestgjaf-
ar vilja að maður sjái eða blátt
áfram það sem manni finnst sjálf-
um þægilegast að horfa á.
í sendinefnd
Af þessu eru ótal dæmi.
Oft er þá vitnað til sendi-
nefndasósíalismans svonefnda.
En hann er fólginn í því að menn
eru boðnir í reisu að kynna sér
ástandið í byltingarríki, og þeim
er sýnt fólk og mannvirki sem
sanna það að allt sé nú að
breytast til batnaðar með skjó-
tum og öruggum hætti. Og ef
gesturinn hefur tilhneigingu til að
trúa því sem hann sér þá mun
hann gera það. Það getur líka
verið, að hann verði svo yfirkom-
inn af þeim galdri sem kallast
VlP-meðferð (þá er látið við ge-
stinn eins og hann sé þrisvar til
þrjátíu sinnum merkari persóna
en hann hefur dreymt um sjálfan
að hann væri) - að hann dáleiðist
og finnist hann vera staddur í
nýrri og góðri veröld. Sendinefn-
dasósíalismi af þessu tagi bar ein-
hvern sinn síðasta og skrautleg-
asta ávöxt þegar blaðakona af
Tímanum og síðar atkvæðamikil
á Morgunblaðinu fór fil Norður-
Kóreu að heimsækja hinn
ástkæra leiðtoga, Kim Il-súng,
sem lengi mun í minnum haft.
Heimslystar-
menn á flakki
Oftar eru svo heimsóknir, sem
menn freistast til að lýsa í ræðu og
riti, lausar við pólitíska yfirtóna.
Menn eru barasta á flakki,
heimsreisumenn og heimslystar-
menn. Og þeir horfa á fagurt land
og glæsilegt fólk og komast á loft
yfir góðri þjónustu við vægu
verði. í stuttu máli: þeir eru túr-
istar. En þótt til þeirra ferðalaga
sé stofnað með allt öðrum hætti
en til sendinefndanna sem fyrr
voru nefndar, þá svipar sendi-
nefndarmönnum og túristum í
raun og veru meira saman en þeir
síðarnefndu gjarna vildu.
Rósir í Río
Þetta skaust nú upp í hugann
þegar ég var á dögunum að lesa
greinar sem Ingólfur Guðbrands-
son, þekktur maður úr tónlistar-
lífi og ferðamálum, skrifaði í
Morgunblaðið um upplifanir
sínar í Río de Janeiro. Þetta eru
gleðipistlar með ljóðrænu ívafi:
við blasir heillandi borg og íbú-
arnir hafa „fegurstu strendur
heimsins" við húsdyrnar hjá sér,
þar spranga súkkulaðibrúnar
stúlkur sem eru „í næstum engu“,
og lífsstíll fólksins er samfellt
karnival. Eða eins og þar segir:
„Víst lætur veröldin blítt, flest-
ir brosa af einskærri lífsgleði, án
sérstaks tilefnis að séð verður,
það er gott að vera til“.
Það er líka gott að vera til sem
erlendur ferðalangur með sæmi-
leg fjárráð: „Hér kostar Rossini-
nautasteikin hjá Maxíms 200
krónur og kúvertinn var innifa-
linn með gæsalifursneið, vel-
kryddaðri, lostætri saltfiskbollu,
ristuðu brauði og bestu olífum
sem ég hefi smakkað“.
Hvað gera þarf
í landinu
Þetta er heimur ferðalangsins
sem kominn er í frí og skemmtir
sér, og það er vitanlega ekkert
við það að athuga. Og þessi skrif-
finnur hér segir: svo sannarlega
hefði hann ekki farið að líkja ís-
lenskum ferðamálagarpi við
„sendinefndarsósíalista" hefði
hann í greininni ekki farið að tala
við Brasilíumann ítalskan og
leggja honum heilræði nokkur.
Brasilíumaðurinn lofaði mjög
auðlegð lands síns og möguleika,
hann var líka hrifinn af því að
„þótt við Brasilíumenn skuldum
mikið í erlendum bönkum, þá
erum við samt ríkir". íslending-
urinn tekur vel undir þetta og
eftirfarandi spjall á sér stað:
„Þið eigið bæði hráefnin og
orkuna og auk þess ódýrt vinnu-
afl_Heldurðu að Brasilíumenn
geti samt nokkurn tíma keppt við
stóriðnaðarríkin, Japan og
Bandaríkin?“ spyr ég.
„Auðvitað getum við það,
svarar Carlo, það er spurning um
hagræðingu, skipulag og rétta
stjórnun. Náttúruauðæfi eigum
við, meiri en nokkur annar.“
„Fyrst verðið þið að ná tökum
á verðbólgunni. I þessum mánuði
einum stefnir hún í 75 % Svo
verðið þið að mennta þjóðina og
hætta að safna erlendum
skuldum. Þá verður Brasilía
paradís á jörð, því fallegra land
og fjölbreyttara þekki ég ekki“,
svara ég.
Sá grimmi
veruleiki
Æjá. Úr því farið var út í þessa
sálma, þá er eins gott að taka það
fram, að mikið er svona tal langt
frá þeim veruleika sem Brasilía er
í öðrum og gagnrýnni skrifum.
Enginn efar það að landið er ríkt.
Og að það þarf mikið átak að
gera til að mennta þjóðina. En
allt annað skýst út úr því sam-
hengi, að í fáum löndum er eins
mikið djúp staðfest milli ríkra og
fátækra og í Brasilíu. Fáar borgir
eru eins þrúgaðar af eymd og of-
beldi og brasílskar stórborgir. Og
það ofbeldi og sú grimmd eru
ekki síst tengd hlutskipti mikils
fjölda allsleysingja og munaðar-
lausra barna, sem úti ganga. Það
er einmitt í Sao Paulo, þaðan sem
viðmælandi íslendingsins kemur,
að ríkt fólk er farið að reisa sér
einskonar virkisborgir utan um
villur sínar, sem gætt er af vopn-
uðum vörðum sem engum hleypa
inn í sælunnar og öryggisins reiti
nema hann hafi búsetuskilríki.
Helvíti fátæktarinnar er lokað úti
og þeir ríku inni. Það vantar í
dæmið, að fáir sólunda nú af
meiri ofstopa nátttúruauðlindum
sínum en einmitt Brasilíumenn.
Og þegar rætt er um verðbólgu og
skuldasöfnun, þá er það hvergi
nærri þessu dæmi, að það eru
„margir ríkustu menn“, brasílskir
þegnar, sem bera verulegan hluta
ábyrgðar á því ástandi. Þeir
geyma miljarði dollara í er-
lendum bönkum og spila með þá
á víxl í fjárfestingum í ríka
heiminum eða með verðbólgu-
hvetjandi okurvöxtum heima
fyrir.
Og svo mætti lengi áfram telja.
í vernduðu
umhverfi
Haldi menn ekki að með slík-
um og þvílíkum athugasemdum
sé verið að heimta að íslenskur
ferðalangur gerist þjóðfélags-
gagnrýnandi hvar sem hann fer.
En sem fyrr segir: það er ekkert
að því að menn geri sér grein fyrir
því, að þegar menn leggja lönd
undir fót, þá eru þeir oftar en
ekki í vernduðu umhverfi sem
hlífir þeim við flestum þeim
vanda sem á landsins börnum
brennur. Og hér má við bæta, að
þótt þeir kannski sjái ýmislegt
annað í sviphendingu, þá hafa
þeir fyrirfram tilhneigingu til að
ýta því sem óþægilegt er til hliðar,
hugsandi sem svo: maður getur
ekki verið að gera sér rellu út af
hlutum sem maður hefur engin

áhrif á. Eða þá að menn gera fá-
tækt og betl og annað sem fyrir
augu kann að bera í huga sér að
einhverskonar þjóðareinkenn-
um, einhverjum parti af annar-
legu lífi sem hefur alltaf verið
svona og er enn.
En menn ættu að stilla sig um
ráðleggingar: Hættið að safna er-
lendum skuldum! Farið þið nú að
læra á bók! Takið niður verðbólg-
una!
Viljinn til að sjá
Nú skal hér við bæta, að menn
eru ekki aðeins glámskyggnir á
ferðum sínum í öðrum löndum, í
öðruvísi þjóðfélögum. Ekkert er
algengara en að menn viti fátt um
hlutskipti sinna eigin landa: þetta
á ekki síst við í þeim löndum þar
sem búseta manna fer mjög eftir
efnahag.
Michael Harrington hét ágætur
maður, bandarískur sósíalisti,
sem nú er nýlátinn. Hann þekkti
þennan vanda mjög vel. Árið
1962 gaf hann út bók sem fræg
varð og hét “The Other Amer-
ica“ - Hin Ameríkan, og fjallaði
um fátækt í þessu ríkasta landi
heims. Harrington „kortlagði“
fátækt í Bandaríkjunum með
þeim hætti sem menn áður höfðu
lítt reynt og var hvergi smeykur
við að kalla hana „ægilegt dæmi
um óþarfa þjáningar í þróaðasta
þjóðfélagi heims“. Og hann vakti
líka sérstaka athygli á því, hve
erfitt þeir sem betur eru settir
eiga með að sjá vandann: „Þær
miljónir sem búa við fátækt í
Bandaríkjunum verða æ ósýni-
legri. Hér er um mikinn fjölda
fólks að ræða, en skynsemin og
viljinn verða að taka sig á til að
sjá þetta fólk“.
Nú er það af Michael Harring-
ton að segja, að hann fékk með
sínum vilja og sinni skynsemi
aðra menn til að viðurkenna
þetta feimnismál, bandaríska fá-
tækt. Það er meira að segja haft
fyrir satt, að Harrington, sem var
valdalaus maður og hafði engan
flokk á bak við sig, hafi haft tölu-
verð áhrif á að vissar félagslegar
ráðstafanir, einkum til aðstoðar
við fátæk gamalmenni, sem voru
gerðar í stjórnartíð Kennedys og
Johnsons. Og þótt fátækt og
slömmlíf sé sem fyrr mikið
vandamál í landi Michaels Harr-
ingtons þá minnir hans fordæmi,
sem nýlega var upp rifjað í minn-
ingargreinum, á það, að skrifandi
og hugsandi ferðalangur ber tölu-
verða ábyrgð, hvar sem hann fer.
Heima eða erlendis. Hann getur
vakið upp „vilja og skynsemi“ að
einhverju marki, hann getur líka
lagt sitt til þess að þau systkinin
sofi áfram þeim svefni afskipta-
leysis sem þægilegastur er.
Föstudagur 30. mars 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21