Þjóðviljinn - 06.07.1990, Blaðsíða 8

HÝTT
Utgefandl: Útgáfufélag Þjóðviljans
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason
Umsjónarmaður Helgarblaös: Ragnar Karlsson
Fréttastjóri: Sigurður A. Fnðþjofeson
ÚUIt: Þröstur Haraldsson
Afgreiðsla: * 68 13 33
Auglýsingadeíld:» 681310 - 6813 31
Símfax: 68 19 35
Verð: 150 knónur í lausasölu
Setnlng og umbrot: Prentsmiðja Þjóðvlljans Irf.
Prentun: Oddl hf.
Aðsetur: Síðumúla 37,108 Reykjavlk
Málgagn sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis
Óttinn við hrun Sovétríkjanna
Þegar stjórn Litháens lét undan þeim þrýst-
ingi, sem efnahagslegar refsiaðgerðir af hálfu
Moskvustjórnarinnar höfðu skápað í landinu, og
tók aftur tímabundið sjálfstæðisyfirlýsingu
landsins, þá voru viðbrögð umheimsins mjög
hógvær. Lítið um að menn vildu fordæma það
að smáþjóð hefði verið þvinguð til afsláttar af
sínum sjálfstæðiskröfum. Öðru nær: í höfuð-
borgum vestrænna ríkja mátti greina talsverðan
létti: kannski tekst að semja um þessi mál
friðsamlega og án þess að Gorbatsjov verði
steypt.
Eins og stundum hefur verið getið um áður
hér í blaðinu, er samúð með sjálfstæðisbaráttu
Eystrasaltsþjóðanna málum blandin á Vestur-
löndum. Menn taka undir hana í orði kveðnu -
en síðan ekki söguna meir. Hér ber tvennt til:
Vesturlönd eru að missa trúna á þjóðríkið og
hafa tilhneigingu til að líta á endurreisn þjóðríkj-
anna við Eystrasalt ekki sem jákvætt skref til
langframa heldur sem stutt millispil á því að
einnig þau gangi inn í nýja risablökk - Evrópu.
Og í annan stað kemur það fram í þessu máli að
Vesturlönd eru ekkert sérstaklega hrifin af því
að Sovétríkin liðist í sundur.
Fyrir skömmu var haldin málstefna í höfuð-
stöðvum Nató í Bruxelles um efnið „munu So-
vétríkin lifa af aldamótin?“. Þar var mikil áhersla
lögð á það, að höfuðástæðan fyrir því að perest-
rojkan hefur ekki skilað neinum jákvæðum
efnahagslegum árangri sé sú, að „samvirkni
þj'óða" í Sovétríkjunum sé hrunin. Og var þá
vísað til stríðs milli Armena og Azera, aðskilnað-
arhreyfinga í Eystrasaltsríkjum, mikilla átaka í
Moldavíu og Grúsíu, ýfinga milli Úzbeka og
Tadsjika í Mið-Asíu og fleiri dæma. Fundar-
menn (meðal þeirra voru sovéskir gestir) voru
ekki sammála um líklega eða æskilega fram-
vindu. En flestir viðruðu þær skoðanir að Vest-
urlönd þyrftu á stöðugleika í Sovétríkjunum að
halda, og þar með að „balkanisering" þessa
mikla ríkis (með skiptingu í 15-20 sjálfstæð
þjóðríki) væri óæskileg. Ekki síst ef menn vildu
við frið búa.
Sovéskur fulltrúi á málstefnunni, llja Gerol,
segir í grein í Novoje vrémja, að fram hafi komið
mjög greinilegur ótti Vesturlandabúa við það,
að ef Sovétríkin leysast upp, þá aukist mjög
líkur á að hálffasísk, andvestræn rússnesk
þjóðrembuöfl (sem sér stað í samtökunum
Pamjat og reyndar víðar) komist til valda í Rúss-
landi sjálfu, og mundi það ekkert gott boða.
Fyrir nú utan þann nýja vanda sem kæmi upp ef
sjálfstætt Azerbædsjan réðist á sjálfstæða
Armeníu svo stórt dæmi sé tekið: hvað mundi
sjálfstætt Rússland þá gera, hvenig brygðist
íran við , þar sem við völd eru trúbræður Azera,
hvað gerðu Bandaríkin þar sem býr stórt og
áhrifaríkt armenskt samfélag? Hvernig á að
leysa sambúðarvanda sjálfstæðs Úzbekistans
og sjálfstæðs Tadsjikistans þegar sagan hefur
gert Tadsjika að stórum hluta íbúanna í úzbek-
skum borgum eins og Samarkand og Búkhara?
Og þar fram eftir götum. Með öðrum orðum:
Vesturlönd eru, ekki síður en stjórnin í Moskvu,
hrædd við hið ófyrirséða og háskalega í sam-
búðarvanda þjóða, sem margar eiga sér ekki
nein skýr landamæri eftir búsetu.
Svör við þeim vanda sem hér um ræðir eru
ekki auðfundin. Margir binda vonir við þann
sambandssamning um Sovétríkin sem banda-
lag fullvalda ríkja, sem hefur verið að fikra sig
áfram eftir göngum valdsins í Moskvu - en þar
væri m.a. hægt að gera ráð fyrir mismunandi
tengslum einstakra þjóða við „samveldið"
(stundum er reyndar vitnað til breska samveld-
isins sem fyrirmyndar um samskiptaform). Aðrir
telja að hugmyndir um slíkan samning séu of
seint á ferð: einn af talsmönnum Þjóðfylkingar-
innar lettnesku hefur nýlega komist svo að orði
að „fyrir þrem árum hefðum við tekið við
fullveldi innan ríkjabandalags - en nú er það of
seint, fólkið er orðið of reitt, æ fleiri vilja allt eða
ekkert“.
Allt eða ekkert - í þeirri formúlu býr ófriðar-
háski sem með sérstæðum hætti sameinar
Gorbatsjov og ráðamenn Vesturlanda nú um
stundir
ÁB
¥ ¥
8 SfÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 6. julí 1990