Þjóðviljinn - 02.11.1990, Blaðsíða 4

Teikning Ásgríms Jónssonar af
Jónasi Guölaugssyni (eig. Lista-
safn (slands).
Bak við
hafið
Urval úr ljóðum
Jónasar Guðlaugssonar
komið út
Jónas Guðlaugsson (1887-
1916) var „ofurhugi nýrrar ald-
ar sem auðgaði íslenskan skáld-
skap og mun ævinlega verða nýj-
um kynslóðum kærkomin upp-
götvun", segir Hrafn Jökulsson í
formála nýrrar bókar með 40
Ijóðum Jónasar.
Bókaforlagið Flugur og Mál og
menning hafa sent frá sér bókina
„Bak við hafið“, úrval úr ljóðum
Jónasar Guðlaugssonar (1887-
1916), í útgáfu Hrafns Jökulssonar,
sem ritar inngang um ævi og skáld-
skap hans.
Jónas Guðlaugsson lést á Jót-
landi í Danmörku, aðeins 28 ára
eftir nær árs veikindi, en hafði þeg-
ar kvatt sér hljóðs bæði í íslenskum
og dönskum bókmenntaheimi með
eflirminnilegum hætti. Tómas
Guðmundsson, Davíð Stefánsson
frá Fagraskógi og Stefán frá Hvíta-
dal urðu allir fyrir áhrifum af hon-
um, svo dæmi séu nefnd, og Tóm-
as taldi að vanrækt hefði verið að
vekja athygli á skáldskap Jónasar
og þýðingu í íslenskri bókmennta-
sögu. Jónas gaf út 3 ljóðabækur á
íslensku og 3 á dönsku, auk ann-
arra skáldverka, m.a. tveggja
skáidsagna og eins smásagnasafns
á dönsku. Tvær þeirra hafa komið
út á íslensku, Breiðfirðingar og
Sólrún og biðlar hennar.
Jónas Guðlaugsson tók um
skeið þátt í dægurmálum líðandi
stundar og þótti harðfylginn. Hann
var m.a. um skeið ritstjóri Valsins
á ísafirði og síðar m.a. blaðamaður
við danska blaðið Social- Demo-
kraten.
ÓHT
Lög eftir
Hallgrím
Helgason
Nýlega eru út komin fyrir
fiðlu og píanó Tvö lög eftir Hall-
grím Helgason: I lunda landi
(Prófasturinn dansar) og Vinar
minni (Elegia).
Lögin eru tileinkuð Börge
Hilfred, konsertmeistara við
Söndeijydsk Symfoniorkester f
Sönderborg, en hann frumflutti
þau, ásamt höfundi, árið 1950 f
svissneska ríkisútvarpinu. Síðar
hefir hann spilað þau á konsertum.
Fiðlufingrasetning og strok-
háttur er eftir kanadíska fiðluleik-
arann dr. Howard Leyton-Brown,
sem einnig hefir flutt lögin, bæði á
konsertum og i útvarpi.
Aðalútsala er hjá forlaginu Öm
& Örlygur, Síðumúla 11.
Deilt um réttmæti
vaxtahækkunar
Ákvörðun íslandsbanka um
að hækka vexti sína um 0,5-2%
mælist mjög misjafnlega fyrir.
Hörðust eru viðbrögðin hjá
Bandalagi starfsmanna ríkis og
bæja sem krefst þess að bankar
og fjármagnsstofnanir færi
þegar í stað niður vexti og ann-
an ijármagnskostnað. Verka-
mannafélagið Dagsbrún lýsir
yfir undrun sinni og hneykslun
á ákvörðun íslandsbanka en
framkvæmdastjóri Vinnuveit-
endasambandsins, Þórarinn V.
Þórarinsson, segir þessa
ákvörðun í samræmi við þróun
verðbólgu. Dagsbrún ætlar
jafnvel að endurskoða eignar-
hlut sinn í Islandsbanka og við-
skipti við hann.
I samtali við Þjóðviljann
sagði Þórarinn að vaxtalækkunin
sem knúin hefði verið fram fyrir
liðlega mánuði, hefði byggt á
tímabundinni mjög lágri verð-
bólgu. Núna væri verðbólgan
heldur á uppleið frá því tíma-
bundna ástandi. „Það var almennt
vitað að vextir myndu hækka aft-
ur og það hljóta að vera blindir
menn sem ekki vissu að þeir
myndu gera það í desember,“
sagði Þórarinn.
Bankar þurfa
vaxtamun
Þórarinn sagðist ekki vita
hvort vaxtamunurinn í bankakerf-
inu væri óeðlilegur. Bankamir
þyrflu hins vegar að vera sterkir
ef þeir ættu að vera bakhjarl fyrir
uppbyggingu í atvinnulífinu. Eins
og ástandið væri núna, væru at-
vinnufyrirtækin ekki að taka fé að
láni, þar væri alger kyrrstaða.
Fyrirtækin hefðu frekar verið að
greiða niður skuldir. Ef menn
hefðu áhyggjur af vöxtum, ættu
þeir að horfa til þess að rikissjóð-
ur hefði verið feiknalega dugleg-
ur við að taka lán á innlendum
lánamarkaði. Rikissjóður fjár-
magnaði hallarekstur sinn með
þessum lánum og allir sem eitt-
hvað vissu um þessi mál viður-
kenndu, að vextir væm miklu
lægri ef rikissjóður væri ekki rek-
inn með bullandi halla sem er
ljármagnaður með þessum hætti.
I „þjóðarsáttinni" var sú krafa
gerð að ríkissjóður safnaði ekki
frekari erlendum skuldum. Þórar-
inn sagði menn aftur á móti ekki
geta gert allt í senn, haldið uppi
vaxtastigi og ætlast til þess að
þeir lækkuðu um leið. Það væri
staðreynd að stórfelld lántaka rik-
issjóðs innanlands héldi uppi
vöxtum.
Aðspurður um vaxtamuninn
sagðist Þórainn ekki fara fyrir
þeim flokki sem teldi að ekki
mætti hagræða meira í bankakerf-
inu, en bankamir yrðu að reka sig.
Hann vildi sjá hagræðinguna
ganga miklu hraðar fyrir sig. Það
væri þó ljóst að bankamir yrðu að
hafa töluverðan vaxtamun. Hvort
hann væri síðan meiri eða minni
en í nálægum löndum vissi hann
ekki. „En það skulu vera mín
lokaorð um þetta mál, að ég held
að það sé miklu skynsamlegra,
heiðarlegra og árangursríkara að
opna fyrir samkeppni frá erlend-
um bönkum, en að misvitrir menn
tjái sig um það hvað sé réttur
vaxtamunur og hvað ekki,“ sagði
Þórarinn. Réttur vaxtamunur eða
rétt verð, væri það verð sem skap-
aðist á frjálsum markaði þar sem
væri mikil samkeppni. Hann teldi
vaxtaákvörðun íslandsbanka ekki
tmfia „þjóðarsáttina“. Hún hefði
Verkalýðshreyfingin mótmælir ótímabærri vaxtahækkun nú, en bankastjóri íslandsbanka segir vexti verða að
fylgja verðbólgustigi á hverjum tíma.
ekki truflast þegar vextir lækk-
uðu. Miðað við gefnar forsendur
hlytu vextimir að fylgja verð-
bólgunni.
Vaxtamunur
hefur minnkað
Ragnar Önundarson, ffam-
kvæmdastjóri Islandsbanka, sagði
vaxtahækkun bankans óhjá-
kvæmilega vegna þess að verð-
lagsforsendur sem lágu til grund-
vallar vaxtalækkun 1. október,
væru ekki lengur fyrir hendi. Að
sögn Ragnars hefur vaxtamunur
stórminnkað á þessu ári. Hann
hefði verið 5-5,5% í upphafi árs
en væri nú 3,6%. Þá hefði einnig
verið gert stórátak í að lækka
kostnað í bankakerfinu. Fjórir
bankar hefðu sameinast í einn og
stórfelld starfsmannafækkun væri
þegar komin fram hjá Islands-
banka og svipaða sögu mætti
segja af Landsbanka.
„Við höfúm þess vegna tekið
þátt í þjóðarsáttinni alveg eins og
lofað var og höfum lækkað kostn-
aðinn, þannig að við getum haldið
þessari lækkun vaxtamunar
áffam,“ sagði Ragnar. Bankamir
væru ekki að bæta sér lækkunina.
Vextir hefðu verið hækkaðir til að
stilla þá af miðað við verðlag.
Það er útilokað að tala um
vexti fram í tímann um þessar
mundir, að mati Ragnars. Það ætti
efiir að taka mikilvægar ákvarð-
anir varðandi það hvort olíu-
verðshækkanir úti í heimi yllu
launahækkunum á Islandi. Þar
sem launavísitala væri einn þriðji
af lánskjaravísitölu, myndu slíkar
aðgerðir hafa áhrif á hana, en
vonir stæðu til þess að menn létu
ekki Saddam Hussein hækka laun
á íslandi.
íslandsbanki of
bráðlátur
Már Guðmundsson, efna-
hagsráðgjafi fjármálaráðherra,
sagði alla tíð hafa legið fyrir, sér-
staklega eftir olíuverðshækkan-
imar, að verðbólga myndi fara
eitthvað upp miðað við þegar hún
var lægst í september þegar
vaxtalækkunin átti sér stað. Hins
vegar hefði hann talið heppilegra
að íslandsbanki hefði beðið eftir
því að verðbólgumæling fyrir
nóvember kæmi fram, þannig að
menn byggðu ekki bara á ein-
hvetjum spám.
Að sögn Más em níu dagar í
að þessi mæling liggi fyrir. Ef
verðbólga færi mikið upp lægi
það hins vegar í hlutarins eðli að
nafnvextir fylgdu á eftir. En ís-
landsbanki hefði verið allt of
fljótur á sér og byggt ákvörðun
sína á verðbólguspám sem alltaf
væru mjög óvissar.
í ályktun stjómar BSRB frá í
gær segir ma. að stjómin árétti að
hár fjármagnskostnaður samræm-
ist ekki markmiðum þjóðarsáttar
og lýsir stjómin undrun sinni yfir
ákvörðun íslandsbanka. Ög-
mundur Jónasson, formaður
í BRENNIDEPLI
Raunveruleikinn eins
og hann blasir við
okkar samtökum og
almennu launafólki er
sá, að það er að sli-
gast undan okur-
vaxtabyrðum, segir
Ögmundur Jónasson,
formaður BSRB
BSRB, sagði Þjóðviljanum, að
sér þætti ákvörðunin lýsa botn-
lausu ábyrgðarleysi og hún sýndi
að þessir aðilar teldu sig standa
fyrir utan þær tilraunir sem al-
menningur væri að gera, til að
treysta gmndvöll fyrir aukinn
kaupmátt og bætt lífskjör.
Um þau rök að vaxtahækkun-
in sé í takt við raunvemleikann,
sagðist Ögmundur vera að tala
um allt annan raunvemleika.
„Raunvemleikinn eins og hann
blasir við okkar samtökum og al-
mennu launafólki er sá, að það er
að sligast undan okurvaxtabyrð-
um. Það er sá raunvemleiki sem
er tími til kominn að þessir aðilar
horfist í augu við líka,“ sagði Ög-
mundur.
Dagsbrún út úr
íslandsbanka?
í ályktun stjómar Dagsbrúnar
segir að vaxtahækkunin komi á
sama tíma og verkalýðsfélögin
leggi sig öll fram um að hindra
verðhækkanir og nýtt verðbólgu-
flóð. Enginn þurfi að efa að þessi
hækkun vaxta skili sér út í verð-
lagið. „íslandsbanki vinnur þvert
gegn baráttu verkalýðsfélaganna
til lækkunar verðlags og gegn efni
þeirra kjarasamninga sem gerðir
vom 1. febrúar sl.“ segir orðrétt í
ályktun Dagsbrúnar. Stjómin
muni leggja fyrir félagsfund á
sunnudag, hvort ekki sé ástæða til
að Dagsbrún endurskoði afstöðu
sína til banka sem þannig starfi,
bæði hvað varðar viðskipti og
eignaraðild.
Guðmundur Gylfi Guð-
mundsson, hagfræðingur Alþýðu-
sambandsins, sagði vaxtaákvörð-
unina afleiðingu af væntanlega
aukinni verðbólgu, sem yrði
vegna olíuverðshækkana fyrst og
fremst. Það væri almennt réttara
að skoða vexti út frá framtíðinni
en fortíðinni. Sú viðmiðun sem
tekin var upp í samningunum sl.
vetur, þar sem vextir miðast við
verðbólgu mánuðinn á undan og
spá um næstu tvo mánuði, hefði
verið hugsuð fyrst og fremst á
meðan vextimir væm að lækka.
Menn hefðu vonast til að lækkun
verðbólgu héldist, þannig að þessi
reikniaðferð hækkaði ekki vexti.
En í eldri útreikningi miðuðust
vaxtaákvarðanir við verðbólgu
síðustu þriggja mánaða.
Að sögn Guðmundar Gylfa
fóm aðilar vinnumarkaðarins
fram á breytta reiknisaðferð, en
það samkomulag við bankana
hefði í raun ekki átt að ná lengra
en ffarn á sumar. Það væm þvi
bankamir sjálfir sem ákveddu að
halda þessari viðmiðun áfram.
-hmp
4 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 2. nóvember 1990