Þjóðviljinn - 12.04.1991, Blaðsíða 19

Þá riðu hetjur um héruð
Fáein orð um kosningabaráttu íyrr og nú.
hyglinni að æ færri mönnum.
„Óbreyttir“ þingmenn eru varla
til lengur í baráttunni um athygl-
ina (nema þá helst að þeir séu eitt- '
hvað óþægir í sínum flokkiý Allt
snýst um forystumennina. Eða
ímynd forystumannanna. Hönn-"
unarmeisturum og útbreiðslu-
stjórum ber saman um að það
þurfi sérstaka fjölmiðlahegðun á
sjónvarpsöld
sem er ólík þeirri sóknhörðu
og vígreifú hegðun sem stjóm-
málamenn áttu að temja sér á
dögum fjöldafúnda og kapp-
ræðna. Nú eiga menn að muna að
sjónvarpið er „intímur“ miðill. I
því mega menn ekki vera harðir
og andstyggilegir að ráði. Þeir
eiga að vera mildir og föðurlegir
og samsama sig vanmetakennd
áhorfandans með því að játa á sig
yfirsjónir. Og játa þær meira að
segja fyrirfram: æ, öllum getur
okkur skjátlast, elskumar mínar.
Svo sjáum við, að stjómmála-
mönnum gengur misvel að troða
sér inn f þessa ímyndarhönnun.
Sumir virðast fæddir með hennar
ósköpum,. eins og Steingrímur
Hermannsson. Aðrir era eins og
illa gerðir hlutir þegar reynt er að
breyta um „ímynd“, svo sem nú
síðast sannast á Davíð Oddssyni.
Allt um það: þetta ímyndarstúss
virkar allt í þá átt að gera inntak
kosningabaráttunnar rýrara. Fyrr
má nú rota en dauðrota öll mál-
efni með ofuráherslum á það
hvemig þessi eða hinn kemur fyr-
ir á skjánum.
Skilaboö um málefni
Hér er m.a. átt við það, að
stórmál tímans: samningar við
Evrópubandalagið og stjóm fisk-
veiða, hverfa mjög í skuggann af
foringjunum. Ekki nokkur leið að
fá að kjósa um slíka hluti. Maður
þakkar fyrir að Alþýðubandalag-
ið er eitthvað að byrsta sig um
jöfnuð. Það er mikiívægt á þeim
tímum þegar kjarabarátta er kom-
in í furðulegar blindgötur. Með
öðrum orðunr þær, að venjulegt
fólk má ekki við því að lenda í
verkfollum eða öðram átökum
vegna þess vítahrings kreditkorta
og annarra skuldbindinga sem
það er hneppt í. Meðan það era
hclst þeir sem mest hafa í tekjur
(flugmcnn, læknar, togarasjó-
menn) sem hafa efni á að standa í
vinnudeilum og uppsagnarimm-
um. Scm svo ckki er ætlast til að
almenningur viti nokkum skap-
aðan hlut um: okkar kjör eru
Icyndarmál. Kaupkröfur einnig,
scgja flugmenn. Semsagt: það er
þarft að reyna að hressa eitthvað
upp á jafnaðarhugmyndir. Ekki
gerir Alþýðu-
flokkurinn það,
svo mjög sem
hann cr upptck-
inn af því að
scnda frá séi
skilaboð um að
hann sc allur i
markaðshyggju,
sem sé miklu
hreinni og hcil-
legri en Sjálf-
stæðisflokkur-
inn treystir séi
til að stunda.
Það cr ann-
ars miklu fleira
scm vcrður til
þess að stjómmálalíf er með dauf-
legra móti, ekki bara á íslandi
heldur og i öllum þeim „A-
flokki“ ríkja sem mest hafa
neyslu og við eram eitt af þeim.
Gleymum því til dæmis ekki,
að menn vænta sér miklu minna
af stjómmálahreyfingum nú en
fyrir nokkram áratugum. Fyrir
nokkrum áratugum voram við
komungt samfélag og svo ótal-
margt ógert: sú almenna fram-
faratrú sem allur heimur var inn á,
hvort sem menn hugsuðu til
vinstri eða hægri, hún fékk alveg
sérstakan byr undir vængi á Isa
köldu landi. Nú er framfaratrúin
hinsvegar farin að bila, þótt þess
sjáist síður merki hér en t.d. á
meginlandi Evrópu. Menn efast
um að hagvöxturinn sé rétt reikn-
aður. Menn vita að það er ekki
hægt að framreikna hagþróun rétt
eins og orka og hráefni væra
ótakmörkuð eins og menn leyfðu
sér til skamms tíma. Við lifum
þau umskipti, þegar setja verður
boð og bönn á afkastagetu
manna: fiskveiðar heims eru allar
saman að komast undir kvóta.
Betur að sama gilti um skógar-
högg og margt fleira.
Hvað má ég?
Þessi umskipti Ieiða til van-
máttarkenndar, bæði hjá einstak-
lingum og pólitískum hreyfing-
um. Hvers getum við vænst?
Hvað getum við gert? Hvað er
hægt að bjóða upp á sem til betra
lífs horfir - þegar við vitum að
„meira“ er alls ekki sama og
„betra“ eins og við áður héldum.
Þessi vanmáttarkennd er ekki enn
orðin jafnsterk á lslandi og víða
annarsstaðar. Við mundum ekki
fá sömu niðurstöður hér á landi
og fengust i Danmörku íyrir
skömmu þegar skoðuð var af-
staða ungs fólks til framtíðarinn-
ar. lnnan við 20% þeirra sem
spurðir vora sáu sig á uppleið í
hátæknivæddri hagvaxtarevrópu.
En um 40% bjuggust við versn-
andi kjörum og 40% leyfðu sér í
mesta lagi að vona að þeir gætu
staðið í stað. Sem fyrr segir: við
eram enn bjartsýnni en fiestir aðr-
ir, hvort sem það stafar af
heimskulegri blindu eða öðru. En
vanmáttarkenndin læðist að jafnt
og þétt, það mega menn bóka. Og
hvemig sem aprílkosningamar
okkar fara, þá kemur að því á
næstu áram, að það verður höfuð-
verkefni í stjómmálum að skil-
greina framfarir upp á nýtt. Gera
sér grein fyrir því hvað hagvöxtur
má ckki kosta. Finna leiðir til að
bæta mannlífið án þess að auka á
þá skammsýnu sóun sem enn er í
fullum gangi. Og
það skal verða eina
spásögn þessarar
greinar, að slíkt
starf verði betur
unnið á vettvangi
félagshyggju sem
v^ntreystir hæfi-
lega mikið visku
markaðshy ggj unn-
ar heldur en á
brautum þeirrar
hægrihyggju sem
vill öngvar skorður
setja græðgi ein-
staklinga og fyrir-
tækja.
Skoðanaleysi, flokkamergð,
fjölmiðlaleikir kringum per-
sónur og vanmáttarkennd
sem tengist þverrandi trú á
framfarir - allt setur þetta
sinn svip á stjórnmálalíf og
kosningabaráttu.
Maður er stundum að velta
því fyrir sér hvort kosningabar-
átta hafi verið eitthvað skemmti-
legri og merkilegri hér áður fyrr.
Það er nú alls ekki víst.
Hitt er víst, að almenningur
fylgdist þá betur með stjómmála-
kappræðum í útvarpi og kosn-
ingafúndnum. Enda vora kosn-
ingafúndir einatt æsispennandi
sjónarspil út um allt land og vel-
komin tilbreyting þar sem fátt var
um skemmtanir. Stjómmálamenn
voru upp og ofan vaskari og betur
þjálfaðir í ræðumennsku og við-
bragðsflýti en nú gengur. Og hátt-
virtir kjósendur voru ástríðumeiri
en nú tíðkast. Þeir elskuðu sinn
flokk og tóku hann nærri sér og
vörðu heiður hans eins og fjöl-
skyldunnar. Það var heldur ekkert
fínt að vera „ópólitískur". Hinn
ópólitíski var barasta rola sem
nennti ekki að kenna til i stormum
sinna tíma.
Aldrei friður í
athyglisbaráttunni
Nú á dögum er mikið um það
fjasað að pólitísk þreyta hafi grip-
ið elskulega kjósendur og sleppi
þeim ekki úr sinni greip. Og
svona er þetta víða um heim.
kemur til alls verstar fyrir þá
sjálfa. Þeir endast skemur og pól-
itíkin verður leiðingjamari (eins
og annað sem ofbrúkað er).
Smáflokkakraðakið
Því er heldur ekki að neita, að
smáflokkakraðak dregur þessa
kosningabaráttu niður. Ný fram-
boð þvert á „fjórflokkakerfið“ eru
að sjálfsögðu ekki ný bóla. Og
reynsla næstliðinna áratuga sýnir,
að eftir að flokksbönd tóku að
rakna hefur nýtt framboð átt góða
möguleika til að raka að sér 8-
10% atkvæða, amk. í fyrstu lotu.
Þó með því skilyrði, að fyrir nýj-
um flokki færi maður, sem þegar
var þekktur í pólitisku lífi. Því
gátu þeir stofnað allstóra flokka
Hannibal og Vilmundur Gylfason
og Albert. Slíkur flokkur byggir
ffemur á „óanægjufylgi“ eða
„mótmælaatkvæðum" en nýrri
pólitískri trú, og getur þvi orðið
skammlifur. En nú er því ekki að
heilsa að neinn smáflokkur eigi
slíka möguleika. Þeir gera varla
annað en taka hver ffá öðram þá
takmörkuðu möguleika til að ná
eyram fólks sem þeir hafa.
Persónur túfna út
Annað er það scm stendur
stjómmálum fyrir þrifum. En það
er sú persónugerfing stjómmála
sem nú magnast mjög. Við meg-
um vitaskuld ekki gleyma því, að
það er ekki nýtt að menn hafi
hugann við Iitríka forystumenn
eins og t.d. Ólaf Thors eða Einar
Olgeirsson. En það er nýtt, að
fjölmiðlakraðakið allt beini at-
Atni
Bergmann
Kosningaþátttaka í Bandaríkjun-
um er löngu komin niður í um það
bil helming þeirra sem kosninga-
rétt hafa: rekja menn það ekki síst
til þess að stóra flokkamir tveir
þar í landi dragi svo dám hvor af
öðram, að engu skipti hvor ráði.
En meira að segja í löndum þar
sem opnar fjölflokkakosningar
era nýmæli eins og í Ungveija-
landi, þar er strax komin þungbær
kosningaþreyta og léleg þátttaka
eftir því. I samanburði við þessi
riki tvö era Islendingar afar virkir
í lýðræðinu.
En einhver doði er í mönnum.
Og hann á sér margar ástæður.
Ein er sú sem kalla má samfellda
kosningabaráttu allt kjörtímabil-
ið. Kosningaslagurinn er ekki af-
markaður í tíma með sama hætti
og áður. Þetta stafar meðal annars
af því að það er orðinn mikill at-
vinnuvegur í landinu að vasast í
skoðanakönnunum. Tveir eða þrir
aðilar spyija fólk annanhvom
mánuð eða svo: hvaða flokk
mundir þú kjósa ef kosið væri á
morgunn? Síðan er lagt út af því
fram og aftur hvað það þýði að
þessi flokkur hefúr sótt sig um eitt
prósent en annar tapað tveimur
síðan síðast var spurt. Þessi fjöl-
miðlaleikur er eitt af því sem otar
stjómmálamönnum út í mikið
sysifosarerfiði við að halda at-
hygli. Hvað sem það kostar. Nið-
urstaðan verður sú að þeir era of-
notaðir sem fréttaefni og fréttatil-
efni (fféttir era náttúrlega fram-
leiðsla eins og hvað annað) með
afleiðingum sem verða þegar allt

Föstudagur 12. apríl 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 19