Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.1996, Blaðsíða 12

12
FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVl'K, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjóm: dvritst@ismennt.is - Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plðtugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Þrasgefnir þjóðkirkjumenn
Deilan í Langholtskirkju bendir eindregið til þess, að
málsaðilar séu lítt færir um að stunda mannleg sam-
skipti með venjulegum hætti. í daglega lífinu lendir
venjulegt fólk í margs konar árekstrum, sem yfirleitt eru
leystir strax. Úlfaldar eru ekki gerðir úr mýflugum.
Deilurnar í Langholtskirkju eru efiiislega ómerkilegar
og lítt áhugaverðar þeim, sem horfa á málið að utan. Þær
hafa samt hlaðið svo utan á sig, að þjóðkirkjan er komin
í hár saman við sjálfa sig út af þeim. Skilin milli deilu-
aðila á þeim vettvangi eru vel þekkt frá fyrri tíð.
Fyrir öðrum flokknum fara formaður Prestafélags ís-
lands og vígslubiskupinn í Skálholtsstifti, sem finna
biskupnum yfir íslandi flest til foráttu, þar á meðal af-
skiptum hans af deilunni í Langholtskirkju. Orðalagið í
gagnrýni þeirra er einnig gamalkunnugt af fyrri deilu-
málum.
Þannig segir formaðurinn til dæmis um biskupinn: „Ég
veit ekki, hvað hann er að hugsa, blessaður maðurinn.“ í
þessum orðum og ýmsum fleirum kemur greinilega fram,
að hluti prestastéttarinnar er algerlega andvígur biskupn-
um og er ekki að spara lítilsvirðingarorðin.
Þjóðkirkjan er orðin að þjóðarvandamáli. Prestar eiga
í útistöðum hver við annan. Þeir eiga í útistöðum við
safnaðarnefndir og starfsmenn á vegum safnaðamefnda
og ekki bara organista. Einkum þó og sér í lagi eiga þeir
í útistöðum um sjálfa yfirstjóm þjóðkirkjunnar.
Hluti prestastéttarinnar getur ekki sætt sig við niður-
stöðu síðasta biskupskjörs og getur ekki dulið gremju
sína. Hvað eftir annað hafa fjölmiðlar neyðzt til að rit-
skoða orðbragð presta, þegar þeir ræða þetta hjartans
mál sitt, svo að ummæli þeirra verði prenthæf.
í framhaldi af fyrri deilum innan þjóðkirkjunnar hafa
prestar verið hvattir til að gæta hófs í framgöngu sinni.
Ljóst er, að ekkert mark hefur verið tekið á þessum
ábendingum. Enn einu sinni er allt komið á hvolf innan
þjóðkirkjunnar og í þetta sinn af litlu tilefni.
Tímabært er orðið, að ríkið hætti að bera fjárhagslega
ábyrgð á sundurþykkri stofnim skapstyggra manna og
gefi kirkjunni sjálfstæði. Kirkjan er ekki lengur kirkja
þjóðarinnar, heldur vettvangur ails konar deilna, þar á
meðal deilna um rétta trú og rétta kirkjusiði.
Þau atriði, sem starfsmenn þjóðkirkjunnr og einstakra
safnaða hennar finna til að gera sér að ágreiningsefni,
em flest svo fjarlæg áhugasviðum skattgreiðenda, að
eðlilegt er, að hinir síðastnefndu fari að efast um, að
stofnunin eigi yfirleitt að vera á fjárlögum ríkisins.
Eðlilegt er, að söfnuðir velji sér presta og aðra starfs-
menn til langs eða skamms tíma og beri á þeim fjárhags-
lega ábyrgð. Aðskilnaður ríkis og kirkju er að verða
óhjákvæmilegur, enda er ekki hægt að segja, að trúfrelsi
ríki hér á landi, þegar ríki og kirkja em samgróin.
Með aðskilnaði fá söfhuðir það kristnihald, sem þeir
sækjast eftir, og sértrúarsöfnuðir úti í bæ fá samkeppni
frá lúterskri trú. Tímabært er orðið, að þjóðkirkjan fái
tækifæri til að endurvekja sig til trúarlífs á slíkan hátt,
áður en innviðir hennar hrynja í innra ósamkomulagi.
Með fiárhagslegri ábyrgð safnaða á starfsmönnum sín-
um fá kennimenn þjóðarinnar kjörið tækifæri til að afla
sér umboðs, myndugleika og andlegs styrks úr grasrót-
inni í stað þess að hanga í innihaldsrýru umboði mánað-
arlegs launaumslags úr fiármálaráðuneytinu.
Vænta má, að starfsmenn sjálfstæðrar kirkju hafi nóg
að gera við lifandi safnaðarstarf og hafi þar af leiðandi
ekki tíma aflögu til þrasgefins iðjuleysis.
Jónas Kristjánsson
„Þegar bil milli efnaðra og allslausra dýpkar þá er friðsamlegu sambýli í mannfélaginu stefnt í hættu,“ segir m.a.
í grein Árna. - Óeirðir í London.
íhaldið blæs ríkið út
Kjósendur í landinu eru sífellt
að kvarta yfir því að pólitískir
flokkar standi ekki við kosninga-
loforð sín og meginstefnu og er
þeim að vísu mikil vorkunn. En
þeir ganga margir með þá mein-
loku í kollinum aö stefnufestan í
stjórnmálum sé mun meiri í öðr-
um löndum, einkum þar sem tek-
ist hefur að koma á tveggja flokka
kerfl.
Sumir taka Bretland sem dæmi.
Þar hafi íhaldsstjórnin, sem setið
hefur að völdum síðan 1979, að
minnsta kosti verið stefnuföst,
hvað sem annað megi um hana
segja. Margaret Thatcher hafi sett
sér það markmið að einkavæða
ríkisfyrirtæki, skera niður ríkis-
umsvif til muna og stórlækka op-
inber útgjöld. Þessu hafi svo verið
fylgt eftir af hörku.
En þetta er í reynd ekki annað
en helgisögn sem rýr og visinn fót-
ur er fyrir.
Þjóðnýting Bretlands?
Að vísu hefur íhaldsstjórnin
breska einkavætt ýmis fyrirtæki
(og þar með leyft forstjórum vatns-
veitna, orkufyrirtækja og ýmissa
annarra fyrrum ríkisrekinna fyr-
irtækja að taka upp stórfellda
sjálfskömmtun á tekjum til sjálfra
sín). Hún hefur líka lamið niður
verkalýðsfélögin og látið selja mik-
ið af húsnæði í eigu bæjarfélaga.
En samt hafa ríkisútgjöld ekki
minnkað né heldur skattheimta.
Útgjöld hins opinbera voru um
40% af þjóðartekjum þegar Verka-
mannaflokkurinn var við stjórn og
var hundskammaður fyrir eyðslu-
semi. Nú er þetta hlutfall komið
upp í 43,5%! Þrátt fyrir einkavæð-
ingartilburði í húsnæðismálum er
húsnæðispólitík íhaldsins dýrari
en hún var hjá Verkamanna-
flokknum. Heilsugæslan kostar
meira en áður - ekki barasta
vegna þess að gömlu fólki fjölgar:
stjómunarkostnaður í heilsukerf-
inu hefur hækkað um helming í
stjórnartíð íhaldsins.
En það sem mestu skiptir er þó
þetta: íhaldið hefur hert á miöstýr-
ingu og opinberu eftirliti og um
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
leið dregið til sín svo mikið af
valdi og fjármunasýslu sem áður
féfl undir sveitar- og borgarstjóm-
ir, að einmitt Margaret Thatcher
og John Major eru sökuð um að
„þjóðnýta Bretland" í merku
ádrepuriti sem Simon Jenkins hef-
ur nýlega gefið út.
Hann rekur í bók sinni mörg
dæmi um það hvernig starfsemi
og þjónusta, sem áður var veitt af
samtökum eða borgar- og sveitar-
stjómum, er nú rekin beint af rík-
inu og af mönnum sem em skipað-
ir af miðstjórnarvaldinu en ekki
kosnir til verka. Þessi „þjóðnýt-
ing“ (eöa öflu heldur ríkisvæðing
Bretlands) hefur það m.a. í for
með sér, að vald yfir lögreglu og
sjúkrahúsum, háskólum og
námskrám almennra skóla, hús-
næðismálum og mörgu fleira fær-
ist frá staðbundnu valdi eða stofn-
unum sjálfum (háskólar) og undir
stjóm og eftirlit ríkisins.
Einna stórtækust breyting tfl
miðstýringar er í því fólgin, að
stórskert voru fjárráð sveitarfé-
laga og borga. Árið 1988 færðust
hvorki meira né minna en 14
bifljónir punda af tekjum opinbera
geirans frá þeim beint til ríkis-
sjóðs.
Þarfir valdsins
Með öðrum orðum: ekki er allt
sem sýnist. Hér er komið enn eitt
dæmi um þaö að stjórnmálaöfl
lenda á allt öðrum stað en þau
töldu sig stefna að. Meðal annars
vegna þess að sú freisting að draga
sem mest undir sitt vald er sterk-
ari aflri hugmyndafræði.
Og þó er öll sagan ekki sögð.
íhaldið breska reyndist ekki að-
eins mjög frekt til stjómsýslu. Það
hefur hvorki lækkað skatta né rík-
isútgjöld og ekki dregið úr umsvif-
um hins opinbera yfirleitt, en það
hefur í einu efni staðið undir
nafni. Það hefur aukið þann mun
sem er á ríkum og fátækum í Bret-
landi. Tekjumunur og eigna hefur
aukist á stjórnartíð þess.
Einmitt í þessu efni gætum við
ef til vifl séð hluta skýringarinnar
á því hvers vegna miðstýringar-
vald var eflt í Bretlandi íhaldsins.
Þegar bil milli efnaðra og alls-
lausra dýpkar þá er friðsamlegu
sambýli í mannfélaginu stefnt í
hættu. Sú þróun gæti að sínu leyti
freistað valdsmanna til að bak-
tryggja sig betur með því að herða
miðstýringartök stjórnvalda - til
að þau geti gripið inn í framrás
viðburða með hörku hvar og
hvenær sem þeim sýnist. Gáum að
þessu.
Ámi Bergmann
„íhaldið breska reyndist ekki aðeins mjög
frekt til stjórnsýslu. Það hefur hvorki
lækkað skatta né ríkisútgjöld og ekki dreg-
ið úr umsvifum hins opinbera yfirleitt. .
Skoðanir annarra
Ríkisvaldið bremsar
„Á íslandi hefur gengið yfir langt samdráttarskeið
miðaö við vöxt þjóðarframleiðslu. . . . Nú hagar
þannig til að ríkisvaldið hefur stigið á bremsuna
með framkvæmdir og dregið úr. Þetta ætti að gefa at-
vinnulífinu svigrúm tfl athafna og draga úr þenslu-
áhrifum stórframkvæmda. Það er mikflvægt, því
ekkert kemur fyrirtækjunum í landinu og einstakl-
ingum jafn ifla og vaxandi verðbólga og óstöðugleiki
og hærri vextir sem því fylgja."
Úr forystugrein Tímans 3. jan.
Reykjavíkurflugvöllur
„S^tir þess að nú verður ekki lengur undan því
vikist að endurbæta og gera við þetta bráðnauðsyn-
lega mannvirki endurtekur sagan sig. Öllu er bland-
að saman í umfjöfluninni: Öryggi borgaranna, um-
hverfismálum, flugslysum, sem orðið hafa í ná-
grenni vaflarins, umræðu um kostnað og jafnvel er
fjallað um aö flytia flugvöllinn eins og það væri til-
tölulega lítið mál. Óhjákvæmilegt er að huga að öll-
um þessum þáttum og vafalítið mörgum öðrum áður
en hafist verður handa um að endurbæta Reykjavík-
urflugvöll."
Birgir Þórhallsson í Mbl. 3. jan.
Myndugleiki biskups
„Aflir skynsamir hljóta að sjá, áð það hafa verið
gífurleg vonbrigði með aö biskup skuli ekki hafa
beitt myndugleika sínum. Jafnvel þótt kirkjuréttar-
leg ákvæði skorti, þá hefur biskup myndugleika og
umboð að því marki sem hann hefur andlegan styrk.
Þetta á við okkur prestana líka, við höfum myndug-
leika að því marki sem viö höfum andlegan styrk. Ef
menn skynja það ekki, en kalla bara eftir kirkjurétt-
arlegum ákvæðum, þá er illa komiö.“
Séra Flóki Kristinsson í Alþbl. 3. jan.