Dagblaðið Vísir - DV - 16.09.1996, Blaðsíða 13

MANUDAGUR 16. SEPTEMBER 1996
menning
13
Óhreint mjöl
í pokahorninu
Farsi er yfirskrift leikrits
Áma Ibsen „Ef væri ég gullfisk-
ur“ og vissulega er flestum leik-
reglum farsans hlítt við samn-
ingu texta og uppsetningu
verksins. Undirmál, misskiln-
ingur, flækjur og fjölskrúðugar
persónur eru innbakaðar í
hraða „aksjón" á sviðinu, þar
sem enginn endir er á ámátleg-
um uppákomum, sem ætlað er
að kitla hláturtaugar áhorf-
enda.
Þegar nýtt verk er sett upp í
fyrsta sinn fer fram frumsköp-
un á mörgum sviðum, og hlutur
leikstjóra (Pétur Einarsson) og
leikmyndahönnuðar (Sigurjón
Jóhannsson) er að sínu leyti
höfundarverk líka. Pétur nýtir
hæflleikaríka leikara í botn og
byggir mikið á hraða og tækni
þeirra í samansúrruðum atrið-
unum.
Leikstjórinn getur hins vegar
ekki gert meira en textinn býð-
ur upp á og í „Gulifiskinum" er
óneitanlega svolítið tómahljóð í
tunnunni þegar á sýninguna
líður. Ámi er vissulega góður
höfundur. Hann kann að byggja
upp fléttu og skrifa fínan texta,
en hér hefði mátt vera aðeins
meira kjöt á beini.
Það er hins vegar sérstaklega
ánægjulegt að sjá hér á sviðinu
marga unga leikara, sem vakið
hafa athygli undanfarið, „ný“
andlit sem gefa sýningunni
ferskt yfirbragð.
í fyrri hluta verksins gengur
dæmið allvel upp, og þar eiga
þessir og aðrir flinkir leikarar
stóran hlut í, sérstaklega þau
Eggert Þorleifsson og Halldóra
Geirharðsdóttir.
Persónurnar era einfaldar
týpur, en hver fyrir sig hefur
ákveðnu hlutverki að gegna í
skipulögðu kaosi framvindunn-
ar. Kynningin á þeim tekst vel
og rétt eins og lög gera ráð fyr-
ir hafa flestir óhreint mjöl í
Enginn endir á ámátlegum uppákomum. Þórhallur Gunnarsson,
Eggert Þorleifsson, Guðlaug Elísabet Ólafsdóttir og Halldóra
Geirharðsdóttir í hlutverkum sínum.
Leiklist
Auður Eydal
pokahorninu. Allir eru að
blekkja alla. Þetta flækir málin
og gerir meiri háttar spreng-
ingu óhjákvæmilega.
Hins vegar dettur dampurinn
illilega niður eftir hlé. Þar er
því mest um að kenna hversu
rýrt sjálft frásagnarefnið er þeg-
ar á líður og tómahljóðið verður
áberandi. Persónurnar einar og
sér bera ekki uppi meira af svo
góðu og útþynningin verður of
mikil, þrátt fyrir einn og einn
góðan sprett innan um. Þar
gátu tíðir neðanþindarbrandar-
ar lítið úr bætt og einnig hefði
gjarna mátt hafa útfærslu
þeirra svolítið penni á stund-
um.
Það er mikil kúnst að fela
hæfilega burðugan söguþráð í
öllum látunum, gjama með létt-
um ádeiluskotum, sem hrista
upp í áhorfandanum og skilja
eftir sig súrsætt bragð. Þetta
tekst ekki nógu vel og allur
hamagangurinn skilur lítið eft-
ir sig.
Eggert leikur hinn hallæris-
lega Binna sem ætlar að eiga
notalega stund í húsi Péturs
fóður síns á meðan sá gamli er
að heiman. í hlutverkinu nýtir
Eggert hæfileika sína til gaman-
leiks i botn og minnir orðið á þá
bestu sem við höfum átt í þeirri
grein. Hann þarf ekki að leika
með grófum ýkjum og látum til
að ná fram sprenghlægilegum
tilþrifum, það eru þvert á móti
smáatriðin í hreyfingum og
áherslum sem vekja mestan
hlátur og tímasetningamar em
pottþéttar.
Halldóra leikur hlutverk
Öldu (köldu), afburðalipur með
góða tilfinningu fyrir því
hversu langt er óhætt að ganga
í ýktum tilburðum. Þetta var
fin vinna hjá Halldóru. Guðlaug
Elísabet Ólafsdóttir sté fast til
jarðar og fór mikinn í hlutverki
Kollu, en fékk ekki nein tæki-
færi að ráði til að sýna finlegri
takta eins og í Himnnariki í
fyrra. Stóð engu að siður vel
fyrir sínu.
Þórhallur Gunnarsson leikur
Berta (bróður Binna) og vinnur
prýðilega úr því sem hann hef-
ur í höndum. Sama gildir um
Sigurð Karlsson (Pétur, pabba
Berta og Binna) og Sóleyju Elí-
asdóttur (viðhaldið hans), en
þær Ásta Arnardóttir og Rósa
Guðný Þórsdóttir áttu erfiðara
með að berja í brestina og gera
sér mat úr klisjukenndum hlut-
verkum asísku heimilishjálpar-
innar og þingkonunnar tilvon-
andi.
Eftir að Helga Braga Jóns-
dóttir birtist á sviðinu beinist
fókusinn að henni og ekki að
ástæðulausu. Hún leikur Dóru,
sem er enn einn afkomandi Pét-
urs og er hreint kostuleg í hlut-
verkinu.
Lagsmaður hennar er leikinn
af Kjartani Guðjónssyni og
kannski er hann hinn eini
sanni gullfiskur sýningarinnar,
þar sem hann bardúsar i róleg-
heitum við að framreiða morg-
unmat á meðan öll ósköpin
ganga yfir!
Leikmyndin er úthugsuð og
gefur gott svigrúm og búninga-
flóran er skemmtileg (Helga L
Stefánsdóttir) í þessum nýja ís-
lenska farsa.
Leikfélag Reykjavikur sýnir á stóra
sviöi Borgarleikhúss:
Ef væri ég gullfiskur!
Höfundur: Arni Ibsen
Leikhljóö: Baidur Már Arngrímsson
Lýsing: Elfar Bjarnason
Búningar: Helga I. Stefánsdóttir
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson
Leikstjórn: Pétur Einarsson
Óveðursnótt
Fyrsta framsýning leikársins
í Þjóðleikhúsinu var á litla svið-
inu á laugardagskvöldið.
I hvítu myrkri eftir Karl
Ágúst Úlfsson var að vísu sýnt á
forsýningum á Listahátíð í vor
en er nú á haustnóttum komið
til að ganga sinn gang í leikhús-
inu.
Efni verksins fellur vel að
þessum árstíma, því að það ger-
ist um myrka óveðursnótt í smá-
þorpi úti á landi. Fárviðrið, sem
úti geisar, setur mark sitt á sam-
skipti fólksins og áður en varir
kemur til uppljóstrana og upp-
gjörs milli þeirra sem dvelja á
hóteli staðarins um nóttina.
Karl Ágúst er vanur að skrifa
texta og verkið ber merki þess
að hann hefur gott vald á verk-
efninu. Uppbyggingin er skýr,
og jöfn stígandi í framvindunni.
Upplýsingar um persónurnar
eru gefnar í smáskömmtum, og
þar er ekki allt sem sýnist. Karl
leikur sér að þvi að gjörbreyta
viðhorfi áhorfandans til þessa
fólks með því að fletta ofan af at-
vikum í fortíðinni.
En hann fellur um leið í þá
gryfju að hlaða þvílíkum feikn-
um á þessar fáu persónur, að
einhvers staðar á leiðinni fer
þetta allt saman að virka heldur
ósannfærandi og áhuginn á ör-
lögum þeirra minnkar.
Burtséð frá þessu era efnis-
Leiklist
AuðurEydal
tökin góð og samtölin vel skrif-
uð.
Ekki er hægt að rekja vend-
ingar leikritsins í smáatriðum
án þess að spilla fyrir væntan-
legum leikhúsgestum, en hér er
greinilega kominn fram áhuga-
verður höfundur sem fyllilega
er treystandi til að skrifa
dramatisk samtímaverk fyrir
stærstu leiksvið.
Hallmar Sigurðsson er leik-
stjóri og Stígur Steinþórsson
gerir leikmynd sem sýnir snjáð
og þreytulegt umhverfi gamla
hótelsins og skapar ágætlega
sannfærandi bakgrunn. Halimar
leggur áherslu á mannlega og
hversdagslega hlið framvind-
unnar í upphafi og nær þannig
fram skemmtilegum andstæðum
þegar uppljóstranir hefjast.
Leikendur miðla persónum
verksins með ágætum til áhorf-
enda og hallast þar hvergi á.
Kristbjörg Kjeld glansar í gegn-
um hlutverk hótelstýrunnar,
sem í sífellu talar um gósentíð-
ina í gamla daga, þegar allt var
svo gott. En þessi mynd af for-
tíðinni hrynur áður en varir og
fronturinn, sem hún hef-
ur snúið að umheimin-
um um leið. Sveiflurnar í
hlutverkinu eru feikna-
vel unnar á mannlegum
nótum.
Þröstur Leó Gunnars-
son mótar líka skýra per-
sónu og leikur af styrk í
hlutverki Jakobs. Magn-...............
ús Ragnarsson leikur Le'kendur miöla personum verksms meö
mjög viðkvæmt hlutverk !?æ,um 1,1 ahorfenda. Þrostur Leo
bróður hans, Bjarna, þar °u"nar®,s°n °9 Ragnheiöur Steindors-
sem þræða þarf hárfina dot,,r 1 hlutverkum slnum-
línu til þess að ofgera
ekki. Nærvera hans á sviðinu
svo að segja allan tímann er
mjög afgerandi fyrir atburðarás-
ina, en aldrei yfirþyrmandi.
Helgi Skúlason leikur hlut-
verk, sem kemur svolítið eins og
aukamynd inn í meitlað ferli
verksins. En það þarf auðvitað
ekki að spyrja að því að rútubíl-
stjórinn, sem kemur til þess
eins að fara aftur, gegnir
ákveðnu hlutverki og ekki spill-
ir útfærsla Helga.
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir
fer líka vel með hlutverk Mörtu,
þó að persónan sjálf sé hálfvand-
ræðaleg og gjaldi fyrir það að
vera sá póll, sem mestu feikn-
stafir verksins snúast um.
Ragnheiður Steindórsdóttir
leikur Brynju, sem er aðkomu-
maður í plássinu og ekkert inni
í þessum gömlu málum. Hún er
eina persónan, sem er með til-
tölulega hreint borð, enda kem-
ur hún sér í burtu í lokin. Ragn-
heiður leikur þetta hlutverk
mjög vel, áhyggjurnar og von-
brigðin eru sannfærandi og ekki
síður léttleikinn og mildin, sem
þessi persóna býr yfir.
Því að þrátt fyrir vetrar-
myrkrið og óveðursgnýinn er
það svo með leikritið hans Karls
Ágústs að það er ekki alsvart.
Rétt eins og .lífið sjálft speglar
tilveran í þorpinu allt litróf
mannlífsins og að morgni nýs
dags léttir til.
Þjóöleikhúsiö sýnir:
f hvitu myrkri
Höfundur: Karl Ágúst Úlfsson
Lýsing: Ásmundur Karlsson
Leikmynd og búningar: Stígur Stein-
þórsson
Leikstjóri: Hallmar Sigurösson
Skari skrípó
Mér hefur alarei í alvöru dottið í hug að ís-
lendingar væru skyldir Finnum fyrr en ég sá
Sirkus Skara skrípó í Loftkastalanum. Allt yfir-
bragð sýningarinnar minnti einhvern veginn á
Finnland; kvikmyndir Kaurismakis - eða eitt-
hvað. Ekki aðeins hárgreiðsla sirkusstjórans
heldur líka listræn heildarstefnan. Það var sér-
kennilega lunkinn hallærissvipur, á hljómsveit-
inni, kvartettinum Kanada, þótt hún spilaði
ágætlega; kynningar söngvar-
anna, Heru og Sigur-
jóns, voru aðeins of
háværar og fleðulegar,
i en þau sungu vel;
i búningar Abrakada-
brasystra voru ívið of
skræpóttir, en ansi
voru þær liprar á
sviðinu. Á móti
þessari ofgnótt
var stillt
látæði sirkus-
I!, stjórans,
sem lék
* *f* allar sín-
r'jl ar listir
stein-
,l þegjandi
með óræðan svip á andlitinu, og sjálfum töfra-
brögðunum sem voru alveg ekta - ef hægt er að
nota það orð um töfrabrögð.
Það var einhver innbyggð sjálfhæðni í þessari
sýningu sem var jafntöfrandi og töfrabrögðin.
Þegar upp var staðið reyndist hallærisgangur-
inn alveg eins vandlega skipulagður og æfður og
töfrabrögðin og sýningin gegnumvönduð, þótt
hún reyndi eins og hún gat að leyna því. Er það
ekki það sem er svo finnskt? Þeir gera allt vel
en eru svo hógværir að maður áttar sig ekki á
því fyrr en eftir á. Eins var hér.
Globe-leikhúsið opnað á ný
í haust kemur út hjá Máli og menningu Dók-
in Veröldin er leiksvið, með fleygum orðum
Shakespeares. Það er þýðandi hans, Helgi Hálf-
danarson, sem safnar snilldinni saman. Hið eig-
inlega leiksvið Shakespeares, þar sem verk hans
voru fyrst sýnd, var í Globe leikhúsinu á suður-
bakka Thamesár í London, sem brann fáeinum
árum áður en hann dó.
Nú hefur leikhúsið hans verið endurreist
nokkurn veginn á sama stað og eins líkt því
upprunalega og verða má. Á nýja húsinu er
hálfþak úr hálmi eins og því gamla, en búast má
við að hávaðinn frá umferðinni, í lofti og á láði,
trufli áhorfendur ívið meira en í þá tíð.
Það var bandaríski leikstjórinn og leikarinn
Sam Wanamaker sem fékk hugmyndina að þess-
ari endurbyggingu fyrir rúmum fjörutíu árum,
og margir Bretar létu það fara í taugarnar á sér.
Þeim sýndist þetta eiga að verða einhvers kon-
ar Disney- garður fyrir túrista og fannst sínum
manni misboðið.
En allt hefur verið gert til að ná réttum svip.
Aldagömul verkmenning var riijuð upp til þess
að eikarbjálkarnir, kalksteinsveggirnir og
óþægilegir trébekkimir fengju réttan svip. En í
hálmþakinu hefur verið komið fyrir úðunar-
búnaði til að koma í veg fyrir að sagan endur-
taki sig. Gamla húsið brann þegar kviknaði í
þakinu á sýningu.
Og erfiðið hefur borgað sig. Fyrstu frumsýn-
ingu í húsinu hefur verið vel tekið og húsið
sjálft fær hrós í breskum blöðum. Verst að
Wanamaker skyldi ekki lifa það.
Bóksala eykst aftur
Fyrir tíu árum gátu danskir bókaútgefendur
selt bækur meö bundið fyrir augun, segir Politi-
ken fyrir skömmu. Stóri kaupandinn var hið op-
inbera, skólar og bókasöfn sem keyptu og
keyptu allt sem gefið var út, eða því sem næst.
Svo kom hnifurinn og útgefendur grétu og
börmuðu sér. Nú var öllu lokið í danskri bóka-
útgáfu, héldu þeir. Útgefendur barma sér enn
þá, en niðurskurðurinn hefur gert sitt gagn:
Traust forlög þéna vel í dag enda eru þau betur
skipulögð en áður.
Málið er að þegar bókasöfnin skáru innkaup
sín niður fór fólk að kaupa meira af bókum. Það
fer kannski á safnið og leitar að bók; bókin er
ekki til og ef það vantar hana verulega fer það
út í búð og kaupir hana. Útgefendur hafa orðið
að laga sig að þessum aðstæðum, til dæmis með
því að endurútgefa bækur fyrr í ódýrum papp-
írskiljum.
Samhliða þessari þróun hefur forlagsbrans-
inn i Danmörku þróast í tvær ólíkar áttir. Ann-
ars vegar hafa stóru forlögin gleypt mörg með-
alstór forlög, þannig að forlögum með nokkur
umsvif hefur fækkað; hins vegar velur vaxandi
fjöldi höfunda að gefa sjálfur út bækur sínar,
þannig að örforlögum fjölgar! „Bransinn hefur
kannski aldrei verið fjölbreyttari," segir Kurt
Fromberg hjá Gyldendal. „Mér finnst hann ynd-
islegur."