Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.1996, Blaðsíða 13

DV MÁNUDAGUR 30. SEPTEMBER 1996
enning
Harðfiskur með smj öri
Það var borinn fram harðfiskur með smjöri og flatbrauði á
alþjóðlegri ráðstefnu um myndlistargagnrýni, sem haldin var í
Norræna húsinu fyrir viku. Þessi íslenski matur var hluti
framlags Hannesar Lárussonar í umræðu um miðju og útjaðra
listheimsins, og var hann borinn fram í listilega útskomum og
máluðum tréílátum sem litu út eins og bók (fyrir flatbrauðið),
steinn (fyrir smjörið) og lax (undir harðfiskinn). Harðfiskinn
reif Hannes niður og snæddi á meðan hann sagði skemmtisög-
ur af samskiptum íslendinga við fólk af ólíku þjóðemi. Undir
„matreiðslunni" og sögulestrinum heyrðist seiðandi þýsk tón-
list frá miflistriðsárunum í hátalara.
„Það er auðvelt að snúa út úr umræðunni með svona uppá-
tækjum,“ sagði einn þátttakendanna við mig í fundarhléi. Sá
heitir Harm Lux, starfar sjálfstætt sem sýningarstjóri í Sviss
og hélt sjálfur fróðlegt erindi um starf sitt og viðhorf til mynd-
listar í samtímanum. Hann sagði myndlistina nú á dögum vera
leik með blekkingu og langanir og að hún ætti að hafa fullkom-
lega opin merkingartengsl fyrir alla áhorfendur, sem ættu um
leið að vera þátttakendur í sköpunarverkinu. Ailar fyrirfram-
gefnar forsendur væru listinni til trafala, þar með talinn sýn-
ingarsalurinn, safnið og sýningarveggurinn sem slíkur. Listin
á ekki að byggja á neinum fyrirframgefnum viðmiðun-
arramma, það er áhorfandans að skálda hann inn í verkið.
Hlutverk sýningarstjórans virðist vera - að mati Lux - að
blanda saman listaverkum í slíka óreiðu að þau verði hvorki
skilin út frá frumlægum merkingarramma eða tilfinninga-
ramma einstakra listamanna, heldur eigi sýningin að verða að
atburði sem hver og einn upplifir út frá sínum forsendum. Sem
á endanum verða þó óhjákvæmilega líka forsendur sýningar-
stjórans, ef rétt er skflið. Málið virtist ekki einfalt og fela i sér
innbyggða þversögn. Innlegg Lux i umræðuna vakti sterk við-
brögð, ekki síður en innlegg Hannesar, vegna þess að það
snerti á grundvallarspurningu um sjálfsmynd listamannsins
og ábyrgð hans á því sem hann gerir.
Þetta vandamál var krufið út frá öðru sjónarhorni í fróðlegu
erindi Jóns Proppé, þar sem hann benti á dvínandi gildi frum-
myndarinnar og vaxandi vægi umræðunnar í listheiminum:
listaverkið verður hluti af umræðu, og það er i þessari um-
ræðu sem við finnum gildi verksins, frekar en í hinni efnislegu
útfærslu þess, sagði Jón.
Jaðarinn og miðjan
Umræðan um miðjuna og jaðarsvæðin snerist fyrst um mis-
mun: Paolo Bianchi, listfræðingur frá Sviss, taldi að mismun-
ur væri til staðar, að hann ætti rétt á sér og að hann styrkti
sjálfsvitundina: listamaðurinn vinnur út frá sínu nánasta um-
hverfi, fjölskyldu, kynferði, minnihlutavitund, þjóðernisvitund
o.s.frv. Slíkur mismunur styrkti bæði listina, umræðuna og
sjálfsvitundina. Lux sagði þetta bull, heimurinn væri eins og
súpermarkaður þar sem hver og einn veldi það sem hon-
um þóknaðist, sjálfsvitundin, þjóðemisvitundin eða minni-
hlutavitundin væri fjötur á listinni og á endanum hættu-
leg. Heimurinn væri endalaust flæði hugmynda þar sem í
raun væri ekkert upphaf, enginn upprunalegur höfundar-
réttur og enginn endir, ekkert endanlegt markmið. Flæðið
réttlætist af sjálfu sér.
Kannski hafa báðir nokkuð til síns máls: ofuráhersla á
mun í menningarlegu og pólitísku samhengi leiðir auðveld-
lega til fundamentalisma og bókstafstrúar eins og við sjá-
um gerast meðal heittrúaðra múslíma, gyðinga og annarra
strangtrúarhópa sem leggja ofuráherslu á muninn. Ofurá-
hersla á hið gagnstæða leiðir auðveldlega til tómhyggju
sem nálgast bókstafstrú á hinum vængnmn eins og kom í
ljós þegar leið á umræðuna: Annelie Polen, forstöðukona
listasafnsins í Bonn, sagði að við værum öll stödd á jaðar-
svæði og horfðum inn að miðjunni, sem væri tóm. Hún bar
saman Péturstorgið í Róm, sem væri hringur um algildan
sannleika, og hringlaga verk þýsks listamanns sem sýndi
tómið, algjöra fiarvist sannleikans. Sem jafhframt þýðir að
allur munur hefur glatað gildi sínu. Merkingarleysið verð-
ur viðfangsefni listarinnar sem eins konar veisla fyrir aug-
að, sagði hún og sýndi okkur dæmi. Umræðan lokaðist inn
í farvegi tveggja bókstafstrúarpóla um hinn algilda mun
góðs og ills og hina algildu fiarvist þessa munar.
Það var þar sem harðfiskurinn kom inn í umræðuna
sem þarft innlegg: hann var boðberi mismunar, sem var
áþreifanlegur þó hann væri ekki algfldur. Áður en yfir
lauk höfðu flestir meðtekið þessa ábendingu með áþreifan-
legum hætti, þótt sumir höfnúðu boðinu annaðhvort af
prinsípástæðum eða af þvi að þeir höfðu ekki smekk fyrir
öðruvísi mat.
Niðurstaða? Miðjan er ekki í sjónmáli sem þátttakandi í
umræðunni, því hún talar í gegnum"peninga og vald og ef
ekki vill betra, í gegnum ofbeldi. Það gerir bókstafstrú hins
algflda mismunar líka. Listin lifir í þeirri umræðu sem
þrífst handan þessarar frumspekilegu tvíhyggju, handan
hins góða og illa. Hvar er hún annars möguleg?
Myndlist
Úlafur Gíslason
Hulda Hákon: Án titils. Mynd þessi er nú á sýningu Huldu í
Gallerí Ingólfsstræti 8. Sýning Huldu er þarft innlegg í um-
ræöuna um sjálfsvitund og mismun sem rædd er í greininni.
Lars von Trier
með noju
Politiken segir frá því ný-
lega að Lars von Trier, sá sem
við munum fyrir frábæru þátta-
röðina um Lansann, sé hættur
að veita blaðamönnum viðtöl.
Lars er heimsnafn fyrir kvik-
myndina Breaking the Waves
sem hann gerði í Skotlandi og
hlaut mikið lof fyrir á kvik-
myndahátíðinni í Cannes. Þar
var Lars ekki viðstaddur, af
þessari sömu feimni. Hann vill
ekki tala við blaðamenn, ekki
einu sinni í síma. „Með vaxandi
viðbjóði horfi ég á mín eigin orð
þar sem þau birtast hér og þar
og alls staðar. Ummæli höfð eft-
ir mér verða sífellt þvingaðri,
ámátlegri og merkingarlausari!"
skrifar hann í bréfi til dreifing-
araðfla myndarinnar.
„Mér hefur alltaf þótt mann-
eskjan bak við verkið áhuga-
verð,“ segir hann líka, „ég hef
ævinlega lapið upp hvert orð af
vörum þeirra sem ég dáist að ...
og ég hef alltaf talið sjálfsagt að
segja orð þegar beðið var um. En
nú kemur feimnin yfir mig ..."
Meðal næstu verkefna Lars
von Trier er heimildamynd fyr-
ir sjónvarp um eitt af átrúnað-
argoðum hans, Ingmar Berg-
man. Þar verða bútar úr kvik-
myndum og viðtölum en einnig
leiknar senur, og talað er um að
Ernst Hugo Jágergárd - yfir-
læknirinn skapbráði úr Lans-
anum - leiki Ingmar sjálfan.
Nýr formaður 2000
Björn Bjamason hefur nú
ákveðið hver verður formaður
Listahátíðar árið 2000, þegar
Reykjavik verður ein af menning-
arborgum Evrópu. Sá er Sveinn
Einarsson leikstjóri. Borgin á for-
mann Listahátíðar 1998, Þórunni
Sigurðardóttur sem líka er leik-
stjóri. Næstu Listahátíðum ætti
að verða nógu vel leikstýrt.
Átök aldanna
Samband hins einstaka og hins almenna, bókmennta og
' menningarástands, er krufið í nýjasta hefti Tímarits Máls og
menningar. Þar tekst efnisval vel, tölublaðið er sterk heild.
Ekki er nýtt að bera saman Gróður jarðar og Sjálfstætt fólk, en
Halldór Guðmundsson nær í samanburði á viðhorfum og stíl skáldanna að
sýna það sem áður hefur aðeins verið sagt, hvernig Halldór Laxness í senn
mótast af Hamsun og gengur á hólm við hann. Hjá Halldóri Guðmundssyni
er Hamsun fulltrúi 19. aldar, Halldór Laxness 20. aldar. Viðureign þeirra er
hafin yfir skáldverkin tvö; hún er tog tveggja tíma.
Hin langa 19. öld er víðar tfl umræðu. Snjöll greining Páls Valssonar á
kristni Jónasar Hallgrímssonar er dæmi um nauðsyn
menningarsögulegrar rýni fyrir skilning á skáldskap og er '
bæði nýstárleg og trúverðug. Páll sýnir fram á að evrópsk
hugmyndasaga 19. aldar er hluti íslenskrar bókmennta-
sögu; þó er niðurstaðan að Jónas glimir við sömu spum- -
ingar og Kierkegaard, en á annan hátt, hátt skáldsins.
Á seinustu aldamótum er Benedikt frá Auðnum. Sveinn _
Skorri Höskuldsson gerir grein fyrir einstæðu menningar-
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
ástandi í Þingeyjarsýslu sem tákngerist í bókasafninu.
Sveinn Skorri tengir það við tíðarandann; þó er Benedikt ’
einnig uppi á 21. öldinni; orð hans um „kosmópólitískt
konkúrranse anarki“ hitta einkennilega í mark. Róttækni Bene-
dikts er hluti sérstæðs menningarviðburðar en Sveinn Skorri sýnir eftir-
minnilega fram á seiglu hennar.
Atómöldin á sér einnig fulltrúa. Viðtalið við Matthías Johannessen er eitt
þeirra góðu viðtala þar sem lesandinn er forvitinn fyrir, enn forvitnari eft-
ir. Matthías kann list viðtalsins öðrum betur og tekst sífellt að komast í mót-
sögn við sjálfan sig án þess að glata heilindum sínum, er þversagnakennd-
ur en sannur og ótvírætt eitt þeirra skálda 20. aldar sem
á sér flest andlit.
Þetta eru bautasteinar tímaritsins en skáld Eysteins
Björnssonar og Anna Hathaway Helga Ingólfssonar, sem
burðast hvort með sitt stórskáldið, styrkja menningar-
sögulegt yfirbragðið. Rúsínan í pylsuendanum er ritgerð
hins síunga Guðbergs um fegurðina; hann virðist aldrei
glata ferskleika sínum.
Þökkum góðar móttökur
sprengitilboð heldur á£ram
Þú kemur og sækir
opið 1 6()<) -233(
alla daga
12" m. 2 áleggfum á 690 kr.
16" m. 2 áleggjum á 790 kr.
18" m. 2 áleggjum á 890 kr.
Pizzahöllin Dalbraut 1 RVK. (v. ubeygjuna hjá Laugarásbíó )
Ath. einnig góð tilboð i heimsendingum. S. 568 4848