Dagblaðið Vísir - DV - 07.02.1997, Blaðsíða 12

12
FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997
óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aóstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI11,105 RVÍK,
SlMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMiÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskiiur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Mikilvægt verðlaunaverk
Smekkurinn er fyrir sögulegum skáldsögum ef marka
má bókmenntaverölaun Noröurlandaráðs sem voru afhent
27. janúar og íslensku bókmenntaverðlaimin sem voru af-
hent síðastliðinn mánudag. Skáldævisaga Dorrit Willum-
sen um danska rithöfundinn Herman Bang byrjar upp úr
miðri síðustu öld og nær rúman áratug fram á þessa. Verk
Böðvars Guðmundssonar, Híbýli vindanna og Lífsins tré,
hefst í byrjun 19. aldar og endar á okkar dögum.
Um síðustu aldamót fLuttist umtalsverður hluti ís-
lensku þjóðarinnar vestur um haf. Talið er að um 16 þús-
und íslendingar hafi flust burt á árunum 1870-1914, lang-
flest ungt fólk. Landsmenn voru þá afls rúm 70 þúsund.
Þetta var auðvitað hneyksli hjá þjóð sem setti ættjarðar-
ástina ofar öðrum dyggðum og víða í rituðu máli verður
vart beiskju í garð þeirra sem fóru. Vesturfaramir voru
í margra augum fólkið sem sveik þegar mest lá við. Þó
að dregið hafi úr þessum sáru tilfmningum eftir því sem
velmegun óx á íslandi þá er víst að við höfum sinnt
frændum okkar vestanhafs illa. Saga vesturfaranna var
ekki skrifuð hér heima þó að heimildir hafi legið fyrir í
öllum þeim þúsundum bréfa sem bárust frá Bandaríkj-
unum og Kanada, ekki voru heldur þýdd á íslensku verk
sem vesturfarar og afkomendur þeirra skrifuðu á ensku.
Lengra varð reyndar ekki komist í svikum, að ýmissa
mati, en að skrifa bækur á ensku. Til dæmis eignuðumst
við ekki á íslensku verðlaunabókina Játningar land-
nemadóttur eftir Lauru Goodman Salverson fyrr en 1994,
en hún kom út á ensku 1939.
Nú hefur Böðvar Guðmundsson rekið slyðruorðið af
löndum sínum og skrifað tveggja binda verk um íslenska
vesturfara sem hefur notið fágætrar hylli almennra les-
enda og einnig fengið góða dóma hjá flestum gagn-
rýnendum. Meginkosturinn við þetta verk er hvað Böðv-
ar leggur mikla alúð við að undirbyggja fólksflóttann
vestur um haf, sýna við hvers konar kjör íslenskur al-
múgi bjó hér á 19. öld, hvemig mannlegar tflfinningar
voru fótum troðnar: böm slitin frá foreldrum og komið
til vandalausra, barnungir niðursetningar jafnvel skild-
ir eftir eins og dauðir hlutir þegar skipt var um ábúend-
ur á jörðum, hjónum stíað sundur ef þau gátu ekki „leg-
ið kjur“, eins og segir í fyrra bindinu.
Á sögu Böðvars sést líka hvemig fólk það var sem fór.
Fátækt, en greint og hæfileikaríkt fólk sem hafði látið
samfélagið gjömýta sig án þess að fá nokkuð fyrir það,
vegna þess að ekki var til siðs að borga fólki fyrir hand-
verk, tfl dæmis viðgerðir á híbýlum og húsmunum, vefn-
að, saumaskap og slíkt. Dauðleitt og þreytt á skilning-
leysi og endalausu basli þrátt fyrir daglangt puð greip
það tækifærið þegar dyrnar opnuðust í vestur og fór.
Einmitt þetta fólk þurfti þjóðin að nota fyrstu áratugi 20.
aldar, en þá var það önnum kafið við að byggja upp
myndarlegt þjóðfélag í Kanada.
Sagan gæti vel endurtekið sig á okkar dögum - og er
kannski að endurtaka sig. Mörgu ungu og vel menntuðu
hæffleikafólki blöskra kjörin sem íslenskt þjóðfélag býð-
ur því. Hugvitið fýllir enn ekki askana þótt vissulega
skili það meiru en á tímum vesturferðanna. Látum ekki
fólk á okkar dögum þurfa að ganga í spor Ólafs flólín og
Sæunnar í bókmenntaverki Böðvars Guðmundssonar
burtu frá mikilvægum verkefnum hér heima. Það var
nóg að þau og margir samtímamenn þeirra skyldu þurfa
að stíga þau þungu spor.
Silja Aðalsteinsdóttir
Og fari maöur í kirkju er ekki erfitt aö sjá hve íslenskt helgihald ber sterkt ættarmót af dönsku, ekki bara hempa
prestins ..., segir Pétur í greininni.
Danalög
fram breiðu spjótin,
pistlahöfundar og leið-
araskríbentar keppast
um að skella skuldinni
á samfélagið sem hafi
ekki staðið sig sem
skyldi í aðhlynningu og
aðbúnaði, ríða þurfi
þéttara net félagsfræð-
inga og félagsráðgjafa
sem finni félagslegar
lausnir á félagslegum
vanda.
Afstaðan til minna-
megandi
Sennilega eru Danir
eitthvert félagsfúsasta
fólk í heimi og Dan-
mörk snurðulausasta
lýðræðisgangverk sem
„Sennilega er haröneskja íslend■
inga í garð þeirra sem standa höll-
um fæti arfur frá naumu lífí fyrri
alda þar sem svigrúm var ekkert
til að taka á sig byrðar annarra.u
Kjallarinn
Pétur
Gunnarsson
rithöfundur
„Han slap með
skrækken“,
„hverken fugl eller
fisk“, „morgen-
stund har guld i
mund“ ... stundum
hlýtur að koma
yfir íslending í
Danmörku sú
kennd að hann sé
ekki frumsaminn
heldur þýðing. Á
gafli hæstaréttar
stendur: „Med lov
skal mand land
bygge“, og fari
maður í kirkju er
ekki erfitt að sjá
hve íslenskt helgi-
hald ber sterkt ætt-
armót af dönsku,
ekki bara hempa
prestsins heldur
sjálf rullan, áhersl-
urnar og tónninn.
En svo koma
aðrir kaflar sem
sannfæra mann
um að ísland sé ör-
ugglega frum-
samið og ekki
stæling. Ábærileg-
ast verður það í yf-
irbragði sjálfs
mannlífsins, svip-
hreinar húsaraöirnar í Kaup-
mannahöfn minna á leiktjöld svo
Kardimommubærinn kemur
manni í hug.
Og það eru ailir svo réttsýnir og
góðir að slagar hátt upp í Dýrin í
Hálsaskógi (eftir þjóðfundinn í
skóginum). Vítisenglar og
Bandidos troða síðan upp í hlut-
verkum Mikka refs og ræningj-
anna með dyggri aðstoð innflytj-
enda (þótt þeir séu aðeins 4% þjóð-
arinnar komast þeir yfir að eiga
aðild að 50% glæpa í Danmörku).
En það er ekki verið að taka
um getur. Maður hefur á tilfinn-
ingunni að ef maður bara muni að
taka númer leysist öll manns
vandamál sjálfkrafa.
Um daginn heyrði ég danskan
prest leggja út af kraftaverkum
Krists sem hann var síður en svo
að gera lítið úr, en það sem flækt-
ist fyrir honum var af hverju
Kristur hefði bara læknað einn úr
hópnum, hvað um alla hina? Og
maður skynjaði spuminguna sem
lá í loftinu: Af hverju tóku þeir
ekki númer?
Það er svo í afstöðunni til
minnamegandi - fjallræðufólksins
- sem Danir og íslendingar fara í
andstæðastar fylkingar. Sennilega
er harðneskja íslendinga í garð
þeirra sem standa höllum fæti arf-
ur frá naumu lífi fyrri alda þar
sem svigrúm var ekkert til að taka
á sig byrðar annarra. Niðursetn-
ingurinn sem var fluttur hreppa-
flutningi, sveitarþrotið, yfirvaldið
hrokafúlla, drukkni presturinn -
allt er þetta enn á sveimi í ís-
lensku þjóðarsálinni, ekki síst þeg-
ar verið er að ákvarða mönnum
laun undir framfærslumörkum.
í Danmörku aftur á móti er upp
úr og niður úr allan liðlanga dag-
inn frá forsætisráðherra niður í fé-
lagsráðgjafa verið að hamra það
inn í fólk „að það eigi rétt“,
„kröfu“, „heimtingu" ... á mann-
sæmandi lífi.
Ef beita ætti sama kvaröa
Það gefur auga leið að í landi
sem hefúr jafn ríka réttlætiskennd
logar allt í „hneykslismálum“,
skandalar skipa álíka stóran sess í
dönskum blöðum og minningar-
greinar í Morgunblaðinu.
Á „prime time“ í danska sjón-
varpinu er verið að taka upp úr
niðursuðudósum og bera innihald-
ið saman við loforðin á umbúðun-
um. Og hér jaðrar við héraðsbrest
ef stjórnmálamaður í embætti
veröur uppvís að því að hafa sagt
eitt og gert annað, með öðrum orð-
um: logið.
Sjá menn í anda fjaðrafokið sem
yrði á íslandi ef beita ætti sama
kvarða? Það yrði álíka og ef hæna
slyppi inn í minkabúr. Blöðin
yröu undirlögð, fólk færi án eftir-
mæla í gröfina og ekki svo mikið
sem fiskuggi fengi inni í frétta-
tíma sjónvarpsins. Og „det“ - svo
maður sletti dönsku - „ville være
for meget af det gode.“
Pétur Gunnarsson
Skoðanir annarra
Rýmkun fóstur-
eyðingarlaga
„Vorið 1975 samþykkti meirihluti alþingismanna
rýmkun fóstureyðingarlaga að áeggjan upphlaups-
hópsins Rauðsokka. Hvílíkar lyddur. Að mati mæts
fæðingalæknis voru lögin alveg nógu rúm fyrir. Síð-
an hefur hátt í 14 þúsund fóstrum verið eytt. Hefðu
þingmenn kunnað að skammast sín hefðu þeir flýtt
sér að bæta hag ungra heimila til að vega upp á móti
mannfómunum. Núna, nær 22 árum síðar, hafa þeir
langt í frá rétt hlut þeirra kvenna sem vilja hlýða
eðli sínu og sjá þjóðinni fyrir nýrri kynslóð."
Rannveig Tryggvadóttir í Mbl. 6. febr.
Föst í gamla farinu
„Ríkisstjómin hefur gengið allt of langt í því að
þyngja skatta einstaklinga og létta á fyrirtækjum.
Fyrirtækin hafa ekki notað þetta svigrúm til að hag-
ræða hjá sér, bæta framleiðni og hækka launin. Fyr-
irtækin em föst i gamla farinu og snúast gegn öllum
kauphækkunum af offorsi og em ófær um að fram-
kvæma skipulagsbreytingar, til dæmis vinnustaða-
samninga á jafhréttisgrundvelli.“
Ágúst Einarsson í Alþbl. 6. febr.
íþróttahreyfingin og
„hákarlarnir"
„íþróttahreyfmgin er ekki einkamál „hákarl-
anna“... Henni hefur markvisst verið misbeitt póli-
tiskt, hinum og þessum pótintátum til framdráttar.
Nýjasta fléttan er hrein móðgun við almenning, og
skýringar formanns ÍSÍ og Ólympíunefndarinnar
em ekki bjóðandi. Heldur valdamesti maður íþrótta-
hreyfmgarinnar að hann geti bara hent fýlubombu
framan í þjóðina, farið orðalaust í frí og komið
seinna með betlistaf í hendi?“
Stefán Jón Hafstein í Degi- Tímanum 6. febr.