Dagblaðið Vísir - DV - 12.03.1997, Blaðsíða 10

10
menning
MIÐVIKUDAGUR 12. MARS 1997
Blóm handa Bang
Dorrit Willumsen les úr verkum sínum í Norræna
húsinu kl. 16 á laugardag. Af því tilefni birtum
við ritdóm um verðlaunasöguna eftir Jon Hoyer,
lektor í dönsku við HÍ.
Kápumyndin á skáldsögu Dorrit Willumsen
um danska rithöfundurinn Herman Bang, sem
fékk bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs í ár,
er þakin blómunum sem hann hélt svo mikið upp
á og fékk aldrei nóg af. Sjálfa skáldsöguna má líta
á sem blómvönd frá starfssystur Bangs í nútím-
anum sem metur hann meira en samtíð hans
gerði. Þessi blóm koma óumbeðin, hann þarf ekki
að ná í þau sjálfur eins og þá:
„Það særði hann að sjá rósirnar í fullum blóma
fyrir utan fyrirlestrasalinn, og engum áheyranda
hafði hugkvæmst að færa honum blóm.
Bókmenntir
Jon Hoyer
Dorrit Willumsen les blóm handa Bang í Norræna
„Dálítill blómvöndur hefði glatt mig,“ sagði
hann. „Má ég ekki fara út og tína nokkur blóm
handa sjálfum mér?“
Enginn svaraði. Þau voru óttalega vandræða-
leg og hann tók drjúga stund í aö tína rósimar og
skipa þeim í vönd.“ (hls. 28)
Þetta stutta atriði úr skáldsögu Dorrit Willum-
sen sýnir lika tvöfeldnina sem gegnsýrir allt líf
Bangs í túlkun hennar. Hann er í senn
ákaflega hörundsár og afar sjálfsöruggur.
í verkum sínum sýnir hann djúpa samúð
og skilning á kjörum þeirra afskiptu, en
þegar hann les úr verkum sínum setur
hann sjálfan sig á svið svo að mörgum
þótti tilgerðarlegt og jafnvel hlægilegt.
Herman Bang var utangarðsmaður
mestalla ævi (1857-1912), í skugga fordæm-
ingar samtímans á samkynhneigðu fólki
sem var litið á sem vanskapaða glæpa-
menn. Eða eins og nóbelsverðlaunahafinn
Johannes V. Jensen orðaði það: „Venju-
legu fólki býður við kynhegðun þeirra, lát-
um þá halda sig frá dagsbirtunni.“ (bls.
329).
Slíku lífi lifði Herman Bang í veruleik-
anum og í skáldverki Dorrit WiUumsen.
En undir yfirborðinu leynist fogur veröld;
bemskuárin á Als í Suður-Jótlandi, ástar-
reynsla hans, listræn reynsla, dauða-
stundin sem kallar fram bjarta
bemskuminningu áður en hann „sofnar
liggjandi út af milli stráa og villtra blóma“
(bls. 352).
Fyrsta ástarfundi hans lýkur í hlóma-
húsinu. heimi þar sem „hann, drengurinn, opnar
Danski
Bang.
rithöfundurinn Herman
munninn
sem allt í
einu er
landslag.
Tanna-
klettar,
gómhvelf-
ing, tung-
an þögul
og mjúk
mót þrýst-
ingi lims-
ins. Mót
flæðandi
blómi sem
er volgt og
salt“ (bls. 65).
Öllu þessu varð að halda leyndu. Það gerði
hann að öðru leytinu viðkvæman bóhem og að
hinu leytinu merkilega næman á annað fólk -
einkum konur - sem verður útundan í lífinu.
Samkvæmt vitnisburði hans sjálfs og Dorrit Will-
umsen var það þetta sem gerði hann að lista-
manni: „Til að losna við að bera grímu snýr hann
sér frá sjálfum sér og tilfinningum sínum og
fylgist í staðinn sem listamaður með öðrum
manneskjum.“ (bls. 351).
„En þegar hann stígur á svið er hann Herman
Bang, fallegur, fjörmikill, sérvitur fastagestur hjá
lækninum, rakaranum og ljósmyndaranum.
í Danmörku þarf hann leiktjöld. Borð, hálf-
flaska af rauðvíni, sem hann rétt dreypir á, hæg-
indastóll, sem hann notar um það bil hálfa mín-
útu, skermur til að skapa nálægð, lampi sem
hann lærir vandlega á til að geta breytt lýsing-
unni að vild, snagi undir hattinn, blævæng og
blóm. Fyrst og fremst blóm.“ (Bls. 27-8).
Skáldsagan Bang er glæsilegur og litríkur
blómvöndur, vel valin atriði úr hóflausu lífi
bundin þétt saman. Vitaskuld er ekki allt með en
eins og ævinlega í vel heppnuðu listaverki er
þetta vel skipulögð heild sem talar sínu eigin
máli. Mikið hefði þessi vöndur glatt hann!
Allar aðrar heimildir, eða hvað?
Fáein orð frá Agnari Þórðarsyni
Nýlega var mér bent á aö ritdómur um hók
mína í vagni tímans hefði birst í DV þann 30. jan-
úar sl.
Þar segir Ármann Jakobsson mig fara rangt
með staðreyndir og tekur sem dæmi frásögn
mína af dauöa Haile Selassie Eþíópíukeisara. Ár-
mann skrifar:....Agnar fer stundum rangt með
staðreyndir. Þannig segir hann að Eþíópíukeisar-
inn Haile Selassie hafi verið líflátinn eftir að
Mengistu náði völdum í Eþíópíu (bls. 158) en í öll-
um öðrum heimildum kemur fram að keisarinn
lést hjálparlaust, að vísu hrakinn og smáður en
raunar tveimur árum áður en hinn illræmdi
Mengistu tók völd.“
Byltingin í Eþíópíu hófst í ársbyijun 1974.
Seint i júní var Mengistu Haile Mariam major
kjörinn formaður Derg, en það var 120 manna ráð
hermanna og lögreglumanna sem gerðu uppreisn
gegn keisaranum og steyptu honum síðan af stóli
þann 12. september. Hinn 23. nóvember, sem
seinna fékk nafngiftina „Blóðugi laugardagur-
inn“ tóku uppreisnarmenn 59 pólitíska fanga af
lífi, þar á meðal fyrrverandi ráðherra, háttsetta
herforingja og tengdason keisarans vamarmála-
ráðherrann. í kjölfar þessara atburða varð Meng-
istu sterkasta aflið í Derg og jók stöðugt völd sín
en útrýmdi keppinautum. Hin nýja stjóm lýsti
yfir sósíalisma þann 20. desember 1974.
Eftir handtökuna var keisarinn hafður í stofu-
fangelsi í höll sinni þar til hann lést í ágúst 1975.
í Encyclopædia Britannica er frá því skýrt að
seinna hafi komið fram sönnunargögn sem bentu
til þess að keisarinn hefði verið kyrktur að boði
herstjómarinnar.
Athugasemd
umsjónarmanns
Mengistu varð ekki forseti
Eþíópíu fyrr en 1977. í Árbók
Britannicu frá 1976 og 15. útgáfu
Encyclopædiu Britannicu frá 1985
kemur ekki annað fram en að
keisarinn, sem var langt leiddur
af blöðruhálskrabbameini, hafi
dáið og vegna skorts á lækna-
skýrslum hafi komið upp orðróm-
ur um að hann hafi verið myrtur.
Hvergi er getið grunsemda um að
keisarinn hafi verið líflátinn, en
það orð notar Agnar Þórðarson í
bók sinni.
Dáið þér Beethoven?
Fyrirsögnin er yfirskrift tvennra
tónleika með þeim Sigurði Halldórs-
syni sellóleikara og Daníel Þorsteins-
syni píanóleikara. Þeir hafa hugsað
sér að flytja öll verk Beethovens fyrir
selló og píanó - og era þegar hálfnað-
ir, því fýrri tónleikamir vora haldn-
ir í Gerðubergi síðastliðinn sunnu-
dag.
Af einhverjum ástæðum halda
margir að þegar leikið er á píanó og
eitthvert annað hljóðfæri sé píanóið í
Tónlist
Jónas Sen
undirleikshlutverki. Þannig er það
reyndar stundum, en alls ekki alltaf.
í umræddri tónlist eftir Beethoven
era bæði hljóðfærin jafti mikilvæg; ef eitthvað er
er píanóið í aðalhlutverki. Sú er raunin í fyrstu
tveimur sónötunum ópus 5, en þar fellur sellóið
óneitanlega i skuggann af píanóinu. Var það ekki
fyrr en í síðari verkunum fyrir þessi tvö hljóö-
færi, í sónötunum ópus 69 og ópus 102 nr. 1. og 2,
að Beethoven gerði þeim jafnhátt undir höfði.
Bæði Daníel Þorsteinsson og Sigurður Halldórs-
son era hinir ágætustu hljóðfæraleikarar. Þeir
Leikfélag Hvera-
gerðis 50 ára
Leikfélag Hveragerðis fagnar
hálfrar aldar afmæli í ár og hef-
ur þó verið leikið mun lengur
þar um slóðir. En það voru
metnaðarlitlar fjáröflunarsýn-
ingar sem áhugamönnum um
leiklist fannst ekki Þalíu til
sóma og í annarri grein laga
hins nýstofnaöa félags í bama-
skólahúsinu í Hveragerði 1947
segir: „Markmið félagsins er að
vinna að eflingu leiklistar í
Hveragerði með því að taka til
sýninga innlend og erlend leik-
rit eftir því sem fóng era á.“
Félagið hefur verið trútt
þessari lagagrein og sýnt árlega
innlent eða erlent leikrit, oftast
gamanleiki. Til dæmis hefur
Deleríum búbónis verið sett
upp tvisvar en einnig hafa
spennuleikrit verið vinsæl, til
dæmis Gasljós, Tíu litlir negra-
strákar og Óvænt heimsókn.
Leikfélagið hefur aldrei átt
fastan samastað eða nokkurt
húsnæði sem tilheyrði því og
Margrét Ásgeirsdóttir, stjórnar-
maður í Leikfélaginu, sagði að
sér fyndist mulið undir bol-
taleiki almennt í landinu á
kostnað menningarstarfsemi.
Lengi hafði félagið aðstöðu í
barnaskólanum en ekki lengur.
Bæjaryfirvöld hafa nú séð til
þess að félagið fengi inni á Hót-
el Hveragerði og þar er leikið
nú.
Sjávarþorpið flutt
inn í land
Metnaðarfyllstu sýningamar
hafa veriö á klassískum ís-
lenskum verkum. Leikfélagið
setti upp Skálholt, Skugga-
Svein og Atómstöðina í sam-
vinnu við Leikfélag Selfoss,
einnig hefúr það sýnt Fjalla-
Eyvind, Mann og konu og
Skjaldhamra, svo að fáein
dæmi séu nefnd.
Daníel Þorsteinsson og Siguröur Halldórsson: Samleikurinn til fyrirmyndar.
léku hreint á tónleikunum, hver nóta var á sínum
stað og samleikurinn allur til fyrirmyndar. Að vísu
voru þeir helst til varkárir í fyrsta verkinu, sónötu
í F-dúr ópus 5 nr. 1. Sigurður virtist vera meira
upptekinn af að spila fallega en að gefa sig tónlist-
inni á vald, og Daníel var óttalega mjúkhentur við
hljómborðið. Stimdum var reyndar eins og hann
væri hálfhræddur um að píanóið myndi bíta hann,
þvi það var eins og hann þyrði ekki að fara al-
mennilega ofan í nóturnar. Þetta kom
illa út, því túlkun tónlistar Beethovens
krefst voldugs hljóms og mikilla átaka.
Auðvitað má slagharpan ekki yfir-
gnæfa sellóið, en ásláttur píanóleikar-
ans verður samt að vera þéttur og
ákveðinn. Fyrir bragðið var túlkunin
fremur flöt og litlaus, og skorti oft
kraft og snerpu.
Næst á dagskrá voru tólf tilbrigði
við stef úr óratóríu eftir Hándel; þau
voru þokkalega flutt, en dálítið bragð-
dauf. Eiginlega var það ekki fyrr en
eftir hlé að hljóðfæraleikararnir
sóttu í sig veðrið; sjö tilbrigði við stef
úr Töfraflautu Mozarts voru nokkuð
tilþrifamikil, þó stundum hefði mátt
leika ögn hraðar og líflegar. Best var
síðasta atriði efhisskrárinnar, sónata
ópus 5 nr. 2 í g-moll. Þar fóru þeir
Daníel og Sigurður hamförum og
gneistaði af flutningi þeirra. Tónlist-
in varö lifandi, dramatísk og kraft-
mikil, og þó feilnótum hefði eitthvað fjölgað
skipti það engu máli, því þarna var sannur Beet-
hoven á ferðinni.
Efnisskráin er með því besta sem sést hefur í
langan tíma. í henni mátti finna ritgerð eftir Reyni
Axelsson um viðkomandi tónlist eftir Beethoven,
og var hún kærkomin tilbreyting frá þeirri and-
legu fátækt sem nú viröist vera ríkjandi.
Aöalleikarar I Sölku Völku: I aftarí
röö eru Sævar Pór Helgason (Arn-
aldur yngri), Magnús Stefánsson
(Steinþór) og Siguröur Blöndal
(Arnaldur eldri); frá vinstri f fremri
röö eru Margrét Ásgeirsdóttir
(Salka Valka), Svala Karlsdóttir
(Slgurllna) og Sólveig Jónsdóttir
(Salka yngri).
Sýningin á afmælisárinu er á
leikgerð skéddsögunnar Sölku
Völku eftir Halldór Laxness
undir leikstjóm Ingu Bjama-
son. Yfir þrjátíu manns taka
þátt í henni á sviði fyrir utan
fjölda starfsmanna baksviðs.
Tvær leikkonur túlka Sölku.
Sólveig Jónsdóttir leikur hana
unga en Margrét Ásgeirsdóttir
tekur við þegar hún stækkar.
„Það er rösalega erfitt að
leika Sölku,“ sagði Margrét,
„en samt virkilega gaman. Mað-
ur nennir ekki að þvo þvott og
elda mat eða fara í vinnuna,
maður er svo upptekinn af hlut-
verkinu. Það fá ekki allir tæk-
ifæri til að leika Sölku Völku.“
Næstu sýningar á Sölku
Völku í uppsetningu Leikfélags
Hveragerðis verða annað kvöld
og sunnudagskvöld kl. 20.30.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir