Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1997, Síða 18

ennmg
18 1
X ~K
MÁNUDAGUR 8. DESEMBER 1997 ÍjV
Að mæta
draumi sínum
Pétur Gunnarsson. Forvftni um Ástralfufara var ein kveikjan aö Heimkomu.
DV-mynd E.ÓI.
Pétur Gunnarsson á skáld-
söguna Heimkomu á jóla-
bókamarkaöi, stutta, spenn-
andi sögu um mann á miðj-
um aldri sem kemur heim
til íslands eftir aldarfjórð-
ungsdvöl meðal andfætlinga
en þangað fluttist hann ung-
lingur. Það ísland sem mæt-
ir honum kemur honum á
óvart - og reyndar okkur
lesendum líka. Hvaðan kem-
ur þessi saga?
„Það er erfitt að setja fing-
ur nákvæmlega á það
hvenær eöa hvernig maður
fær hugmynd að svona
sögu,“ segir Pétur, „en samt
man ég eftir því að ég hyrj-
aði á henni árið 1981. Síðan
hef ég veriö með hana í mín-
um pjönkum, lagt hana til
hliðar og unnið í öðru en
alltaf tekið hana upp aftur.
Margt kemur þar til sögu, til
dæmis þónokkur forvitni
um fólkiö sem fluttist úr
landi þegar maöur var sjálf-
ur á viökvæmum aldri. 1968,
þegar ég var um tvítugt, þá
var þetta mikla útstreymi til
Ástralíu. Hver einasta fjölskylda þekkti til
fólks sem fór. Og það var ekki verið að fara
yfir bæjarlækinn til Evrópu heldur var eins
og fólk væri að fara yfir í aðra veröld. Væri
að deyja og fara handan yfir. Maður hafði
spurnir af þessu fólki en maöur sá það
kannski ekkert aftur. Sumt hefur aldrei kom-
ið aftur. Þó heldur það alltaf einhveijum
hangikjötstengslum við ísland.
Ég hef oft hugsaö um örlög þessa fólks og
það er einn þráöur í þessari sögu.
Á þessum 16 árum hef ég prófað eitt og
annað með þessa sögu og reynt að leiöa hana
í aörar áttir, en þaö er einhver framvinda í
henni sem eiginlega býður upp á einmitt
þetta form. Og hún hefur hrint frá sér öðru
efni sem ég hef reynt aö prófa með henni.
Þaö sem tekur oft lengstan tíma í skriftum er
að prófa tilgátur. Þá er maöur kannski þrjá
mánuöi að skrifa einhvem útúrdúr en svo
kemur í ljós að tilgátan gengur ekki upp.
Þannig er þessi saga, hún hefur hrint heil-
miklu efni frá sér.“
- Maður tekur til þess hvað ísland tekur
illa á móti þessum útlaga sínum...
„Þaö er nú bæði og. Gestinum verður
einmitt starsýnt á hvað fólk er elskulegt, per-
sónulegt, strax tollaramir í Leifsstöð. Svo er
bara oft eins og er í lífinu: Maður á einhvem
draum sem mann dreymir um að hitta í
raunveruleikanum, en þá passa draumurinn
og veruleikinn ekki endilega saman. Þessi
maður er með ýmsar hugmyndir um landiö,
sumt passar og annað ekki, sumt kemur hon-
um óþægilega á óvart og annað þægilega.
Hann uppgötvar til dæmis landiö upp á nýtt,
nýjar víddir.
ísland í dag gæti einmitt horft svona við
manni sem kemur að því saklaus og dreymir
um að taka landslagsmyndir og gera bók um
það. Með þessu landslagi sem
orkar svona lifandi og sterkt
á hann. En smátt og smátt
kemst hann að því að þetta er
ekki bara landslag heldur
partur af einhverju öðru
reikningsdæmi - sem er í
þessu tilfelli stóriðjan. Það er
verið að möndla ýmislegt
með þetta land sem hann er
að mynda. Landið er ekki
bara passíft mótíf heldur
sprelllifandi mótíf sem alls
konar hagsmunir togast á
um.“
- Ertu að segja eitthvað um
íslenskt samfélag í þessari
sögu?
„Frumkraftur sögu er bara
ánægjan að segja hana
þannig að af minni hálfu er
engin dulin meining með
Heimkomu. En það að segja
sögu er flókið ferli sem hefur
í sér undirtóna og yfirtóna þó
að ég sé ekki reiðubúinn til
að greina hvað þarna býr að
baki. Enda er ekki til neins
að ég fari að segja það ef það
er ekki í vitund lesandans.
Hingað til hefur ekki verið
ofarlega á baugi í mínum verkum að segja
sögu. Númer eitt tvö og þrjú hafa þær ein-
kennst af lýsingum og stemningum. Sögu-
þráðurinn sem hefur gengiö í gegnum þær
hefúr ekki alltaf verið eins Ijós og í þessari
sögu, þær hafa verið drifnar áfram með öör-
um meöulum - til dæmis húmor. En þarna er
stuðst við sjálfa framvinduna."
- Ef við segjum að þetta sé fyrsta spennu-
bókin þín þá er spumingin: Em fleiri vænt-
anlegar?
„Það kemur í ljós jafnóðum. Maður hefur
kannski ákveðnar meiningar um það sem
maður ætlar að gera, en það er ekki hægt að
þvinga fram sögur. Þær koma af einhveijum
öðrum hvötum. Og þessi saga gefur ekkert
upp um næstu bók.“
Skáldsaga Péturs kemur út hjá Máli og
menningu.
Tllraunin tókst víst
Skáldsaga Diddu, Erta, virðist vera að fá
heldur önuga umfjöllun hjá gagnrýnendum
blaðanna. Þröstur Helgason hjá Morgunblað-
inu kallaði hana „hnoð“ í samnefndum ritdómi
og ritdómur Geirlaugs Magnússonar í þessu
blaði hét Heiðarleg tilraun. Tilraunin mistókst
að hans mati. Á þessu em minnst tvær skoðan-
ir.
Skáldsaga Diddu er skrifuð í dagbókarformi
sem er jafngamalt skáldsöguforminu. Við
þekkjum þetta form vel og sum okkar eru
meira að segja dagbókarskáld sjálf. Formið ein-
kennist af trúnaöi og einlægni, en dagbók Ertu
hefst ekki á orðunum „Kæra dagbók. Ég verð
að segja þér svolítið sem gerðist í dag....“ Dag-
bók Ertu hefst á þessum orðum: „get kannski
átt í samskiptum við þessa bók. sé til.“ Þessi
Bókmenntir
Dagný Kristjánsdóttir
dagbók er sem sagt ekki „vinkona", hún er bók
og trúnaður er ekkert á dagskrá.
Næst mikilvægasti tilgangur venjulegrar
dagbókar er að setja reynslu þess sem skrifar
niður í tíma. En í dagbók Ertu er ekkert ártal,
engin árstiðaskipti, engin dagsetning eða tíma-
setning. Færslurnar em merktar dagaheitum,
hring eftir hring, fimmtíu og tvisvar sinnum.
Dagbókarformið er sem sagt kirfilega afbyggt.
Erta virðist ekki
vera í vinnu eða skóla,
enginn bíður hennar
heima, ekkert utanað-
komandi afl virðist
skipta tíma hennar
niður - dagamir bara
líða við að horfa á líf
annarra, oftast á kaffi-
húsum. Sumar athug-
anirnar minna ekki
lítið á elstu bækur
Thors Vilhjálmssonar.
Ef ég man rétt vissu
menn ekki heldur al-
veg hvernig átti að
taka þeim bókum. Gott
ef þær voru ekki lesn-
ar sem einlægar dag-
bókarfærslur undar-
legs íslendings á sjötta áratug þessarar aldar.
Inni í dagbókarformi Ertu er að finna ljóð
eða réttara sagt söngtexta: blúsa, rokktexta,
smásögur, erótískar sögur, spakmæli, auglýs-
ingatexta og vangaveltur af ýmsu tagi. Bók-
menntagreinum og stíltegundum er blandað
saman og það er ægilegur kjaftur á sögu-
manninum, Ertu. Samforum af ýmsu tagi er
stungiö inn hér og þar og Erta fróar sér næst-
um eins mikið og Hlynur Bjöm í sögunni 101
Reykjavík eftir Haflgrím Helgason (og synd að
skuli ekki vera hægt aö stefna þeim tveimur
saman í eina bók). Erta skrifar mikið um þrá
og erótík af því að hana skortir hvort tveggja
og hún þráir það sem hún hefúr ekki.
Erótískar fantasíur Ertu em af-
bygging á klámsögum ef eitthvað er;
þær eru vélrænar og yfir þeim liggur
nistandi einmanaleiki. Hún er alltaf
ein, áhorfandi, sem er stuggað til og
frá á veitingahúsum af pörum eða
hópum af fólki sem tekur borðið
hennar. Það má vel leiða rök að því
að viðhorf hennar séu and-félagsleg,
full af tortryggni, árásargirni og „ein-
dregnum brotavilja".
Einnig má vel sjá tengsl Diddu við
starfssystur hennar í austri og vestri,
reiðar konur, óþekkar eða slæmar
stelpur sem komið hafa fram á
ritvöllinn með nýja, ögrandi og
ægilega texta þar sem „kvenleg-
ar dygðir" eru með öllu afskrif-
aðar. Þær gera ekki einu sinni
heiðarlegar tilraunir til að
hnoða saman hefðbundnum sög-
um heldur bíta og slá - og það er
vel.
Mér finnst það fúlt ef veru-
lega róttækar ungar tilrauna-
bókmenntir eru flattar út í hrað-
lestrarkeppni jólabókaflóðsins.
Ég las Ertu í heila viku með úrvalshópi ís-
lenskunema í nóvemberlok og þó að þar kæmi
fram hörð gagnrýni kom líka fram mikil hrifn-
ing og ég staðhæfi (gegn staðhæfingum) að Erta
er tilraun - sem tekst.
Bókatíðindi komin
Eins og landsmenn
s ættu allir að hafa orðið
varir við eru Bókatíð-
indi 1997 komin út og
i hefur þeim verið dreift
inn á hvert heimili. Þar
| fást upplýsingar i máh
og myndum um flestar
i bækur sem út koma á
þessu ári, og aftan á hveiju eintaki er
:: happdrættismiði. Á hveijum degi er
i dreginn út vinningur og númerið birt í
i dagbókum dagblaðanna. Vinningarnir
: eru bókaúttekt fyrir 10 þúsund krónur.
Samkvæmt Bókatíðindum koma út 45
j nýjar frumsamdar barnabækur í ár en
; þær þýddu eru á að giska tvöfalt fleiri.
• Svo skemmtilega vill til að nýjar íslensk-
! ar skáldsögur eru 32 talsins en þær
þýddu 33. Þarna virðist komið á jafn-
; vægi, en auðvitað eru hér engar sjoppu-
! bókmenntir sýndar sem aöallega eru
: þýddar sögur. Ljóðabækur eru taldar 20
; frumortar en 13 þýddar, en hér vantar
margar bækur sem höfundar gefa út
; sjálfir. Bækur almenns efhis eru 92, ævi-
sögur þýddar og frumsamdar 34 og hand-
! bækur 42. Alls eru taldir með endurút-
! gáfum nokkuð á fimmta hundrað titla.
Þetta er ámóta og verið hefur undanfar-
in ár, ívið færri titlar en í fyrra.
Gyðjan Díana
Bókaútgáfan Vöxtur
j hefur gefið út gullfal-
j lega bók um Díönu
; prinsessu, Díana - ævi
j hennarogarfleifðeftir
hinn kunna blaða-
j mann Anthony
i Holden. Hún kom út
; fyrir nokkrum vik-
um í Bretlandi og er þessa
dagana að koma út í Bandaríkjunum,
Ástraiíu og víða um Asíu og Evrópu.
Anthony Holden ritar um bemsku
Díönu, stormasamt hjónaband hennar og
breska ríkisarfans, umtalaðan skilnað
i þeirra og átökin við konungsfjölskyld-
una. Einnig fjallar hann um störf hennar
j í þágu bágstaddra. Þýöandi er Torfi Geir
Jónsson.
Aðalprýði bókarinnar eru um 160 Ijós-
myndir af þessari „mynduðustu" konu
aldarinnar, teknar af mörgum þekktustu
ljósmyndurum heims og fagurlega prent-
' aðar af prentsmiðjunni Odda.
Hluti af söluverði bókarinnar rennur
til styrktar Barnaspítala Hringsins.
Broddflugur
Siðfræðistofnun og
Háskólaútgáfan hafa
; gefið út ritiö Broddflug-
ur, safn þrjátíu greina
j eftir Vilhjálm Áma-
l son heimspekipró-
; fessor. Hann hefur
i áður sent frá sér
1 Þætti úr sögu sið-
í fræðinnar og Sið-
; fræði lífs og dauða,
sem tilnefnd var til íslensku
bókmenntaverðlaunanna 1993 og varð
! umtöluð.
Gpeinar þessar fela í sér siðferðilegar
j ádeilur og samfélagsgagnrýni, sem bein-
; ist einkum að þeim þáttum í samtíman-
; um sem ógna mennskunni, frelsi og
ábyrgð einstaklinga. Meðal viðfangsefna
; Vilhjálms em menntun og heilbrigði, trú
j og sfjómmál, hamingja og dauði, frelsi
! og mannlegt eðli.
Tært drýp-
ur vatnið
Valdimar Láms-
; son hefur sent frá
sér bókina Tært
drýpur vatnið. Þetta
: er þriðja ljóðabók
! hans og hann gefur
hana út sjálfur. Hér er
: ort á hefðbundinn hátt
um margt sem manninum er kært, ást-
, vini, bh-tu og gleði í dagsins önn, fagr-
j ar minningar og sýnir til betri heima,
en líka sorg og ama. Eða eins og segir
í lok kvæðisins „Það er“:
Já, lífið hefur mörgum
reynst erfið sorgarsaga,
í sárri neyð og fátækt
var gangan þymum stráð.
En sumir þáðu gæfuna
alla ævidaga,
þó oft vær’ekki uppskorið
líkt og til var sáð.