Dagblaðið Vísir - DV - 14.03.1998, Síða 16

16
LAUGARDAGUR 14. MARS 1998 UV
WBtal
Valmar Valjaots, tónmenntakennari á Laugum í Suður-Þingeyjarsýslu:
Byltingarsöngvari
frá Eistlandi
Fiðluleikur og rokktónlist virðast ekki ailtaf
fara saman en einn af þeim fyrstu sem reyndu
að blanda þessu tvennu saman er Eistlendingur
að uppruna. Hann er fyrrum rokkstjama og
hermaður í sovéska hemum en starfar nú sem
tónmenntakennari hér á íslandi. Valmar Válja-
ots heitir maðurinn. Hann talar ágæta íslensku
og hefur sæmilegan framburð nema hvað ð og
þ verða að d og t. Hann er kvæntur Eneli
Váljaots og eiga þau tvö börn, Elise Marie, sem
er fjögurra ára, og Magnús Mar sem er átta
mánaða.
Valmar starfar nú sem skólastjóri tónlistar-
skóla Reykdæla á Laugum í Suður-Þingeyjar-
sýslu auk þess sem hann leikur á fiðluna sína
írska þjóðlagatónlist í hljómsveitinni írisi.
Hann er þrítugur og á að baki langskólanám í
tónlist við Tónlistarháskólann í Eistlandi, sann-
kallaður snillingur. Valmar á að sumu leyti að
baki svipaða sögu og Ormarr fiðlusnillingur
Örlygsson, sögupersóna Gunnars Gunnarssonar
í Sögu Borgarættarinnar. Ormarr þessi venti
kvæði sínu í kross og flutti frá útlöndum til ís-
lands þegar fram undan var glæstur ferill í
fiðluleik á heimsvísu. Slíkt hið sama blasti við
Valmari Váljaots. Munurinn er auðvitað sá að
hann hefúr þó enn lifibrauð af tónlistarmennt-
un sinni - ekki síst fiðluleiknum.
Eistland er eitt gömlu Sovétlýðveldanna og
þar er Valmar fæddur og uppalinn. Hann segir
það ekki hafa verið slæmt að vera krakki í Sov-
étríkjunum sálugu.
„Það var gott jafnvægi í lífl manns og stétta-
munur ekki áberandi. Þetta leit allt saman vel
út á yfirborðinu en Sovétstjómin var um leið
að grafa undan sjálfri sér. Eftir þessu tók ég
miklu betur á unglingsárunum. Til dæmis gat
fólk ekkert keypt þótt það ætti næga peninga
því ekkert var til í búðunum. Reyndar leyndist
ýmislegt undir búðarborðinu sem þá var verið
að fela fyrir Rússum en þeir komu margir í
verslunarferðir til Eistlands. Þróunin var síðan
sú að búðimar stóðu fullar af ýmsum varningi
og annaðhvort átti fólk erfitt með að velja og
hafna eða það átti enga peninga og gat þvi ekk-
ert keypt,“ segir Valmar og bætir því við að
vöruúrvalið sé ívið betra i Eistlandi heldur en
það er á íslandi.
Sukksamt líferni
Valmar var fyrsti Eistlendingurinn til þess
að spila á fiðlu í eistlenskri rokkhljómsveit.
Hún hét Mr. Lawrence og þótti býsna góð.
Léku þeir félagamir meðal annars á rokkhátíð
í Eistlandi þar sem fram komu ekki ómerkari
stjömur en Bonnie Tyler, Bob Geldof og Status
Quo. Einnig hitaði hljómsveitin upp fyrir ELO
og Tanitu Tikaram sem héldu tónleika í Tallinn.
Valmar segir hið sukksama lífemi sem gjam-
an fylgi rokkinu ekki hafa átt vel við sig og
hann hafi viljað sjá nýjar hliðar á lífinu. Og þá
gripu íslenskar örlaganomir í taumana og hög-
uðu því svo til að skólastjóri Tónlistarskóla
Húsavíkur á Islandi hringdi í Valmar og bauð
honum að koma til að verða tónlistarkennari hér.
„Mér þótti ísland spennandi kostur og var
tilbúinn að breyta um lífsstil og umhverfi. Þess
vegna sló ég til. Eistlendingar vita lítið um ís-
land nema það auðvitað að íslenska rikið
studdi okkur dyggilega i sjálfstæðisbaráttu okk-
ar. Það eina sem ég vissi að auki um landið
var að höfuðborgin héti Reykjavík og hér væri
oft mikið hvassviðri. Mér sýndist að það ætti
að vera vandalaust að prófa þetta eftir tvö
ár í sovéska hemum!“ segir Valmar.
Grasið málað grænt!
Hemaðarbrölt þessa fyrram Sovét-
manns er alveg kapítuli út af fyrir sig.
Það er til að mynda ekki gott fyrir frið-
arsinna að vera skyldaður í herþjónustu
enda harðneitaði hinn imgi hermaður
Váljaots að skjóta úr byssu á heræfmg
um. Hann var því ekki í vafa þegar
honum bauðst að velja milli þess að
skrönglast um í skriðdreka þessi
tvö ár sem herþjónustan stæði
eða spila á básúnu í herlúðrasveitinni. Eini
hængurinn var sá að hann kunni ekkert á
básúnu! Hvort sem það var síðan fyrir ást á
friði, hatur á hemaði eða eitthvað annað þá
tókst Valmari að læra á hljóðfærið á einum
mánuði þannig að réttlætanlegt væri að hann
léki á lúðurinn.
Herdeild Valmars hafði bækistöðvar í Kalin-
ingrad. Þar höfðust hermennimir við í óupphit-
uðum húsum þannig að
skúringavatnið fraus á
gólfunum! „Við vorum
vaktir klukkan 6 og feng-
um 45 sekúndur til að
klæða okkur. Síðan var
farið út að hlaupa og í
sturtu eftir það. Gallinn
var sá að þar var ekkert
heitt vatn en mikill kuldi.
Og hermennimir höfðu
margt sérkennilegt fyrir
sta&i.
„Einu sinni var mikil-
vægur hershöfðingi að
koma í heimsókn. Þetta
var að haustlagi og gróður
farinn að verða lélegur
þannig að nokkrir strákar
voru reknir upp i tré til að
hrista lausa laufið niður úr
þeim svo að það svifi ekki
fyrir fætur hershöfðingjans
eða setti bletti á umhverfið. Og til þess að allt
liti nú fullkomlega út vorum við látnir mála
grasið grænt!“
Þú lýgur þessu?!
„Nei,“ svarar Valmar. En mikið óskaplega
hefur hann gaman af að segja frá þessu.
þegar hann var 6 ára fór þannig fram að hann
var látinn syngja svolítið lag, reikna dæmi,
sýna stjómandatilburði undir lúðrasveitartón-
list sem leikin var af segulbandi og hneigja sig.
Að því loknu var hann talinn efni í snilling og
tilkynnt að hann ætti að verða fiðluleikari.
„Það vildi ég alls ekki. Mig langaði alltaf til
að læra á píanó og var alltaf að spila á það. Ég
var ákveðinn í að skipta um hljóðfæri eftir að ég
Ofvaxin fiðla
Valmar segist hafa fengið menntun sína í
„tónlistarverksmiðju" í Tallinn. Þar eru reknir
saman skólar, allt frá grunnskóla til háskóla,
allir á tónlistarsviði. Bömin koma sex ára i for-
nám og þreyta að því loknu inntökupróf. Af 150
nemendum, sem hófu nám um leið og Valmar,
töldust aðeins 57 næg efni. Aðrir nemendur
máttu gjöra svo vel og hypja sig.
Bömin 57 sem hlutu náð fyrir augum læri-
feðranna, og þar með talinn Valmar Váljaots,
hófu því nám strax í fyrsta bekk með það að
markmiði að útskrifast sem tónlistarsnillingar
- sem auðvitað var framleiðsluvara „verksmiðj-
anna“. Og tónlistarskólamir í Tallinn
era engin smásmíði. Þess má til
dæmis geta að bæði í grunn- og
háskóla eru hvorki fleiri né
færri en 60 æfingaherbergi og
er pianó í hverju
þeirra: þrjár
hæðir, full-
ar af pi-
anóum!
Inn-
töku-
prófið
sem
Valmar
gekkst
undir
Valmar grípur ósjaldan í gítarinn heima hjá sér og þá er dóttirin
Elise Marie dugleg aö syngja meö. DV-myndir Jóhann Guöni
lyki grunnskólanum en úr því varð ekkert. Þeg-
ar allt kom til alls var það góð tilfinning eftir
allt erfiðið og ég fann að ég hafði náð árangri.“
Hann' skipti raunar um hljóðfæri. Fiðlan vék
fyrir lágfiðlu sem er sennilega best lýst sem of-
vaxinni fiðlu. Valmar segir að með því að velja
lágfiðluna hafi hann að sumra mati fallið úr
„úrvaldsdeild" en svo sé alls ekki, lágfiðlan sé
ekkert ómerkilegra hljóðfæri.
í skólanum ríkti mikil samkeppni meðal
nemenda.
„Hér á íslandi þykir mörgum að það sé fyrir
öllu að vera bara með. Slík heimspeki gengur
ekki þar sem allir reyna að vera leiðandi í sín-
um hópj, til dæmis í kammersveitum skól-
anna,“ segir Vaimar. Einnig er keppni nem-
enda milli skóla og Vaimar bar einmitt sigur
úr býtum í tveimur slíkum keppnum þegar
hann var 16 og 17 ára. Hann lauk síðan námi
við tónlistarskóla Tónlistarháskóla
Eistlands 18 ára og leiðin lá
auðvitað beint í háskól-
í sjálfan. Þaðan
Valmar fær rembingskoss frá Elise Marie, 4 ára, og eiginkonan, Eneli Váljaots, er meö Magnús Mar, 8 mánaöa, í kjöltu sér.
Eistum eða Eistlendingum?
Valmar kann vel við sig á íslandi en segist
þó alltaf verða Eistlendingur. Það vekur at-
hygli mína að hann notar alltaf nafnorðið
Eistlendingar og lýsingarorðið eistlenskur en
ekki eistneskur og Eistar, eins og gjaman
hefur sést i blöðum og hljómar stundum
skemmtilega - að minnsta kosti að því er
okkur finnst, íslendingum. Valmar veit vel af
þessari merkingarvillu sem við komumst
stundum (viljandi) í. Hann virðist hafa nokk-
uð gaman af tvíræðninni og því varla mikil
áhætta að segja frá fyrirsögn í DV fyrir
nokkru: Sjúkraflug eftir tveimur Eistum. Val-
mar hlær dátt: „Það var sem sagt sóttur einn
maður!“
Margt í þjóðmenningu íslendinga og Eist-
lendinga virðist geta farið saman. Eistlendingar
dansa skottís heima hjá sér þótt þeir kalli hann
raunar hlauppolka og Valmar segist kannast
við flölmargt i íslenskri harmóníkutónlist sem
hann hafi heyrt heima í Eistlandi.
„Eistlendingar era að mörgu leyti mjög vest-
rænir og njóta þar þess að búa vestarlega í
Evrópu. Við sáum finnskt sjónvarp og vitum
meira að segja hvað Dallas er. Okkur var
reyndar sagt að þetta væri allí saman bull og
vitleysa."
Drykkjusiðir berast auðvitað í tal þegar talað
er um menningu og Valmari vefst tunga um
tönn þegar talið berst að íslendingum.
„Sko, ég held að fólk sem reykir ekki að stað-
aldri og drekkur ekki að staðaldri hljóti að fá
hroðalega verki eftir að hafa reykt og drukkið
nánast sleitulaust heila nótt.“
Söngur er annað megineinkenni á eistlensku
þjóðinni sem einnig má finna hér á íslandi.
Valmar segir frá því að Eistlendingar hafi sett
heimsmet árið 1975 þegar 35.000 manns stóðu
saman á einu sviði og sungu í einum kór. Þetta
var á risastóru kóramóti sem haldið hefur ver-
ið reglulega í Tallinn síðan um miðja 19. öld
þótt verulega hafi dregið máttinn úr því á síð-
ustu árum.
„Með kapítalismanum dró verulega úr þjóð-
legri menningu, fólk hefur ekki lengur tíma til
að syngja því allir ætla að verða ríkir,“ segir
Valmar en auðvaldinu var þó veitt braut-
argengi með söng því þann ellefta september
1988 komu um 300.000 manns saman í Tallinn
til að gera syngjandi byltingu. „Ég söng þá á
sviðinu og þetta er ógleymanleg stund."
Tónlistarstjóri í Kabarett
Það má sjá af þessu spjalli okkar Valmars
að þar fer maður sem hefur komið víða við og
er líklegur til þess að halda áfram á þeirri
braut. Nýverið frumsýndi til dæmis leikhópur
Eflingar í Reykjadal, sem nýtur fulltingis nem-
enda við Framhaldsskólann á Laugum og
Litlu- Laugaskóla, leikverkið Kabarett. Val-
mar er tónlistarstjóri þeirrar sýningar og
var honum margháttaður vandi á hönd-
um. Verður ekki annað séð en hann
hafi leyst afar vel öll þau vandamál
uppfærslan beri starfshæfni
hans ótvírætt mjög gott vitni.
Og það eiga þeir sameigin-
legt Ormarr Örlygsson og
Valmar Valjaots að þeir taka
fram fiðluna á góðum stund-
um, sem eru til allrar ham-
ingju mjög margar í tilviki
Valmars, og þá er gaman.
Á slíkum augnablikum
verðm- hverjum manni
ljóst hvílíkt gildi tónlistin
hefur í samfélagi manna,
hve mikilvæg hún er og
kröftugur miðill tilfinn-
inga. Um það getur sá
borið ótvírætt vitni sem
bylti samfélagi sínu með
söngnum einum saman.
-Jóhann Guðni Reyn-
isson