Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1998, Blaðsíða 16

16
ennmg
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER 1998 30^
Sagan kom út úr
andrúmsloftinu
Þegar við Sigurður Pálsson skáld
hittumst var hann rétt ófarinn til
Hafnar í Hornafirði þar sem hann ætl-
aði að lesa upp úr sinni fyrstu skáld-
sögu, Parísarhjóli. Mig rámaði í að
hann ætti ættir að rekja þangað og
hann tók undir það. „Þar hefur fóður-
ætt mín lifað mann fram af manni allt
aftur á landnámsöld," segir hann. „Ég
er ákaflega stoltur af einum land-
námsmanni í Skaftafellssýslu, forfóð-
ur mínum. Ketili fíflski hét hann sam-
kvæmt áróðursritinu Landnámu og
var frá írlandi."
- Og geturðu í alvöru rakið ættir
þínar alla leið aftur til hans? spyr
blaðamaður vantrúaður.
„Já - með nauðsynlegri brúun stór-
fljóta þarna í fomeskjunni!" segir Sig-
urður og bendir á að einhver hafi
reiknað út að samkvæmt Landnámu
hafi rúmlega einn fímmti landnáms-
manna verið frá írlandi eða annars
staðar af Bretlandseyjum, fyrir utan
allt kvenfólkið og þrælana. Þó að nor-
ræn tunga hafi orðið ofan á sem
stjórnsýslumál er sagnahefðin komin
frá írum.
Úrbanískt séð frönsk
Og sagnahefðin er Sigurði ofarlega
i huga. Hann hefur í sinni fyrstu
skáldsögu fléttað haganlega saman
sorgarviðbrögðum ungs manns í París í lok
þessarar aldar og sorgarviðbrögðum Egils
Skallagrímssonar í lokrekkjunni forðum. Við
spyrjum fyrst hvenær Sonatorrek, erfikvæði
Egils eftir syni sína sem söguhetja Sigurðar á
að myndskreyta í París, hafi komið inn í sög-
una.
„Allar helstu götur sögunnar fóru að skerast
í hringtorgi tiltölulega fljótt,“ segir hann.
„Úrbaniskt séð er sagan mjög frönsk því
stjörnutorg eru parísarmáti í götulagningu.
Þegar ég var að gera teikningu af sögunni var
ég með mikið af alls kyns efni sem reyndist
eiga saman þó að það virtist ekki eiga það strax
utan frá séð. Að skrifa skáldsögu er eins og að
teikna hús og byggja það. Ég varð að treysta á
að teikningin héldi, að verkfræðilegt burðarþol
væri rétt út reiknað og sem betur fer hrundi
byggingin ekki. En sagan er í hnotskum af því
hvernig ungur maður kemst til manna og á
vissan hátt til manns með því að komast til
kvenna. Þann veg liggur leið hans frá sorg-
inni.“
- Hvernig var sambýlið við unga myndlistar-
manninn?
„Það var bráðskemmtilegt," segir Sigurður
Sigurður Pálsson:
Rekur ættir sínar til
Ketils fíflska.
DV-mynd ÞÖK
og brosir út í annað. „Sérstaklega af því að það
var þó nokkuð af kvenfólki og öðru fólki inni-
falið í sambýlinu. Þetta var gott hús aö búa í.“
- Hver er hann, þessi piltur? Á hann sér fyr-
irmynd?
„Nei, það eru engar fyrirmyndir. Að öðru
leyti en því að ýmsir hlutir sem tengjast allt
öðru eru sminkaðir og settir inn í söguna. Og
ég nýti mér þekkingu mína á Paris, aðallega
andrúmsloftinu.Þegar maður þekkir aðstæður
vel þá nær maður að lýsa hlutum innan frá,
ekki bara utan frá. Það sló mig líka andrúms-
loftið í lokrekkjunni þegar dóttirin bjargar
ekki aðeins föður sínum, skáldinu, heldur
heiminum um Sonatorrek. Miklu nútímalegra
og furðulegra ljóð en öll önnur frá þeim tíma.
Ég náði tökum á sögunni út frá andrúmsloft-
inu. Út frá myrkrinu í lokrekkjunni sem er
eins og gröf. Þar verður eins konar fæðing."
- Nú fæðist söguhetjan þín í París um það
leyti sem þú fórst sjálfur þangað til náms 1968.
Er það táknrænt?
„Ætli það ekki,“ segir Sigurður, stríðnislega.
„Ég fæddist líka á vissan hátt við að verða, 19
ára gamall, vitni að þeim heimssögulegu at-
burðum sem þar gerðust vorið ‘68. Ég var í
frönskutímum í gömlu
aðalbyggingunni í Sor-
bonne og var staddur
þar af tilviljun 3. maí ‘68
þegar stúdentar storm-
uðu inn með Daníel
Cohn-Bendit í broddi
fylkingar og hlýddi á
hann tala í stóra fyrir-
lestrasalnum. Hann er einhver glæsi-
legasti ræðumaður sem ég hef nokkru
sinni hlustað á.“
- Var ekki freistandi að taka þessa
tíma inn í skáldsögu?
„Jú, ugglaust, en mér fannst nauð-
synlegt í þetta skipti að koma alls ekki
nærri þeim. Ég skil mig ákveðið frá
sögumanni mínum; hann gæti í raun-
inni verið sonur minn. Reyndar gerði
ég það mér til skemmtunar að hafa
ungan stúdent á Select sem móðir hans
er að daðra við þegar hann er lítill
drengur í París og láta strákinn segja
að hann hafí aldrei séð móður sína
jafnglaða og þegar hún hittir þennan
unga mann! En hann er auðvitað ekki
ég; ef ég er sjálfur í sögunni er það
helst í fagurfræðilegum vangaveltum
piltsins."
- Er ólíkt að gefa út skáldsögu og
ljóðabók?
„Já, það er ekki laust við það,“ segir
Sigurður. „Þegar maður gefur út ljóða-
bók er maður eiginlega aleinn en
skáldsaga þarf að fá viðbrögð áður en henni er
lokið. Skáldsagnahöfundar þurfa að hafa þjálf-
ara eins og tennisleikarar. Ég var svo heppinn
að fá góðan yfirlesara, Guðrúnu Sigfúsdóttur.
Samstarfið við hana var afar öryggisvekjandi.
Alger trúnaður á milli. Hún hafði ekki margar
athugasemdir en ég fann vel hvað lesturinn var
glöggur. En ég hef heyrt um fólk sem hefur lent
í einhvers konar Gailup-könnunum með sín
verk, sýnt þau mörgum aðilum og lent inni í
völundarhúsi af athugasemdum. Það er hræði-
legt. Þvi álit manna er svo ótrúlega misjafnt.
Það sem einum fmnst ágætt finnst næsta
manni einna síst. Þegar upp er staðið getur
maður ekki framselt hæstaréttinn til annarra.
Höfundurinn sjálfur verður að þjálfa eigin
dómgreind. Menn gera mistök en það er betra
en að margir séu að gera mistökin fyrir mann.
- Kemur einhvern tíma skáldsaga um ‘68 í
París?
„Kannski. En ég er kominn í svolitla klípu
því ég vona aö ljóðagyðjan heyri í mér ef ég
ávarpa hana og leikrit eru líka á dagskrá og
maður getur ekki gert allt í einu. En það var
gaman að komast alla leið í þessari fyrstu til-
raun.
Leikritasamkeppni Þjóðleik-
hússins
Vorið 2000 á Þjóðleikhúsið hálfrar aldar af-
mæli en það var opnað á sumardaginn fyrsta
1950. Af þessu tilefni efnir leikhúsið til sam-
keppni um leikverk. Stefnt er að því að verð-
launaverkið verði frumsýnt á afmælisárinu,
á einhverju þriggja sviða leikhússins.
Leikverkið má ekki hafa birst eða verið
flutt áðm\ Veitt verða þrenn verðlaun, fyrstu
verðlaun eru 500 þúsund krónur, önnur verð-
laun 300 þúsund kr. og þriðju verðlaun 200
þúsund kr. Verði verkið flutt
á vegum leikhússins njóta
höfundar að auki óskertra
höfundarlauna.
Handritum skal skilað á
skrifstofu Þjóðleikhússins,
Lindargötu 7, merkt „Leik-
ritasamkeppni". Handritin
þurfa að vera undir dulnefni
en nafn og heimilisfang höfundar fylgi með í
lokuðu umslagi sem merkt er sama dulnefni.
Skilafrestm- er til 1. júní 1999.
Frumkvæði
Áreiðanlega má lesa talsverða ævisögu úr
fyrstu ljóðabók Ingólfs Steinssonar, ritstjóra
og tónlistarmanns. Hún heitir Frumkvæði og
geymir 77 ljóð og dægurlagatexta,
bæði á ensku og íslensku, frá síð-
ustu 22 árum. Þar má lesa um
bernskuár og uppvöxt þar sem
þeir kannast við ýmis atriði
sem lesið hafa Undir heggnum,
uppvaxtarsögu blómabarns,
eftir Ingólf frá 1995. Þar er
fjallað um þroskaár, ást og
átök, lífshamingju og lifs-
stríð - til dæmis bera fjögur kvæði
naftiið „Afvötnun“.
Mörg eru frumkvæðin skemmtilega oröuð
og ort. Sem dæmi um það er ljóðiö „Hugar-
reikningur";
ég var aö fletía um þaö blöóum
að i vetrarbrautinni okkar vœru hugsanlega
260 þúsund lífplánetur
og hundrað þúsund milljón vetrarbrautir i alheiminum
og mér varö hugsað til lítils lœkjar
þar sem ég sat oft á bakkanum
og reyndi aö telja silin
sem þutu einsog litlir skuggar
frá bakka til bakka,
steini til steins
en þau voru óteljandi
Bókaútgáfan Tunga gefur Frumkvæöi út.
Köllun
Köllun er líka fyrsta ljóðabók höfundar
síns, Guðmundar Breiðfjörð, og geymir Ijóð
allt frá æskuárum og einnig ljóð á ensku.
Viðfangsefni eru að vonum margvísleg enda
ljóðin orðin til í dagsins önn, en mörg eru
þau vangaveltur um tíðaranda og ástand
mannanna barna við aldarlok. Einkenni á
mörgum ljóðum Guðmundar er rím en stuðla
notar hann afar óreglulega. Gott dæmi um
ljóðagerð hans er „Lífsvon":
Til dýrðar Þorláki
Ileit
atvinnuleit
sólum sleit.
Fýkur yfir spor vonar
Islandssonar.
í Hallgrímskirkju er til sýnis túlkun 6
listamanna á Þorláki helga, eina dýrlingi ís-
lendinga, auk litljósmyndar af altarisklæði
frá Hóladómkirkju og tengist sýningin flutn-
ingi Þorlákstíða síöastliðið sumar. Stutt er
nú í 1000 ára afmæli kristnitöku á íslandi og
þvi er gaman að velta fyrir sér hversu mikl-
um breytingum kirkjulist hefur tekið frá
dögum Þorláks helga og hvaða hlutverki hún
gegnir í dag.
Myndlist, sem á miðöldum tengdist krist-
inni trú sterkum böndum, gegndi veiga-
miklu hlutverki fyrir trúarskilning manna,
þó að raunar sé gerð líkneskja, eða manns-
mynda, bönnuð samkvæmt bókstafstrú bibl-
íunnar. Því var sjaldnast fylgt eftir og var
myndlýsingum í handritum, altaristöflum og
freskum ætlað að auðvelda skilning manna á
ritningunni, þjóna sem „lesmál“ fyrir ólæsa,
heyra bænir fólks og jafnvel gera kraftaverk.
Vandfundnir væru þeir kirkjugestir sem í
dag gerðu svipaðar kröfur til myndanna, þó
vissulega megi finna dæmi þess að mynd-
verk eða líkneski séu álitin búa yfir yfirnátt-
úrulegum kröftum. Frumleiki skipaði heldur
ekki jafnháan sess og í nútímamyndlist,
meira máli skipti að myndmálið væri læsi-
legt og fylgdu því ákveðnir kostir kunnug-
legri myndbyggingu. Gestir á Hólum á fyrri
tíð hefðu til að mynda vafalítið getað þekkt
biskupana á altarisklæðinu á sérkennum
hvers og eins í staö þess að þurfa að reiða sig
á textann. Saga Þorláks helga hefði ekki síð-
ur verið þeim vel kunn og myndin virkað
Kristín Gunnlaugsdóttir: Dýrlingur. Myndin er á
sýningunni í Hallgrímskirkju.
sem minnishvati á sögur af dýrlingnum.
Talsvert færri nútíma áhorfendur búa yfir
slíkri þekkingu.
Gaman er að sjá hvað listamennirnir sex
nálgast Þorlák helga á ólíkan hátt. Jón Axel
(Án titils 1998) nálgast hann til dæmis frekar
á fomleifafræðilegum en trúarlegum for-
sendum og koma moldarbörð, grjót og gras-
torfur dýrlingnum kirfilega fyrir undir
grænni torfu. Temperatækni Kristínar G.
Gunnlaugsdóttur (Dýrlingur) vekur minn-
ingar um kirkjulist miðalda en viðfangsefn-
ið fær öllu nútímalegri blæ og sá leikur sem
í myndinni felst á fátt sameiginlegt með kaþ-
ólskum íkonum. Þá einkennist „Birting"
Helga Þorgils af ákveðnum húmor en mynd
Kristjáns Davíðssonar (Án titils 1998) sækir
sinn innblástur í frumbyggjalist og forn trú-
arbrögð.
Myndlist
Anna Sigríður Einarsdóttir
Eftir siðaskipti voru margar kaþólskar
kirkjur strípaðar skrauti sínu og er viðhorf
nútímamanna gjörólíkt þeirri heimssýn sem
tíðkaðist á miðöldum. Myndlistin ber þessa
augljós merki. Listamennirnir nálgast við-
fangsefni sitt á ólíkan hátt en myndimar
eiga engu að síður allar sameiginlegt að Þor-
lákur helgi er túlkaður meira af sagnfræði-
legri forvitni en trúarlegum innblæstri. Það
sjónræna áreiti sem nútímamaðurinn verð-
ur stöðugt fyrir hefur í fór með sér að fáir
gera þær kröfur til kirkjulistar að hún geri
kraftaverk eða þjóni hlutverki „myndabibl-
íu“. í dag er kirkjulist frekar ætlað hlutverk
skreytilistar og sagnfræðilegrar heimildar.
Málaóar myndir
samfélagssyndir
sem bíða og bíóa.
Biöa aftur bíöa
vonlausir dagar líða
undan svíöa.
Nóttin sprengir
hjartanu kvióa.
Hungur
og hjartasprungur.
í þeirri leit
engin veit.
Kjartan Guðjónsson gerir ljúfar teikningar
við ljóðin. Allur ágóði af sölu bókarinnar
rennur til uppbyggingar kapellu Líknardeild-
ar í Kópavogi. Höfundur gefur bókina út
sjálfur.
Umsjón
Silja Ajalsteinsdóttir