Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1998, Blaðsíða 18

18
ennmg
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER 1998
Póstmódernismi að hætti Jónasar
Ljóðmæli Hallgríms Helgason-
ar eru hvort tveggja í senn,
harkaleg árás á samtímann og
órjúfanlegur hluti af honum.
Þau eru póstmódernismi að
hætti Jónasar Hallgrímssonar.
Það er hægt að koma að þessu
350 síðna ljóðasafni úr nokkrum
áttum. Ein af þeim augljósu er
að líta á það sem bókmennta-
sögulegan atburð, sviðsetningu á
gagnrýni Hallgríms á doða og
einsleitni sem honum finnst ein-
kenna íslenska samtímaljóðlist.
Hallgrímur ræðst með ótrúleg-
um krafti gegn hefð hins
móderníska ljóðs á íslandi. Ekki
einungis er mál hans oftast þrælbundið rími
og stuðlum heldur varpar hann fyrir róða
hugmyndinni um ljóðabókina sem sérstaka
skynheild þar sem uppröðun ljóðanna og
staða á síðum hefur mikilvægi til jafns við
þau sjálf. Þrátt fyrir þetta er ekki vist að
hann komi til móts við þá sem kalla eftir
endurreisn hins hefðbundna ljóðforms, það
er frekar eins og það sé hér afturgengið með
þeim hrekkjum og óskammfeilni
sem einkenna drauga.
Ljóðunum er (næstum því)
einfaldlega raðað í aldursröð frá
því yngsta til þess elsta. Þetta er
einungis brotið upp með flokkun
sem minnir meira á ljóðmæli
nítjándu aldar skálda en nýlegar
ljóðabækur, þýðingar eru sér í
einum kafla, leikljóð í öðrum.
Afleiðingin af þessari uppröðun
er sú að lesa má bókina sem til-
brigði við ævisögu, Hallgrímur
rekur sig eftir atburðum ævi
sinnar og gengur oft ansi nærri
sér persónulega þannig að les-
andinn fær smám saman mynd
af sigrum hans og ósigrum jafnframt því
sem skotið er föstum skotum í ýmsar áttir.
Kannski er það þetta sem sker úr um að
tilraun Hallgríms heppnast, Ljóðmæli hans
eru ekki bara sú bókmenntasögulega
sprengja sem beðið var eftir heldur reynist
Hallgrímur vera býsna fjölbreytt og hæfi-
leikaríkt skáld. Hann yrkir viðkvæmnisleg
og allt að því væmin ljóð um ættingja sína,
aðstandendur og ástkonur inn á milli flug-
eldasýninga um listamannalíf og bók-
menntaumræðu þar sem allt flóir í klisjum.
Það kann að reynast nokkur þraut að lesa
þessa bók frá upphafi til enda. Hér eru, eins
og kannski er óhjákvæmilegt, ansi mörg
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
miðlungs og jafnvel verulega léleg ljóð. En
hvort sem menn deila hugmyndum Hall-
gríms um íslenska samtímaljóðlist eða ekki
þá verður ekki hjá því litið að þessi bók er
yfirlýsing sem menn geta ekki vikist sér
undan að hafa skoðun á. Hún er tímamóta-
verk hvort sem mönnum líkar betur eða
Hallgrímur Helgason:
Ljóðmæli 1978-98.
Mál og menning 1998.
Kvíðalaust
Hallgrímskirkja var fullskipuð á
fóstudagskvöldið þegar Mótettukór-
inn undir stjórn Harðar Áskelsson-
ar hélt sína árlegu jólatónleika. Þeir
hófust á hátíðlegu innkalli, Intrada
um Kom þú vor Immanúel fyrir tvo
trompeta og orgel sem Þorkell Sig-
urbjörnsson samdi sérstaklega fyrir
þessa tónleika og Eiríkur Örn Páls-
son, Ásgeir H. Steingrímsson og
Douglas A. Brotchie léku af mikilli
list. Kórinn gekk svo inn í beinu
framhaldi af því, syngjandi sjálft
lagið í vel heppnaðri útsetningu Ró-
berts A. Ottóssonar.
Þorkell átti líka næsta lag, Hér
leggur skip að landi, sem er enn
einn vitnisburður um afburðasnilli
hans 1 sálmalagasmíði. Þar naut
kórinn fulltingis Daða Kolbeinsson-
ar óbóleikara og Brotchies.
Mótettukórinn er skínandi flnn kór,
bjartur og þéttur, og raddimar í
góðu jafnvægi, það sýndi hann m.a. í tveim-
ur fallegum sænskum jólalögum Ottos Ols-
sons sem voru blæbrigðarík og sungin af
miklu öryggi.
Gunnar Guðbjömsson tenór hóf söng sinn
á tveimur sænskum jólasálmum, Nú ljóma
aftur ljósin skær og Betlehemsstjarna, sem
var ósköp hógvær innkoma af stjörnu
kvöldsins. Söngur hans í sálmunum var fín-
legur og á veikustu stöðunum þurfti maður
að sperra eyrun til þess að heyra í honumi
en þótt margir hefðu kannski sungið meira
þá hefði það trúlega ekki verið betur gert.
Gunnar Guðbjörnsson: músíkalskur og smekklegur.
Tónlist
Amdís Gjörk Ásgeirsdóttir
Rödd hans er með eindæmum fögur, svo há,
hlý og mjúk, og naut sín einkar fallega í mis-
kunnarákalli Alessandro Stradella, Pietá
Signore, þar sem meira var gefið í og tilfinn-
ingaþmngin tónlistin flæddi um kirkjuna
þannig að unaðshrollur hríslaðist um mann.
Einu sinni í ættborg Davíðs hljóm-
aði ljúflega í meðfórum Gunnars,
kórsins og trompeta í síðasta erindi
en ef virkja á áheyrendur af ein-
hverju viti í fjöldasöng þarf kunnari
lög.
Efnisskráin eftir hlé hófst á ís-
lensku jólalagi frá 1743, Immanúel
oss í nátt, sem var vel flutt af kórn-
um en tromman óþörf og hálftilgerð-
arleg í annars fallegu og látlausu lag-
inu. Næst var frumflutt verk eftir
stjórnanda kórsins, Hörð Áskelsson,
Jólagjöfin, við texta Sverris Pálsson-
ar. Textinn er fallegur og hefur
Herði tekist ákaflega vel að skreyta
hann með tónum og var útkoman
hin ánægjulegasta.
Gjafir voru líka viðfangsefni
næsta verks, Noél eftir Augustu
Holmés, sem Gunnar söng fallega
við undirleik orgelsins, Gunnar er
sérlega músíkalskur og fer aldrei út
í neina smekkleysu, þannig var Vögguljóð
Maríu Max Regers afar áhrifamikið, svo ang-
urvært og kyrrlátt og hver nóta mótuð af
mikilli næmni. Það er líka góð tilfinning að
geta setið róleg og notið þess að hlýða á Ó
helga nótt án þess að kvíða síðustu tónun-
um, vonandi að allt fari nú vel. Þessum
virkilega ánægjulegu jólatónleikum lauk svo
á Guðs kristni í heimi i sparifötum Davids
Wilcocks; trompetar voru þeyttir og áheyr-
endur létu sitt ekki eftir liggja til þess að
gera lokin á tónleikunum sem hátíðlegust.
Sálfarir Sama-stúlku
Sagt var um fjölkunnugt fólk hér áður og
fyrr að það „sæti úti“ og „gengi í hóla“ til að
afla sér fróðleiks og iðka galdur sinn. Önnur
íþrótt var sú að „skipta hömum" eins og seg-
ir um Óðin í Ynglingasögu. „Lá þá búkurinn
sem sofinn eða dauður en hann var þá fugl
eða dýr, fiskur eða ormur og fór á einni svip-
stund á fjarlæg lönd að sínum erindum eða
annarra manna.“
Bókmenntir
Ólína Þorvarðardóttir
Það er síðarnefnda íþróttin sem er uppi-
staða nýútkominnar skáldsögu eftir Guð-
rúnu Bergmann, þó heiti hennar sé Útisetan.
Þar er sagt frá ungri Sama-stúlku sem hefur
verið kölluð til þess að gerast seiðmaður ætt-
flokks síns, á fyrri hluta níundu aldar. Les-
andinn kynnist aðalpersónunni um það bil
sem þjálfun hennar er að hefjast og hún að
komast í sitt fyrsta leiðsluástand - af
(kannski full)mörgum. Undirbúningur
stúlkunnar fyrir framtíðarhlutverk sitt felst
f því að hún er skilin eftir á eyju, langt norð-
ur í Dumbshafi, þar sem hún ein og óstudd
(fjórtán ára) á að takast á við náttúruöflin og
sjálfa sig í eitt ár, hvorki meira né minna.
Raunar má um það deila hvort rétt sé að
jafna þessari útlegð við það forn-
norræna atferli að „sitja úti“ til
fróðleiks og spádóma, en það er
önnur og fræðilegri saga sem
ekki er vert að fara nánar út í
hér.
Talsverðu máli er eytt í að
lýsa undirbúningi stúlkunnar og
seiðferðum hennar. Jafnhliða er
rakin saga foreldra hennar -
móðm* af Bjarnarætt Sámi-fólks-
ins og norskum fóður af höfð-
ingjaætt - uns þræðirnir mætast
þar sem stúlkan hefur för sína
norður í Dulheima, en svo nefn-
ist eyjan stóra, sem lesandinn fer fljótlega að
kannast við eftir að þangað er komið. Fram
að því hefur athyglin fyrst og fremst beinst
að lifnaðar- og trúarháttum Samanna, sem
höfundur reynir að krydda með söguþræði
um kynni og afdrif þeirra sem að stúlkunni
standa. Lengi vel fer því tveim sögum fram,
en eftir að „útisetan" hefst hvílir athyglin á
afdrifum stúlkunnar. Af óskýrðum ástæðum
tekst hún á hendur mikið ferðalag um allt
suðvesturhorn landsins (frá Þingvöllum og
vestur á Snæfellsnes) og kemst við það í
hvern lífháskann á fætur öðrum, þegar hún
fótgangandi veður straumþung stórfljót og
hleypur undan eldgosum. í ljós kemur að
hún er ekki ein á eyjunni - og af stað fer
ótrúleg atburðarás. Sá hluti bókarinnar er
raunar sá eini sem hleypir
raunverulegri spennu í þessa
sérstæðu skáldsögu. Og þó er
þessi kafli yfirdrifinn á stund-
um, lýsingar á samskiptum og
tilfinningum persónanna ein-
hæfar (að ég segi ekki væmnar).
Einkum á það við um ástaratrið-
in sem eru nokkur í bókinni en
mættu missa sín, enda meira í
ætt við formúluskrif en fagur-
fræði.
Þar sem sagan rís hæst ber
hún á köflum vott um hugarflug
og skáldsæi, sem því miður falla
niður í flatneskju á milli. í lægstu dældun-
um slaknar á stílþrifum með endurtekning-
um og nástöðu orða (bls. 37, 195 o.v.). Því
hefði góður prófarkalestur getað bjargað, en
honum er víða ábótavant. Útisetan verður
því af ýmsum ástæðum ekki lögð á mæli-
kvarða fagurbókmennta. Sem afþreying hef-
ur hún þó ýmsa kosti. Höfundur hefur aug-
ljóslega sett sig vel inn í lifnaðar- og trúar-
hætti Sama á níundu og tíundu öld og fjallar
oft af innsæi og glöggskyggni um ýmislegt í
þeirra fari og háttum.
Guðrún Bergmann:
Útisetan.
Fróði 1998.
Tinni kemur aftur
Fjölvaútgáfan færir íslenskum börnum á
öllum aldri þau gleðitíðindi að byrjað er að
endurútgefa Tinnabækurnar. í ár
koma tvær og urðu þar fyrir val-
inu bækurnar sem mest hefúr ver-
ið spurt um, Vindlar Faraós og
Svaðilför í Surtsey. Sú fyrri ger-
ist í Egyptalandi og Indlandi
þar sem hetjan unga glímir við
eiturlyfjabaróninn Rassópú-
los. Þar koma Skaptarnir
tveir fyrst við sögu. Hin bókin
gerist á eyju við Skotland þar
sem seðlafalsarar hafa búið um
sig og brúka grimman górillu-
apa til að halda frá sér hnýsn-
um glókollum.
Höfundur Tinnabókanna,
Hergé, lést fýrir nokkrum
árum. Hann var einn vinsælastr
teiknisagnahöfundur Evrópu og halda land-'
ar hans í Belgíu nafni hans mjög á lofti. Til
dæmis hafa þeir sett á fót Tinnasafh í höllinni
Moulinsart og gefið út sérstök Tinna-frímerki.
Dómsdagsflaskan
Teiknimyndasagan Dómsdagsflaskan er
fyrsta bókin i nýlegum breskum bókaflokki
um Doktor Séní og Óðu vísindamenn-
ina sem ætlaður er öllum forvitnum
börnum á aldrinum 9-13 ára. Honum
hefur verið vel tekið í heimalandinu,
einkum af vísindalega sinnuðum les-
endum á öllum aldri.
Hinn illgjami stórglæpamaður
Max Kaós hefur stolið flösku með
nýstárlegum núningsleysisvökva.
Þegar hann fer að skapa glund-
með þessari „dómsdagsflösku" neyð-
ast Óðu vísindamennimir og hinn ódeigi leið-
togi þeirra, Dr. Séni, til að bregðast við skjótt
en lenda þá í hættulegum heimi mannrána,
leynilegra skilaboða og týndra efnajafna. Les-
( andi þarf á hverri opnu sjálfúr að leysa ýms-
ar vísindagátur og þrautir til að styðja við
bakið á Dr. Séní og mönnum hans.
Hávellir gefa út.
Óskar og Helga
Örlagasaga hagamúsanna Óskars og Helgu i
kvikmynd Þorfinns Guðnasonar lét engan
ósnortinn um jólin í fyrra, og síð-
an hefur hún verið sýnd víða um
heim við miklar vinsældir. Nú
hefur Gunnar Gunnarsson
| skráð sögu þeirra og hún er
; komin út, prýdd undurfalleg-
| um ljósmyndum úr kvik-
| myndinni.
|...Óskar og Helga hittast í
i; músagildrunni en sleppa þaðan fyrir'
; einskæra heppni, strax orðin hrifin hvort af
I öðm. Þá hefst lífsbarátta þeirra saman og
S skiptast á skin og skúrir, eins og við munum
öll. Mál og menning gefur söguna út.
íslenskur annáll 1990
Þorgrímur Gestsson hefur tekið saman ís-
| lenskan annál fyrir árið 1990, „árið þegar
verðbólgudraugurinn var kveðinn nið-
ur“, eins og segir á bókarkápú. Þá voru
^ -Hli gerðir almennir kjarasamningar sem
mörkuðu þáttaskil í Islensku efna-
hagslífi og vora upphafið að dauða-
stríði nefnds draugs. Veður voru
einkar rysjótt þetta ár og slys urðu
í lofti og á sjó. Sveitarstjórnar-
kosningar voru um vorið með til-
heyrandi titringi. Morð var
framið á bensínstöð og við vorum númer
fjögur i Eurovision með Eitt lag enn.
Þetta er 12. bókin í flokki íslenskra annála
og að venju er stuðst við dagblöð við samn-
ingu hennar. Fréttirnar era settar fram eins
og þær komu mönnum fyrir sjónir þegar þær
gerðust en ekki fer hjá því að lesendur sjái
þær í nýju ljósi núna, þegar árið 1990 er orðið
svo furðulega íjarlægt þó að það sé nánast ný-
liðiö.
Bókaútgáfan íslenskur annáll gefur út.
Ne-hei, Einar Áskell!
Átjánda bókin um Einar Áskel og félaga
hans eftir sænska rithöfundinn Gunillu
Bergström heitir Ne-hei! sagði Ein-
ar Áskell. Þar segir frá stríði
pahba Einars Áskels við að ná
honum að matborðinu. Pabbi er
orðinn glorsoltinn enda búinn
að vera yfir pottunum lengi
dags, en Einar ÁskeU er að
leika sér við kisu og hefur
engan tíma tU að borða núna.
Hann langar ekkert í mat held-'
ur. Ne-hei!
Sigrún Árnadóttir þýðir að venju og Mál og
menning gefur út.