Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2000, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2000
15
Námsjöfnunarfram-
lögin þrefölduð
Aö frumkvæöi ráöherra var Ifka tekin sú ákvöröun aö heimila aö styrkja
nemendur í verknámi á framhaldsskólastigi, sem ekki gátu sótt þaö nám
í heimaranni, segir m.a. í greininni. - Verkmenntaskólinn á Akureyri.
Á dögunum var í þessu
blaði fjallað um kostnað
fólks í dreifbýli vegna
skólagöngu barna og
ungmenna. Þar er hreyft
miklu máli sem ástæða
er til þess að fjalla nokk-
Uð um. Viö vitum að það
reynir mjög á foreldra og
forráðamenn bama að
þurfa að sjá á bak böm-
um sínum um langan
veg, þegar kemur að
skólagöngu á framhalds-
skólastigi. Þau tengsl
sem eru eðlileg á milli
foreldra og ungmenna
rofna og hið sjálfsagða
aðhald uppeldisins verð-
ur örðugra á alla lund.
Ofan á þetta bætist síð-
an erfiður kostnaður sem fylgir
því að hafa bömin í fjarlægum
byggðum og sem oft hefur orðið
fólki um megn. Dæmi em um að
þetta verður til þess að fólk sér
þann kost einan að flytja á eftir
bömum sínum og hverfa frá
heimahögunum.
Aukin framlög - rýmri réttur
í rannsóknum sem gerðar hafa
verið á ástæðum búferlaflutnings
kemur það skýrt fram að þessi þátt-
ur ræður oft miklu um þá ákvörðun
fólks að flytja búferlum. Kostnaður-
inn við að halda
uppi barni í fiar-
lægum landshluta
vegur þar þungt til
viðbótar við ann-
að.
Á undanfórnum
árum hefur verið
starfað mjög mark-
visst að því að
bæta úr þessum
vanda. Undir
markvissri forystu
menntamálaráð-
herra Bjöms
Bjamasonar hefur
verið unnið þrek-
virki í því að létta
undir með þeim
fiölskyldum sem
þurfa að senda
börn sín til náms um langan veg.
Að frumkvæði ráðherra, var líka
tekin sú ákvörðun að heimila að
styrkja nemendur í verknámi á
framhaldsskólastigi, sem ekki gátu
sótt það nám í heimaranni. Áður
höfðu þessir nem-
endur einungis
fengið námslán. Þar
með má segja að
nemendum á lands-
byggðinni hafi sér-
staklega verið auð-
velda að stunda
verknám.
Ef skoðaðar em
tölur um framlög til
jöfnunar náms-
kostnaðar á síðustu
árum, kemur glögg-
lega í ljós hve mjög
þau hafa hækkað. Þau vom árið
1994 112,9 milljónir króna en námu
í fyrra alls 268,9 milljónum og höfðu
þar með rösklega tvöfaldast á þessu
árabili.
Þreföldun á framlögum
í fyrravor skilaði áliti svo köll-
uð byggðanefnd forsætisráðherra
sem ég veitti formennsku. Þar gat
meðal annars að líta tillögur sem
miðuðu að því að framlög til jöfn-
unar námskostnaði skyldi tvöfalda
á næstu þremur árum. Fyrsta
skrefið var síðan stigið við fiár-
lagagerðina nú er Alþingi sam-
þykkti umtalsverða hækkun á
þessum fiárlagalið. Nema nú út-
gjöld til þessa málaflokks um 344,2
milljónum króna; rösklega þrefait
hærri upphæð á sambærilegu
verðlagi en árið 1994. Þetta sýnir
hve mikla áherslu við höfum lagt
á það að greiða fyrir þeim fiöl-
skyldum sem þurfa að senda böm
sín um langan veg til framhalds-
náms. Þannig er verið að bæta lífs-
kjörin á landsbyggðinni.
Vegna þessa hefur verið unnt að
auka grunnupphæð þá sem veitt er
til jöfnunar á námskostnaði úr 70 í
100 þúsund krónur á milli ára.
Þurfi nemendur að leigja húsnæði
bætast við 40 til 50 þúsund krónur,
eftir því hvar námið er stundað. Og
loks eiga nemendur rétt á ferða-
styrk, sem getur í hæstu tilvikum -
þótt þau séu ekki mörg - numið allt
að 30 þúsund krónum. Þeir nem-
endur sem því eiga um lengstan
veg að fara, og fá að öllu leyti full-
an styrk, geta því fengið allt að 180
þúsund krónur á námsárinu.
Á því er enginn vafi að slíkur
stuðningur skiptir bókstaflega
sköpum fyrir mörg heimilin í
dreifbýlinu. Þetta er einn liðurinn
í þeim ásetningi stjómvalda að
bæta lífskjörin á landsbyggðinni
sérstaklega, svo að búseta þar
verði eftirsóknarverðari og unnt
verði að snúa viö búsetuþróun
sem er þjóðfélagi okkar hættulegri
en orð fá lýst.
Einar K. Guðfinnsson
Kjallarinn
Einar K.
Guðfinnsson
þingmaöur Vestfjaröa
„Ef skoðaðar eru tölur um fram-
lög til jöfnunar námskostnaðar á
síðustu árum, kemur glögglega í
Ijós hve mjög þau hafa hækkað.
Þau voru árið 1994112,9 milljón-
ir króna en námu í fyrra alls 268,9
milljónum og höfðu þar með rösk-
lega tvöfaldast á þessu árabili.u
Af „upplýstu samþykki*
Inn í þjóðfélagsumræðuna detta
oft hugtök sem eftir mismunandi
langan tíma festast i sessi án þess
að notendurnir geri sér nema
óljósa grein fyrir inntaki eöa þýð-
ingu þeirra. Þegar hugtökin hafa
svo velst í umræðunni um
nokkum tíma er eins líklegt að
engir tveir sem taka þau sér í
munn og reyna að túlka þau skilji
þau á sama hátt.
Eitt slíkt hugtak sem tengst hef-
ur umræðunni um miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði er
„upplýst samþykki". Skv. orðanna
hljóðan þýðir þetta að samþykkja
eitthvað sem maður gerir sér
grein fyrir eða skilur. Þetta virðist
einfalt en samt getur skilningur á
hugtakinu verið svo mismunandi
aö um túlkun þurfi að leita til
dómstóla.
Hluti af siöareglum
Einn af homsteinum siðlegra
vísindarannsókna á mönnum hef-
ur verið „upplýst samþykki“. Ræt-
urnar liggja alla leiö til
Hippocratesar, sem nefndur hefur
veriö faðir læknisfræðinnar. Hans
fyrsta boðorð var að meiða ekki,
annað varðaði trúnað, en það þýð-
ir að lækni er óheimilt að skýra
þriðja aðila frá upplýsingum sem
sjúklingur trúir honum fyrir.
Þessíu- reglur hafa um aldir verið
hluti af siðareglum lækna, „codex
ethicus".
Tuttugasta öldin hefur reynt á
þolrif ýmissa gamaila gilda, m.a. i
siðfræði vísinda. Framan af öld-
inni leyfðu vísindamenn sér að
hártoga eða
brjóta aldagaml-
ar reglur, m.a.
vegna þess að
þær tefðu fram-
farir og gætu
jafnvel komið í
veg fyrir þær.
Þannig afsökuðu
læknar sem
gerðu tilraunir á
fongum í fanga-
búðum nazista
sig með því ,að
árangur sá sem
þeir náðu (hver svo sem hann var)
hefði ekki náðst með öðrum aðferð-
um. Reynslan af aðferðum nazista-
læknanna færði mönnum heim
sanninn um að full þörf er á að
hafa og virða siðareglur og á allra
síðustu árum hefur tilhneigingin
verið að herða þær fremur en slaka
á þeim. Þetta gildir þó ekki á ís-
landi þar sem sett hafa verið lög
sem beinlínis eru
gerð til að fara í
kringum megin-
regluna um „upp-
lýst samþykki".
Viö rannsökum
okkur sjálf
í grein í nýlegu
tímariti frá háskól-
anum í Suðvestur
Louisiana í Banda-
ríkjunum skýrir
forseti vísindasiða-
nefndar hans,
Valanne L. Mac-
Gyvers, fyrir ný-
stúdentum í hverju
„upplýst sam-
þykki“ til vísinda-
rannsókna sé fólgið. Greinin heit-
ir i lauslegri þýðingu „Við rann-
sökum okkur sjálf: Togstreitan
milli krafna vísinda og réttinda
einstaklingsins". Þar segir m.a.:
„Það má ekki neyöa okkur eða
tæla til að gera eitthvað sem við
skiljum ekki eða viljum ekki. Þátt-
takendur í rannsókn verða að
skilja hvað þeir munu upplifa og
hver áhrif það muni hafa á þá ...
Rétturinn til sjálfsákvörðunar fel-
ur í sér þörf á upplýstu samþykki
sem krefst fyllstu upplýsinga um
eðli rannsóknarinnar. Þessar upp-
lýsingar verður að matreiða
þannig að þátttakandinn geti tekið
rökrétta upplýsta ákvörðun um
þátttöku. „Upplýst samþykki“ er
kjaminn í sérhverju skjali sem
tengist rannsóknum á mönnum.
Auk þess verður að vera
ljóst að samþykkið sé
gefið af fúsum og frjáls-
um vilja."
Dulkóöun innan frá
í lögunum um gagna-
grunn á heilbrigðissviði
er reglan um upplýst
samþykki brotin. Ennþá
veit enginn hvaða upp-
lýsingar verði skráðar í
grunninn. í stað þess að
vera spurðir hvort
menn vilji láta skrá sig
í grunninn eru heilsu-
farsupplýsingar ein-
staklinga skráðar í
hann nema þeir segi sig
úr honum. Hér er um
að ræða meint samþykki en ekki
upplýst. Réttindi bama, andlega
bæklaðra, elliærra og látinna eru
fyrir borð borin. Upplýsingar um
þessa aðila fara inn í grunninn
nema þeir eigi formælendur sem
geta mótmælt. Þetta er augljóslega
brot á jafnræðisreglu stjórnar-
skrárinnar.
Dulkóðun skiptir engu máli í
þessu sambandi. Innbrot í dulkóð-
ann kemur nefnilega ekki utan frá
heldur innan frá. Eða var það ekki
innanhúsfólk í lánastofnunum
sem braut viðskiptareglurnar
vegna þess að það vissi um ágóða-
vonina? Þannig verður það með ís-
lenskan gagnagmnn á heilbrigðis-
sviði, verði hann einhvem tímann
einhvers virði.
Ámi Bjömsson
„Réttindi barna, andlega bækl-
aðra, elliærra og látinna eru fyrir
borð borin. Upplýsingar um þessa
aðila fara inn í grunninn nema
þeir eigi formælendur sem geta
mótmælt. Þetta er augljóslega
brot á jafnræðisreglu stjórnar-
skrárinnar.u
Kjallarínn
Árni Björnsson
læknir
Með og
á móti
Siglufjaröargöng fyrst
Þess er beöiö aö samgönguráöherra
leggi fram tillögu um þrenn jarögöng
og í hvaöa röö þau veröi unnin. Þaö
eru göng milli Siglufjaröar og Ólafs-
fjaröar, milli Reyöarfjaröar og Fá-
skrúösfjaröar og á Vestfjöröum, milli
Arnarfjaröar og Dýrafjarðar. Engin
samstaöa er meöal landsmanna um
hvar eigi aö byrja.
Kristjan L Möller
alþlngtsmaöur.
Eitt atvinnu-
svæði
„Að gera Eyjafiörö að einu at-
vinnusvæði tel ég vera forsendu
framtíðarþróunar byggðar á þessu
svæði. Eyjafiörður yrði lang-
sterkasta mót-
vægið við höfuð-
borgarsvæðið.
Þannig myndu
Dalvíkurbyggð,
Ólafsfiörður,
Siglufiörður, Ak-
ureyri og fleiri
sveitarfélög
verða rúmlega
20.000 manna
byggðariag. Þetta
myndi hafa í fór með sér umtalsverð-
an spamað og leiða til ýmiss konar
hagræðingar. Ýmiss konar spamað-
ur eins og við rekstur skóla, sorp-
hirðu, slökkvilið og samgöngumál
yrði auðveldari svo eitthvað sé nefnt.
Þá yrði hagræðing í sjávarútvegsfyr-
irtækjum en Þormóður rammi - Sæ-
berg er bæði á Siglufirði og Ólafs-
firði. Vegalengdir myndu styttast
mjög og vetrareinangrun yrði rofin
en milli Akureyrar og Siglufiarðar
eru 192 km um Öxnadal en með
göngum yrðu þetta 76 km. Á milii
Siglufiarðar og Ólafsfiarðar em 232
km um Öxnadal en sú leið færi nið-
ur í 15 km sem er umtalsverð stytt-
ing. Lágheiðin var t.d. ófær i tæplega
250 daga árið 1995 svo það sýnir að
jarðgöng milli Siglufiarðar og Ólafs-
fiarðar er ekkert smávegis mál.“
Hrópað á
úrbætur
„Ekki er nokkur vafi á því að full
þörf er víða um land á vegabótum í
formi jarðganga, ekki síst með tilliti
til sameiningar og aukins samstarfs
sveitarfélaga. Á
sínum tíma varð
til samkomulag
um að göng á
Austurlandi
yrðu næst á eftir
Vestfiarðagöng-
um. Við ætlumst
til að orð standi.
Á meðan ekki
era almennilegir
vegir á milli þétt-
býlisstaða hér þá gefur augaleið að
krafan um úrbætur er þung. Okkur
finnst við hafa setið eftir á sama
tíma og stórum vegarköflum er lok-
ið með pomp og prakt víöa annars
staðar. Jarðgöng milli Reyöarfiarðar
og Fáskrúðsfiarðar em hagkvæm og
göngin era hagkvæm fióröungnum í
heild sinni frá öllum sjónarhornum.
Má í því sambandi nefna vegstytt-
ingu, öryggis- , atvinnu-, þjónustu-
og byggðasjónarmið. Úrbætur í
vegamálum á Austurlandi hafa beö-
ið svo Iengi að auknar samgöngur á
landi og fyrrgreind samvinna og
samstarf era farin að hrópa á úrbæt-
ur. Má auðveldlega færa rök fyrir að
á Austurlandi þurfi fleiri en ein
jarðgöng strax. Vandinn í vegamál-
um hverfur ekki þó hann sé látinn
bíða áram saman eins og gert hefur
verið. Austurland hlýtur að vera
fremst i röðinni, annað væri svik
við fiórðunginn." hól/hlh
Stelnþór Póturs-
son, sveitarstjórl á
Fáskrúösflröi.
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekið við
greinum í blaðið nema þær berist
í stafrænu formi, þ.e. á tölvudiski
eða á Netinu. DV áskilur sér rétt
til að birta aðsent efni á stafrænu
formi og í gagnabönkum.
Netfang umsjónarmanns er:
gra@fT.is