Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.2000, Blaðsíða 36

36
LAUGARDAGUR 15. APRÍL 2000
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________PV
Baráttunni um virkjun og álver er hvergi nærri lokið:
„Virkjum
núna“
Einar Rafn er óhræddur við ab viöra skoöanir sínar á mör
„Jakob var ráöinn sem áróöursstjóri ákveöins málstaöar og hann beitti öllum leyfilt
ar tvímælis. Þetta var bara vinna hjá manninum og ekki neistaö
Gaman væri aö vita hver borgaöi launin ha,
- segir Einar Rafn Haraldsson sem
hefur sýslað ýmislegt um dagana en
fyrst orðið verulega umtalaður eftir
að hann tók að sér formennsku í fé-
lagsskapnum Afl fyrir Austurland. Að
eigin sögn er hann ekki lengur vel-
kominn gestur á öllum bæjum - mál-
staðurinn litar nærveru hans. Það er
mikil synd þvi áhugi Einars á lífinu
og tilverunni er bráðsmitandi. Gam-
ansemin kryddar alvöruþrungin orð
hans.
Einar Rafn er fæddur fiskur á ár-
inu 1946 - eða á fyrri hluta 20. aldar-
innar líkt og hann orðar það sjálfur,
glettinn á svip. Fööurfólk hans er úr
Bárðardal í Suður-Þingeyjarsýslu en
móðurættin er framan úr Eyjafirði,
Saurbæjarhreppi. Sjálfur er hann al-
inn upp á Akureyri sem í þá daga var
þorp þar sem allir þekktu alla. Hann
útskrifaðist úr máladeild Menntaskól-
ans á Akureyri 1966 og hélt ári síðar
suður til Reykjavíkur og lauk námi úr
Kennaraskóla íslands 1968. Það var
svo fyrst árið 1973 sem hann flutti
austur og þá til Eiða, þar sem hann
kenndi í þrjú ár við Alþýðuskólann.
Árið 1979 venti hann svo kvæði sínu í
kross og settist i stól framkvæmda-
stjóra Heilbrigðisstofnunar Egilsstaða
og varð síðan við sameiningu um-
dæmanna í fyrra framkvæmdastjóri
Heilbrigðisstofnunar Austurlands.
Starfsmenn hennar eru um 200 og
veltan tæpur milljarður.
Þegar Einar er spurður út í fjöl-
skyldumálin svarar hann að bragði:
„Ég er afar fljótfær maður og var far-
inn að búa á 17. aldursári og bý enn
með sömu konunni. Hún heitir Guð-
laug Ólafsdóttir og er fædd í Möðrudal
á Hólsfjöllum." Sposkur á svip bætir
hann við: „Það vildi mig engin nær.“
Börnin voru fljót að koma og á tveim-
ur dögum árið 1966 útskrifaðist Einar,
annað barnið var skirt og þau Guð-
laug giftu sig. í dag er hann fimm
barna faðir auk þess sem sjö barna-
börn hafa litið dagsins ljós.
Sveiflur í pólitíkinni
Einar Rafn tók virkan þátt í póli-
tísku umróti sjöunda áratugarins: „Ég
var áskrifandi að Rétti sem þá var
blað heittrúaðra sósíalista á íslandi og
keypti Soviet Union beint frá Sovét-
ríkjunum og var hreinlega byltingar-
sinni.“ Hann tekur einnig dæmi um
að það hversu gríðarleg menningar-
umskipti átti sér stað á þessum tíma:
„Ég var staddur í sveit þegar ég
heyrði fyrsta Bítlalagið, She Loves
You, og slökkti þá húsfreyjan á gamla
batterístækinu með þeim orðum að
hún eyddi ekki batteriunum í svona
garg.“ Sjálfur tók Einar einnig þátt í
tónlistarlífinu og spilaði á trompet í
blásarabandi sem hét Úrsúla og flutti
tónlist í anda Herb Alperts. Á þessum
tíma kynntist hann einnig leikhúsinu:
„Ég fór á námskeið hjá Leikfélagi Ak-
ureyrar og er búinn aö vera að síðan.
Þetta er ólæknandi." Leikferilinn fyr-
ir austan byrjaði hann sem Djöfullinn
í Gullna hliðinu og þótti sérstaklega
andstyggilegur en hefur síðan leikið
íjöldann allan af hlutverkum auk þess
sem hann hefur leikstýrt annað slag-
ið. Sem stendur er hann formaður
Bandalags íslenskra leikfélaga.
Undarlegt nokk þróaöist byltingar-
sinninn á nokkrum árum yfir í sjálf-
stæðismann, gekk í flokkinn árið 1980
og tók að hafa afskipti af pólitík fyrir
austan sem slíkur. Sat þrjú kjörtíma-
bil í sveitarstjóm á Egilsstöðum og
það síðasta sem formaður bæjarráðs
en „hætti svo þessu vafstri um síð-
ustu kosningar. Þessi ferill er að
baki.“
Dramatískur stofnfundur
Því fer þó fjarri að Einar Rafn hafi
með því dregið sig út úr allri pólitík
þvi framganga hans i virkjunar- og ál-
versumræðunni hefur vakið nokkra
athygli. Spurður um uppruna samtak-
anna Afl fyrir Austurland og ástæðu
þess að hann varð formaður þeirra
svarar hann: „Á vissum tímapunkti
hér í fyrra, þegar mikið var búið að
kynda undir væntingum manna um
Fljótsdalsvirkjun og álver í Reyðar-
firði, áttu sér stað nokkrir atburðir
sem höfðu samverkandi áhrif hér í
samfélaginu fyrir austan. Ég man
nokkur dæmi: Þrír andvirkjunarsinn-
ar, ekki var enn búið að flnna upp
umhverfisvini, lokuðu leið stjórnar
Landsvirkjunar upp á hálendið; borg-
arstjórinn óskaði þess að svæðinu
yrði hlíft; biskup komst afar óheppi-
lega að orði um vilja hjarta síns og
Ómar Ragnarsson sýndi sjónvarps-
þætti þar sem tekin var afstaða gegn
virkjun. Fólki hér fyrir austan þótti
sem hér væri verið að ráðast að sér og
„Það var enginn maður
með mönnum í listamafíu
þjóðarinnar nema hann
tjáði sig um Eyjabakka.
Þeir voru ekki margir úr
þessum hópi sem risu upp
með öndverða skoðun, þess
í stað jörmuðu menn hver
upp í annan. “
mögulegri lausn á byggðavandanum.
Svo gerðist það eiginlega á einum sól-
arhring að ákveðið var að stofna félag
og boða til fundar og fylltist Valaskjálf
af fólki. Stemningunni þar er best lýst
sem æsilegum knattspyrnuleik þar
sem allir halda með sama liðinu. Ég
var fundarstjóri og áður en ég vissi af
var ég orðinn formaður. Þetta var
ekki hlutverk sem ég hafði haft grun
um fjórum dögum áður. Þetta bara
gerðist." Einar lýsir stemningunni í
Valaskjálf af nokkrum galsa en bætir
við alvarlegur í bragði: „Þetta var
starf sem ég tókst á hendur því ég
hafði áhuga á því og brann í skinninu
að gera eitthvað."
Mikill náttúruunnandi
Spurður um Eyjabakka og náttúru-
vernd almennt segir Einar Rafn: „Mér
finnst Eyjabakkar ekkert sérstakt
svæði en þaö er bara spurning um
smekk. Ég hafði nú reyndar ferðast
þarna bæði að vetrar- og sumarlagi án
þess að veita því sérstaka athygli. Ég
gerði mér enga grein fyrir því að þetta
væri svona dýrmætt svæði 1 hugum
sumra. Maður leit frekar á þetta sem
torfarið svæði og mýrarfláka erfiða
yfirferðar. En þarna fóru margir
snjallir ljósmyndarar og náðu eins og
alls staðar fallegum myndum. Það er
síðan ansi erfitt þegar búið er að birta
jafn fallegar myndir að segja að allt í
lagi sé að sökkva Eyjabökkunum.
Maður lítur út eins og rakið skít-
menni sem ekki beri virðingu fyrir
landinu. En svo er ekki, við hjónin
eigum bústað uppi á Hólsfjöllum þar
sem við erum að rækta upp fok og
gróðursetja eins og hver almennilegur
íslendingur á að gera. Ég er ekki á
móti náttúruvernd af neinu tagi og
meðan ég var í bæjarstjórn gerðum
við Egilsstaði að grænasta bæ kjör-
dæmisins og okkur fannst fremd að
því. Það er eftirsjá í öllum grónum
svæðum hálendisins sem spillast en í
þessu tilviki er það mín einlæg skoð-
un að það séu meiri hagsmunir fólgn-
ir í því að virkja og nýta orkuna."
Óttastu aö sama umrœöa muni
koma upp um verndun Kárahnjúka og
Eyjabakka?
„Ég er hreinlega viss um það. Ég
hef líka farið og skoðað landið við
Kárahnjúka og þar er afar sérstætt
náttúrufar auk þess sem lónið verður
um tíu sinnum stærra. Ef ég hefði
mátt velja hefði ég frekar lagt vatn
yfir Eyjabakka.“
Hlutur listamafiunnar
Jakob Magnússon hefur verið leið-
togi umhverfisvina í baráttunni um
Eyjabakka og þeir Einar Rafn því á
stundum eldað saman grátt silfur. Það
fer ekkert á milli mála að Einari þyk-
ir framganga hans æði vafasöm: „Jak-
ob var ráðinn sem áróðursstjóri
ákveðins málstaðar og hann beitti öll-
um leyfilegum brögðum í því efni og
líka ýmsu er orkar tvímælis. Þetta
var bara vinna hjá manninum og ekki
neistaði af honum heiðarleikinn.
Gaman væri að vita hver borgaði
launin hans. Það hefur aldrei komið
fram hver fjármagnaði baráttu svo-
nefndra umhverfisvina sem af um-
fanginu að dæma hefur kostað svo
milljónum skiptir. Þeir hafa ekki
fengist til að upplýsa það.“ Þegar Ein-
ar er spurður að því hvort hann hafi
nokkra hugmynd um hver/hverjir
standi þar á bak við getur hann ein-
ungis vísað til Gróu: „Almannarómur
hefur sagt það m.a. vera Sigurð Gisla
Pálmason úr Hagkaups-fjölskyldunni
en ég hef ekki vitund um hvort það er
satt. Ef hulunni væri svipt af þessu
þyrfti fólk ekki að velta fyrir sér slík-
um sögusögnum. Þá er auðvitað lykil-
atriði að gera undirskriftarlistana op-
inbera en öll úrvinnsla þeirra er afar
tortryggileg."
Rithöfundurinn Guðmundur Andri
Thorsson beindi spjótum sínum að
Einari í síðasta helgarblaði DV og
sakaði hann m.a. um að vera sjálfskip-
aðan talsmann allra íbúa Austur-
lands. Einar játar aö hafa lesið pistil-
inn og segir með bros á vör: „Það yrði
nú erfitt fyrir mig að tala um íbúa
Austurlands og klykkja svo alltaf út
með „fyrir utan þessa þrjá“. Höfum í
huga að það er 2500 skráðir félagar í
Afli fyrir Austurland en ekki nema 27,
að því er mér skilst, í samtökunum
Verndun hálendisins norðan Vatna-
jökuls.“ Siðan bætir hann við: „Mér
finnst nú sannast sagna að þó að
menn geti sett sögu á bók, málað
mynd eða leikið að það geri þá nú
ekki að sjálfkjömum leiðtogum þjóð-
arinnar í umhverfismálum. Annars
fannst mér hysterían um verndun
Eyjabakka ganga fram úr öllu hófi.
Það var enginn maður með mönnum i
listamafíu þjóðarinnar nema hann
tjáði sig um þá. Þeir vom ekki marg-
ir úr þessum hópi sem risu upp með
öndverða skoðun, þess i stað jörmuðu
menn hver upp í annan. En það var
svo merkilegt að þeir bjuggu ekki hér
heldur einhvers staðar allt annars
staðar. Það er nú þægilegt að hafa
skoðun svona úr fjarlægð.“
Stjórnvöld misst tökin
Þótt Einar sé ljóslega ósáttur við af-
skipti ákveðinna einstaklinga fyrir
sunnan er hann ekki tilbúinn til að
samþykkja Reykjavik og landsbyggð-
ina sem óásættanlegar andstæður.
Hann segir enn fremur að þeir sem
ríghaldi í skiptinguna leiki oft tveim-
ur skjöldum: „Staðreyndin er sú að
fjárfrekar framkvæmdir í þágu þjóð-
arinnar hafa mjög mikið verið á suð-
vesturhorninu. Það er ekkert skrítið
við það að byggja upp höfuðborg. Þar
er öll stjórnsýslan, þingið og þungi ís-
lenska þjóðlífsins. Það er öllu illskilj-
anlegra þegar t.d. Bændasamtökin
byggja sér höll og hótel í borginni. All-
ir þeir sem kvarta mest á landsbyggð-
inni byggja sér höfuðstöðvar í Reykja-
vík og sækja sína þjónustu þangað.
Menn eru ekki alveg sjálfum sér sam-
kvæmir.“
Einar telur þó framkvæmdir úti á
landsbyggðinni allt of háðar ákvarð-
anatöku í höfuðborginni - nánar til-
tekið Alþingi: „Af hverju á Alþingi að
hugsa fyrir byggöunum? Á ekki Al-
þingi að setja lög? Alþingi er að káss-
ast of mikið í framkvæmdahliðinni."
Þess í stað vill hann færa valdið heim
í héruð og segist hafa kynnst því í
gegnum tíðina að fólk axli sína
ábyrgð. Hvað varðar álver segist Ein-
ar ekki hafa nokkra ástæðu til að trúa
öðru en stjórnvöld hafi ætlað að koma
þessu máli í gegn en hafi nú misst tök-
in á ferlinu: „Núna eru það fjárfestar
sem ráða ferðinni en ekki stjórnvöld.
Upp er kominn viðskiptalegur hnútur
sem mér sýnist stjómvöld ekki geta
leyst úr.“ Einar leggur áherslu á að
málið leysist með því að stóriðja komi
austur og segir að andstæðingar í
þinginu geti ekki lengur vísað á eitt-
hvað óskilgreint annað. Eina lausnin
sem hann hafi heyrt frá þeim segir
hann vera uppástungu Kolbrúnar
Halldórsdóttur, þingkonu Vinstri-
grænna, um ræktun hitakærra örvera
og hún sé hrein fásinna: „Það væri
gaman að vita hvað verðið væri á
kílóið," segir hann og hlær við. Síðan
segir hann með nokkrum þunga:
„Mér finnst framganga Kolbrúnar
með eindæmum. Ég skil hana hrein-
lega ekki.“ Um Steingrím segir hann
aftur á móti: „Hann er magnaður
stjórnmálamaður en hann hefði átt að
halda sig við vinstri og sleppa
grænu.“
Markviss byggöastefna
Einar telur íslandinga hugsa al-
mennt of skammt fram í timann.
Hann tekur sem dæmi skort á jarð-
göngum: „Endalaust er veriö að lag-
færa vegi, ryðja þá og malbika í stað
þess að gera göng sem eru því sem
næst eilíf og þarfnast lítils viðhalds.
Þetta er spuming um að kaupa hús