Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Qupperneq 11

LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
11
DV
Skoðun
Hugsað á norsku
„Jeg er lærer,“ sagði ferðafélag-
inn og óræður svipur hans gaf til
kynna að hann vissi ekki hvort
hann ætti að vera stoltur eða sorg-
mæddur.
Mennirnir tveir sem sátu í næst-
fremstu sætaröð þotunnar höfðu
kynnst örfáum mínútum áður og
tekið tal saman. Þeir áttu samleið í
norsku innanlandsflugi á flugleið-
inni Ósló-Bergen.
Með þeim tókst spjall um lands-
ins gagn og nauðsynjar. Hinn póli-
tíska staða Carls I. Hagens varð
þeim tilefni mikilla vangaveltna og
gáfulegar umræður á norsku héldu
þeim uppteknum í nokkrar mínútur
mmmmmmmiá meðan þotan leið út
á brautarendann og sneri við. Síðan
voru hreyflarnir þandir til hins
ýtrasta og léttur titringur fór um
skrokkinn þar sem hún kipptist af
stað, tókst síðan á loft og klifraði
þunglamalega upp í gegnum skýin
og i norskan kvöldhimin.
Tríó af túlkum
Blaðamaðurinn hafði dvalið um
nokkurra daga skeið í höfuðborg
Noregs, sjálfri Ósló, sem stundum
hefur verið kölluð stærsta sveita-
þorp í heimi. Með honum í fór voru
tökumaður og sjónvarpskona frá is-
lenskri sjónvarpsstöð, að ónefndum
fulltrúa norska sendiráðsins i
Reykjavík. Tilgangur
fararinnar var að
kynna sér j .
skóladönsku eða ensku eftir atvik-
um en fann að slík tungumál féllu í
fremur grýttan jarðveg, bæði meðal
innfæddra og þá ekki síður ferðafé-
laganna sem krydduðu nýnorskuna
meðaumkunartóni þegar hann tjáði
sig. Hann fann til þess að vera tjá-
heftur i hinum stóra Noregi og fékk
því fljótlega minnimáttarkennd.
Hann lét hina um að tala en kinkaði
reglulega kolli og sagði „Jo“. Ef
honum sýndist umræðuefnið vera
sérstaklega gáfulegt lengdi hann í
oinu og sagði „Joooo“.
Höfuðverkur
Þannig leið ferðin. Sjónvarpskon-
an, sendiráðsmaðurinn og tökumað-
urinn tjáðu sig en blaðamaðurinn
kinkaði svo ákaft kolli að á þriðja
degi var hann kominn með höfuð-
verk.
Þar kom að leiðir blaðamannsins
og annarra í föruneytinu skildu.
Hann var hálft í hvoru feginn þar
sem hann veifaði þrenningunni
bless á Gardermoen. Hann vildi þó
sem minnst láta bera á kæti sinni
þar sem hann stóð einn í ris'astórri
flugstöðinni og málvitringarnir
gengu ákveðnum skrefum að ranan-
um sem lá út í þotu Flugleiða. Þar
sem sjónvarpsstjarnan leit um öxl
brá hann hendinni snöggt upp að
augnahvarmi sínum og lét sem
hann þerraði tár. Þegar ferða-
fólkið var horfið
„Det er bra, “ hugsaði
hann með sér og andlit
hans Ijómaði þegar hann
uppgötvaði að hann var
ekki einungis altalandi á
norska tungu heldur
hugsaði hann einnig á
þessu tungumáli frænd-
þjóðarinnar.
hans. íslendingurinn norskumæl-
andi hló enn i ofsakæti sinni yfir
því að vera ekki mállaus en öryggis-
vörðurinn varð eins og Clint
Eastwood í framan. Hann kipraði
augun og vinstri höndin var tilbúin
við byssuskeftið - hálfopin. Skyndi-
lega uppgötvaði blaðamaðurinn að
ekki var allt með felldu og ógn
kynni að steðja að honum ef forviða
og hræddur öryggisvörðurinn
missti stjórn á sér og hann sagði
„hadet" svo sem hann hafði heyrt
sjónvarpskonuna segja að
skilnaði. Svó hraðaði hann
sér á brott. Skap hans var
með besta móti og hann
sagðis ýmist jo eða bra
við þá sem hann náði
augnsambandi við á
leiðinni um borð i
norsku þotuna
sem flytja átti
um borð í vélina og miðjusætið
óskipað brostu þeir hvor til annars
og sögðu sitt braið hvor.
Þeir tóku tal saman og ræddu
fram og til baka þau mál sem voru
efst á baugi í norsku samfélagi.
Blaðamaðurinn velti fyrir sér hvað
sætisfélaginn starfaði en þar sem
kunningsskapurinn var aðeins á
frumstigi ákvað hann að bíða með
spurninguna en ályktaði sem svo að
hann væri rithöfundur eða bóndi.
Kannski var hann hvort tveggja og
átti smábýli utan við Bergen. Vélin
var komin á loft og félagarnir búnir
að greina innflytjendavandann í
Noregi, auk þess að ræða af innsæi
ástæðu þess að íslendingar flykkt-
ust til búsetu í Noregi.
Lærer og journalist
Á þessu stigi samtalsins ákvað
blaðamaðurinn að tímabært væri
að spyrja hinn hvað hann starfaði.
Þar sem hugmyndinni sleppti rann
spurningin viðstöðulaust upp úr
honum á syngjandi Bergenarmál-
lýsku. Hinn svaraði að bragði að
hann starfaði sem kennari.
Blaðamaðurinn brosti skilnings-
ríkur, minnugur þess að kennarar
á íslandi höfðu um árabil lýst bág-
um kjörum sínum og stóðu einmitt
þessa dagana í harðvítugu verkfalli.
„Jeg er journalist," sagði hann,
ánægður með að fara aldrei í verk-
fall. Svo spurði hann hinn hvort
kjör kennara væru ekki þolanleg.
Hann hafði nefnilega heyrt því
fleygt að norskir kennarar hefðu
tvöföld laun á við íslenska. Svarið
kom strax: „Nei“, og hinn ís-

. • 'j ■' Ö

•»■•"■ ____1' .v.

norskt þjóðfélag frá sem flestum
hliðum með því að ræða við fulltrúa
hinna ýmsu stofnana. Sjónvarps-
konan tjáði sig óspart á bergensku
eftir að hafa átt heima þar um ára-
bil. Þá var tökumaðurinn ekki síður
gjarn á að tjá sig á norsku eftir að
hafa búið þarlendis um nokkurra
mánaða skeið. Norski sendiráðs-
maðurinn úr Reykjavík var ekki
síður málglaður á nórska tungu,
enda fékk hann aðeins notið þess að
tala móðurmál sitt að staðaldri á
slíkum ferðalögum. Blaðamaðurinn
átti framan af innskot á gagnfræða-
bærðust i brjósti hans blendnar til-
fmningar trega og ánægju með að
eiga allt undir sjálfum sér og hann
tók stefnuna á þann hluta flugstöðv-
arinnar sem hýsti innanlandsflugið.
Hann var einn innan um fjöldann
allan af Norðmönnum.
í huganum fór hann yfir dönsk-
una og ákvað að láta reyna á málið.
Hann vék sér að pelsklæddri veru
sem kom svífandi út úr snyrtivöru-
verslun. „Snakker du dansk?“
spurði hann um leið og hann freist-
aði þess að ná augnsambandi við
hana. Konan lét sem hún sæi hann
ekki en hvæsti um leið og hún gekk
fram hjá: „Ek er norsk.“
Jo og bra
Þá gaf hann sig á tal við öryggis-
vörð og uppgötvaði að hann gat tjáð
sig hindrunarlaust á norskri tungu.
Hann skipti hiklaust á milli Bergen-
armállýsku og grjótharðrar norð-
urnorsku. Og ekki stóð á nýnorsk-
unni. Hann byrjaði að skellihlæja
framan í öryggisvörðinn sem horfði
á hann í forundran og með vísi-
fingri vinstri handar opnaði hann
byssuhylkið sem hvíldi við mjöðm
hann til Bergen. Hann bar höfuðið
hátt og hugleiddi þá stökkbreytingu
sem orðið hafði síðan hann var háð-
ur þremur túlkum sem töluðu þrjár
mállýskur. Hann svipaðist um aftur
eftir vélinni. Hann var einn innan
um fólk sem talaði tungum. „Det er
bra,“ hugsaði hann með sér og and-
lit hans ljómaði þegar hann upp-
götvaði að hann var ekki einungis
altalandi á norska tungu heldur
hugsaði hann einnig á þessu tungu-
máli frændþjóðarinnar. Eitt andar-
tak hugleiddi hann hvort hugsunin
væri á Bergenarmállýsku eða
nýnorsku. Niðurstaðan varð sú að
hugur hans ynni á fljótandi
nýnorsku.
Yfirvegaður flautaði hann lagstúf
og valdi sæti við hlið góðlegs mið-
aldrá manns sem hann taldi víst að
væri frá Bergen. Þegar hann hafði
fest sætisólarnar svo sem fyrirskip-
að var á skilti í loftinu hallaði hann
sér makindalega aftur á bak í sæt-
inu og leit siðan á ferðafélagann og
sagði „Det er bra“. Hinn svaraði að
bragði: „Jo, det er bra.“ Báðum til
léttis settist enginn i sætið milli
þeirra og þar sem allir voru komnir
lenski norskumælandi blaðamaður
skynjaði hörku í málrómnum sem
gat gefið til kynna að félaginn hefði
snögglega skipt yfir í norðurnorsku.
En það var eitthvað meira að baki
hinu harða neii.
Kennarinn tók til máls og sagði
kjör sin og kolleganna vera svo bág
að þeir væru komnir í verkfall.
„Nu,“ sagði blaðamaðurinn og lýsti
því að hann hefði ekkert heyrt af
verkfalli kennara í Noregi. Þetta
hlyti að vera allsherjarverkfall á
Norðurlöndum þvi kennarar á Is-
landi væru líka í verkfalli. „Jeg er
Islænding," sagði kennarinn þá og
leit út fyrir að vera hálfhissa á þvi
hve kunnugur blaðamaðurinn væri
verkfailsmálum sínum og annarra
kennara á íslandi. „Det er bra, jeg
er ogsá Islænding," sagði blaðamað-
urinn. Hann var svo undrandi að
hann var ekki hættur að hugsa á
norsku þegar hann gaf yfirlýsing-
una um þjóðerni sitt.
„Við erum báðir íslendingar,"
sögðu þeir í einum kór.
Það sem eftir var ferðarinnar yfir
Noreg þveran töluðu þeir um bág
kjör kennara - á íslensku.
Skoðanir annarra
Afleitar kringumstæður
„I raun var (loftslags)ráðstefnan í
Haag haldin við einhverjar verstu
pólitísku kringumstæður sem hægt
var að ímynda sér. Valdatómið í
Washington og hugsanleg valdataka
Bush yngri, sem eins og varafor-
setaefni sitt er hallur undir hags-
muni olíuframleiðenda, urðu ekki
til að auðvelda bandarísku sendi-
nefndinni að sýna sveigjanleika. Og
fulltrúar tveggja stærstu efnahags-
kerfanna í Evrópu, Trittin og Voy-
net (umhverfisráðherrar Þýska-
lands og Frakklands), voru beinir
fulltrúar flokka umhverfissinna
sem eru, eðli sínu samkvæmt, and-
vígir málamiðlun. Allar samninga-
viðræður fela i sér hálfkáksaðgerð-
ir. Að þessu sinni var bilið of breitt
til að þær næðu fram.“
Úr forystugrein Libération 27.
nóvember.
Erfið kerfisbreyting
„Slobodan
Milosevic var um
liðna helgi endur-
kjörinn formaður
sósíalistaflokks
síns, SPS, á flokks-
þingi sem hann
stjórnaði frá upp-
hafi til enda. Sjálfs-
gagnrýni og greiningu á skýrum
ósigri í kosningunum var sópað
undir teppið. Kona hans, Mira
Markovic, óvinsælasta manneskja
landsins, hefur skotið upp kollinum
sem þingmaður á júgóslavneska
þinginu. Hún vann það sæti í kosn-
ingunum. Þetta eru aðeins tvö teikn
um að kerfisbreytingarnar í
Júgóslavíu séu langt og erfítt ferli.
Það er ekki fyrr en eftir kosningarn-
ar til serbneska þingsins 23. desem-
ber að útlit er fyrir eiginlegar um-
bætur og réttarhöld yfir Milosevic
og klíku hans fyrir svindl, pólitísk
morð og stríðsglæpi.“
Úr forystugrein Politiken 30.
nóvember.
Heiðursmorð
„í júní í fyrra var 19 ára kúrdísk
stúlka myrt í írak. Það var svokall-
að heiðursmorð. Fjölskyldu kon-
unnar þótti hún hafa lifað of frjálsu
lífi og valdið ættinni skömm. Hún
var flutt frá Svíþjóð til íraks og
myrt. Tveir menn hafa verið ákærð-
ir fyrir morðið. Réttarhöldin verða
líklega haldin i Svíþjóð. Það er
áfangi fyrir þær stúlkur og konur
sem þvert á vilja fjölskyldna sinna
neita að viðurkenna undirokun
kvenna. Ofbeldi gegn konum er auð-
vitað óásættanlegt hvar sem það
kemur er framið. Morð á konu í
írak er jafn alvarlegt og morð á
konu í Svíþjóð. En við megum
aldrei láta hjá líða að skoða samfé-
lagsmynstrið sem leiðir til ofbeldis
og morða á konum. Það er engin
ástæða til að fullyrða að menningar-
heimur múslíma sé fjandsamlegur
konum en þeir sem fullyrða að heið-
ursmorðin eigi sér ekki rætur í
ákveðinni menningu horfa fram hjá
samfélagsmynstrinu á bak við
morðin. Þannig verður ofbeldið
gegn konunni mál fórnarlambsins
og gerandans. Kúgunarmynstur,
sem sópað er yfir, verður eilíft.“
Úr forystugrein Aftonbladet 28.
nóvember.
Mútur fordæmdar
„Fyrirtæki á Vesturlöndum nota
2,2 prósent tekna sinna í fyrrver-
andi Austur-Evrópulöndum i mút-
ur. Þetta hefur Alþjóðabankinn
reiknað út eftir viðtöl við fjölda
stjórnendur fyrirtækja. íþróunar-
löndunum er ástandið svipað. Alls
er um að ræða gífurlegar upphæðir.
Samt sem áður hefur afstaðan til
spillingar breyst mikiö undanfarin
ár. Áður þóttu mútugreiðslur í þró-
unarlöndunum og Austur-Evrópu
leiðinlegar staðreyndir. Ekki er
langt síðan norsk fyrirtæki hættu
að fá skattaafslátt vegna nauðsyn-
legra mútugreiðslna í slíkum lönd-
um. Nú er spilling á öllum sviðum
fordæmd og fátæk lönd eru ekki
undanskilin. Þvert á móti. Rann-
sóknir hafa sýnt að spilling gerir
þau enn fátækari.“
Úr forystugrein Aftenposten 30.
nóvember.