Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Síða 28

28
LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
Helgarblað
Þetta er saga ástar og átaka
sem gerist á ensku öldinni
svokölluðu, á 15. öldinni,
þegar Englendingar réöu
hér lögum og lofum og áttu lífleg
viðskipti við íslendinga, keyptu af
þeim skreið og borguðu í alls kyns
vamingi. Þetta eru góðir tímar á ís-
landi, gagnstætt því sem margir
halda. Svartidauði er afstaðinn fyr-
ir nokkrum áratugum og við þann
mikla mannfelli færðust eignir í
landinu á færri hendur; eins dauði
varð annars brauð í bókstaílegri
merkingu. Það var mikil eftirspum
eftir vinnuaíli vegna þessa skorts á
fólki og veðurfar var betra en á öld-
inni á undan. Það hefur veriö góð-
æri en jafnframt miklar sviptingar.
Þjóðlífið er reyfarakennt því það
gengur á með mannránum, morð-
um, aftökum, bardögum og heiftar-
legum átökum um völd á báðum
biskupsstólunum, bæði á Hólum og
í Skálholti."
Þannig lýsir Vilborg Davíðsdóttir
rithöfundur baksviði íjórðu skáid-
sögu sinnar, Galdurs, sem kom út á
dögunum. Aðalsöguhetja bókarinn-
ar er Ragnfríður Gautadóttir, sem
verður ung bamshafandi eftir ensk-
an skipbrotsmann. Hún á í storma-
sömu ástarsambandi við prestinn
Þorkel Guðbjartsson, sem er afar
metnaðargjarn, og ástarsaga þeirra
er fléttuð inn í blóði drifna baráttu
um veraldleg völd á Norðurlandi.
Hvað er raunverulegt?
En er þetta raunverulegt fólk?
„Ragnfríðar Gautadóttur er getið
í einu bréfi í bréfabók Craxtons,
enska biskupsins á Hólum, haustið
1431. Það bréf er stefna á hendur
Þorkatli fyrir fjölþættar sakir, með-
al annars vopnaburð, samsæri á
hendur biskupi, rekastuld og fyrir
að hafa rænt Ragnfríði þessari og
ungum syni hennar frá Hólum og
reynt að nauðga henni. Þetta eru
einu heimildirnar um það að Ragn-
fríður hafi verið til og lifaö og á
þessum fáu línum byggi ég fléttu
sögunnar en skálda í eyöumar. At-
burðir eins og bardaginn við Eng-
lendinga á Höfðaströnd og skips-
skaðinn mikli árið 1419 em sann-
sögulegir, og raunar er flest það
sem ótrúlegast má telja í sögunni
fengið beint úr annálum."
„Ég vil benda á að ást-
sœlasta bók íslendinga,
Njála, erfœrð í letur í
kringum 1250 en lýsir at-
burðum sem gerast rúm-
um 200 árum fyrr. Ef við
flokkum hana sem skáld-
sögu þá er hún söguleg
skáldsaga.“
DV-MYND: E. ÖL.
Vilborg Davíðsdóttir rithöfundur gefur nú út fjórðu sögulegu skáldsöguna sem hún skrifar.
Vilborg segir að henni finnist hinar myrku miöaldir heillandi viöfangsefni og telur þær hafa veriö
blómatíma og góöæri.
Galdrahundurinn Þorkell
En var ójafnaðarmaðurinn Þor-
kell raunverulegur?
„Já, hans er víða getið í heimild-
um frá 15. öld og þótt hann hafi ver-
ið sakaður um svo alvarleg brot sem
þessi er hann orðinn ráösmaður á
Hólum aðeins tveimur árum síðar,
sem sýnir manni að hann hefur al-
deilis kunnað að koma ár sinni fyr-
ir borð. Hann var háskólagenginn,
gekk í skóla bæði í Þýskalandi og í
þann alræmda Svartaskóla í París,
prestlærður, en veraldlegur mjög
eftir því sem lesa má úr heimildun-
um. Þjóðsögur kalla hann Galdra-
Þorkel og telja hann höfund Grá-
skinnu, þeirra bókar sem galdra-
kindur 17. aldarinnar áttu að hafa
mest af sinni fjölkynngi úr. Hann er
sagður hafa átt tugi bama í frillulífi
þrátt fyrir að kaþólskir prestar ættu
að vera skírlífir, og eftir að hann var
á Hólum var hann prestur á Grenj-
aðarstað og síðan í áratugi í Laufási
í Þingeyjarsýslu," segir Vilborg.
En hvers vegna að skrifa söguleg-
ar skáldsögur? Er ekki nægur efni-
viður í dramatískar skáldsögur í
okkar nútíma?
„Þegar ég las Nafn rósarinnar eft-
ir Umberto Eco fyrir mörgum árum
og hreifst mjög af ákvað ég að reyna
að gera fortíð íslendinga skil í skáld-
- Vilborg Davíðsdóttir
rithöfundur skrifar
skáldsögu sem gerist í
góðæri fimmtándu
aldarinnar á íslandi
Hobbit
í verðlaun
Fékk
söguformi með líkum hætti og hann
gerði. Það er ákveðin ögrun í því
fólgin að fást við svona fjarlægan
tíma. Fólk breytist ekki þótt ytri
umgjörðin breytist í gegnum aldim-
ar. Allar mannlegar tilfmningar eru
þarna eins og við þekkjum þær:
losti, valdagræðgi, þörfln fyrir að
elska og vera elskaður, breyskleiki
manneskjunnar. Þetta eru allt til-
finningar og aðstæður sem við
þekkjum en í kaupbæti fær lesand-
inn innsýn í horfna tíma, þá veröld
sem var og við byggjum nútíðina á.“
„Það má ekki trúa þeirri
myrku mynd sem fyrri
tíðar íslandssögukennar-
ar, já, og Hrafn Gunn-
laugsson kvikmyndaleik-
stjóri, hafa dregið upp af
miðaldafólki, skítugu að
utan sem innan, tann-
lausu, lúsugu og krepptu
af skyrbjúg. “
Njála er söguleg skáldsaga
En eru ekki flestar þær sögur sem
við dáum hvað mest frá miðöldum
og fornri tíð skrifaöar í sínum sam-
tíma og á sínum samtíma?
„Ég vil benda á aö ástsælasta bók
íslendinga, Njála, er færð í letur í
kringum 1250 en hún lýsir atburð-
um sem gerast rúmum 200 árum
fyrr. Ef við flokkum hana sem
skáldsögu þá er hún söguleg skáld-
saga.“
En er ekki tíminn sem sagan ger-
ist á, hinar myrku miöaldir, hálf-
gerður volæðistími?
„Engan veginn. Þvert á móti var
15. öldin á margan hátt blómaskeið
og samskiptin við umheiminn meiri
en oft áður og síðar.
Ekki trúa Hrafni
Það má ekki trúa þeirri myrku
mynd sem fyrri tíðar íslandssögu-
kennarar, já, og Hrafn Gunnlaugs-
son kvikmyndaleikstjóri, hafa dreg-
ið upp af miðaldafólki, skítugu að
utan sem innan, tannlausu, lúsugu
og krepptu af skyrbjúg. Viö vitum af
fornleifarannsóknum á Grænlandi
aö þar gekk fólk í litríkum fotum
sem samræmdust tískunni á 15. öld
á meginlandi Evrópu. Ef fólk á
Grænlandi, sem var mun einangr-
aðra en ísland, gat fylgst með Paris-
artískunni þá er klárt að íslending-
ar gerðu það líka. Frá 14. öld er
meira að segja til bréf frá biskupi
þar sem prestum er bannað aö
ganga í röndóttum fotum og vefja
óhóflega löngum hettustrútum um
háls sér. Það var talið spjátrungs-
legt. En vissulega eru þetta átaka-
tímar; árið sem bókin gerist, 1431,
var verið að brenna heilaga Jó-
hönnu af Örk á gamla markaðstorg-
inu í Rouen í Frakklandi, fyrstu
byssumar voru að líta dagsins ljós í
Evrópu og 100 ára stríðið á milli
Frakka og Englendinga stóð yfír.
Þetta var merkilegur tími en hreint
ekki það sultarlíf sem margir
ímynda sér þótt stéttaskiptingin
hafi auðvitað verið skelfileg.“
Annálar og Internet
Vilborg hefur starfaö sem biaða-
maður á ýmsum fjölmiölum undan-
farin 15 ár en hefur helgað sig rit-
störfum eingöngu á þessu ári.
Hvemig aflar hún sér heimilda við
söguritunina?
„Ég er ekki sagnfræðingur en í
blaðamennsku lærir maður að leita
að upplýsingum. Ég nýti heimildir
til þess að hafa það sem sannast
sem vitað er um en skálda í eyðum-
ar. Þegar ég er að skrifa ligg ég í
sagnfræðiritum, annálunum, fom-
bréfasafninu og þjóðsögunum en ég
nýti einnig Intemetiö í vaxandi
mæli - nota þannig jöfnum höndum
elstu heimildir sem þekkjast,
aldagamla Emnálana, sem og þær
nýjustu, heimasíður á Netinu.
Sem dæmi þá segir á einum stað
í Galdri frá hljóðfæraleik og dansi á
biskupssetrinu á Hólum. Til þess að
sú lýsing yrði sem trúverðugust
fann ég heimasíðu á Netinu sem
fjallar ítarlega um miðaldahljóðfæri