Dagblaðið Vísir - DV - 16.02.2002, Blaðsíða 28

28
LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2002
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
Hreinn Loftsson er holdgerv-
ingur einkavæðingar á íslandi. í
tíu ár gegndi hann formennsku í
einkavæðingarnefnd og undir
stjórn hans hafa 25 ríkisfyrir-
tæki verið seld fyrir á þriðja tug
milljarða króna. Undanfarna
mánuði hefur mikill styr staðið
um sölu Landssimans og á sið-
ustu vikum hafa málefni fyrir-
tækisins og stjómar þess vakið
mikla athygli og þá sérstaklega
umdeild starfslok Þórarins V.
Þórarinssonar.
Flestum kom á óvart að Hreinn
Loftsson skyldi vera jafn afdráttarlaus
í orðavali og raunin var í viðtali við
Viðskiptablaðið fyrr í vikunni.
Hreinn segir að hugsunin um að segja
hug sinn allan opinberlega hafi lengi
verið að gerjast. „Ég taldi það hins
vegar eðlilegt og rétt að fara yfir feril-
inn þegar mér bauðst það. Starf einka-
væðingarnefndar hefur verið stór
hluti af lífi mínu siðustu tíu árin,
raunar átt hug minn allan. Segja má
að mér hafi blöskrað frágangur starfs-
loka Þórarins V. Þórarinssonar og
hvemig á því máli var tekið. Ég tel að
vandi Landssímans og annarra fyrir-
tækja í eigu ríkisins hafi kristallast í
þessu máli, þ.e.a.s. með hve veikum
hætti var tekið á málinu og ákvað því
að vekja athygli á því sem ég tel við-
varandi vanda í ríkisrekstri og hvers
vegna við ættum að koma fyrirtækj-
um úr eigu rikisins á markað og í
eigu einstaklinga. Þegar ríkið á fyrir-
tæki er hætt við því að fólk sé ráðið til
starfa út frá pólitískum sjónarmiðum
en ekki einvörðungu eftir hæfileikum.
Ég hef sjálfur verið virkur í pólitísku
starfi og verið með pólitísk tengsl en
það hefur verið grundvallaratriði í
mínum huga sem aðstoðarmaöur í
mörgum ráðuneytum að verða ekki
eftir í ráðuneytunum. Margir aðstoð-
armanna ráðherra hafa látið skilja sig
eftir I þægilegum stöðum. Ég fór inn í
viðskiptaráðuneytið sem aðstoðar-
maður ráðherra árið 1984 sem póli-
tískur aðstoðarmaður til að koma
fram pólitískum sjónarmiðum en ekki
til að komast í feita stöðu hjá rikinu.
Þetta hefur verið „prinsipp" hjá mér
síðan i þeim pólitísku stöðum og verk-
efnum sem ég hef tekið að mér.“
- Voru mistök að ráða Þórarin
V. Þórarinsson?
„Ég tel að það mál allt saman beri
mjög keim af því að verið var að leysa
annað vandamál; rétt þótti að slá tvær
flugur í einu höggi: ráða forstjóra
Landssímans og leysa mál VSÍ sem þá
var að renna inn í ný Samtök atvinnu-
lífsins. Ég var gagnrýninn á þá ráð-
stöfun þótt hún hafi í sjálfu sér ekki
komið mér viö; mér kemur i raun
ekki við hvað þeir heita sem stýra fyr-
irtækjunum sem ég hef séð um sölu á
eða hvemig þeir hafa fengið störfin.
Fyrir Landssímann og einkavæðing-
una fannst mér ekki stórmál þó að sá
ágæti maður, Guðmundur Bjömsson,
sæti áfram þar til nýr eigandi kæmi
að fyrirtækinu eftir einkavæðingu
enda var hún yfirlýst markmið ríkis-
stjómar þegar Þórarinn tók stólinn af
Guðmundi - og tryggði sér um leið
starfið til 5 ára. Þetta þykir mér ekki
skynsamleg ráðstöfun af hálfu þeirra
sem að því máli hafa komið. Ég trúi
því að einkavæðing fyrirtækjanna sé
til góðs fyrir markaðinn, starfsfólkið
og að það sé hlutverk nýrra eigenda
að ráða stjórn og stjómendur. Ég
gerði þetta því ekki að neinu stórmáli
þar sem ég taldi að einkavæðing og
nýtt eignarhald væri á næsta leiti. En
ég hef ekki legið á þessari skoðun
minni. Landssíminn var nýtt hlutafé-
lag með yfir 90% hlutdeild á markaði
og það krefst þess að menn hafi nær-
færna aðkomu að markaðinum; það
var verið að opna hann og hleypa nýj-
um aðilum inn og því óhjákvæmilegt
Það er líf eftir
einkavæðingarnefnd
- Hreinn Loftsson talar um Landssímann, afsögn sína og vináttuna við Davíð
að fyrirtækið missti einhverja mark-
aðshlutdeild. í því em ekki bara ógn-
anir heldur einnig ný tækifæri og
reynir því mjög á útsjónarsemi og
kænsku stjórnenda."
@IPbell-ævintýrið
- Þú talar um að stjómin hafl
verið í molum og fyrirtækið rek-
ist illa í fyrirtækjaflórunni. í
gagnrýni á sjónarmið þín hefur
komið fram að þú hefðir átt að
segja þetta fyrr.
„Gagnrýni mín er þríþætt: Ég hef
gagnrýnt Þórarin og hvernig hann
hefur t.d. staðið að samkeppnismál-
um. Ég var beðinn um að hætta því
tali sem ég og gerði því ég trúði því að
með einkavæðingunni myndi það
vandamál leysast. Þessu yrði ekkert
breytt. Ég hef þekkt til Þórarins lengi
og veit að honum er margt til lista
lagt. Ég er t.d. fullviss um að hann
yrði góður lögmaður enda er hann
greindur og mikill málafylgjumaður.
Honum lætur hins vegar ekkert sér-
lega vel að laða fólk til fylgis við sig
sem er nauðsynlegur eiginleiki stjóm-
anda í fyrirtæki á borð við Landssím-
ann. Hann kemur úr hörðu umhverfi
VSÍ þar sem deilt var hart um kaup og
kjör og hefur eflaust mótast mjög af
því. Síðan kemur hann inn í Lands-
símann og heldur áfram á sömu braut
á markaðnum.
Varðandi önnur gagnrýnisatriði
mín þá kom það upp þegar við byrjuð-
um vinnuna við undirbúning sölunn-
ar að Landssíminn hafði staðið í
hlutabréfakaupum í ýmsum sprotafyr-
irtækjum fyrir gríðarlegar fjárhæðir.
Við spurðum út í það og Þórarinn og
Friðrik Pálsson stjómarformaður
funduðu með framkvæmdanefndinni.
Við gengum eftir því og fengum að
vita í hvaða fjárfestingum fýrirtækið
hefði staðið enda gat það haft áhrif á
söluna. Ásakanir voru um það úti á
markaðnum að Síminn væri að kaupa
upp samkeppni. Niðurstaðan varð sú
að Landssímamenn færu sér hægt í
sakirnar meðan á söluferlinu stæði og
við yrðum upplýstir um allar frekari
fjárfestingar. Á þessu máli var tekið
og um þessar fjárfestingar fjallað í
sölulýsingunni.
Svo er það þriðji þátturinn sem ég
hef gagnrýnt og tengist hann veikri
stjómun fyrirtækisins. Þegar við réð-
um PriceWaterhouseCoopers til að
verðmeta fyrirtækið kom fram gagn-
rýni frá fulltrúum þeirra á áætlana-
gerð fyrirtækisins. Þeir töldu að
stjómendur hefðu ekki staðið nægi-
lega vel að því. Ég átti eftir það fund
með Friðriki og samgönguráðherra og
varð niðurstaöa okkar sú að farið yrði
yfir og hert á allri áætlanagerð í sam-
ráði við PwC. Þessi vinna tók
nokkum tíma og þegar henni lauk
vorum við sannfærðir um að áætlana-
gerð fyrirtækisins væri komin í lag og
að fyrirtækið væri tilbúiö til skrán-
ingar og sölu. Þetta var einn þeirra
þátta sem urðu til þess að ekki varð af
sölu sl. vor en fleiri atriði spiluðu
einnig þar inn í.
Ég hef allan tímann verið á þeirri
skoðun að í Landssímanum væm fyr-
ir hendi allir þeir veikleikar sem ein-
kenna stjómun ríkisfyrirtækja: æðstu
stjómendur eru ekki nægilega fagleg-
ir í störfum sínum og eru fyrst og
fremst í stöðum sínum á pólitískum
forsendum. Lausnin er einkavæðing
og starfsfólk fyrirtækisins á ekkert
betra skilið en að losna út úr viðjum
ríkisrekstrarins. Fyrirtækið líöur fyr-
ir eignarhaldið því að þetta er í rótina
öflugt og gott fyrirtæki. Fjárfestar
standa frammi fyrir því við kaup á
ríkisfyrirtækjum að þeir fá uppsveifl-
una sem verður við breytt vinnubrögð
í fyrirtækjunum. Það er nánast und-
antekningalaust að fyrirtækin hafa
tekið stakkaskiptum til hagsbóta fyrir
starfsfólk, hluthafa og markaðinn eft-
ir einkavæðingu. Það mun gerast
þann dag sem Landssíminn verður
sjálfstætt fyrirtæki á markaði. Þess
vegna hef ég sagt að jafnvel undir
þeim kringumstæðum sem nú em sé
það góð fjárfesting að eiga og kaupa
hlut i Landssímanum.“
- í sölulýsingu er fyrirtækið
@IPbell sagt metið á 135
milljónir en það fyrirtæki var í
raun bara brunarústir. Hvað
fannst þér um ævintýrið í
kringum @IPbell?
„Ég hafði ekki mikla skoðun á
einstökum liðum á þessum lista um
fjárfestingar og gerði mér ekki grein
fyrir virði fyrirtækisins. Einnig
verður að gæta jafnvægis því sumar
fjárfestingar geta verið slæmar og
aðrar góðar og þannig unnið hverja
aðra upp. Ég taldi almennt að
óheppilegt væri að fyrirtæki í eigu
ríkisins stæði í svona viðskiptum á
sama tíma og sala þess var undirbúin.
Það væri fremur hlutverk nýrra
eigenda og stjórnenda eftir
einkavæðingu að taka ákvarðanir um
slíkar fjárfestingar. Þegar maður les í
DV um kaupin á @IPbell og allt í
kringum það verður maður svo eitt
stórt spurningarmerki. Hvað voru
mennimir að gera?“
Sturla haldi haus
„Ég er ekki í nokkrum vafa um að
Landssíminn er öflugt fyrirtæki og
góð söluvara. Við höfum lent í ýmsu,
til dæmis hófst salan örfáum dögum
eftir árásirnar á Bandaríkin og ég
held að enginn hafi gert sér grein fyr-
ir sálfræðilegum áhrifum þeirra á
fjárfesta og hversu illilega brenndir
margir stórir fjárfestar eins og lífeyr-
issjóðimir voru af fjárfestingum sín-
um frá árinu 2000 og fyrri hluta 2001.
Menn héldu að sér höndum, voru
hræddir.
Ekki má heldur gleyma því að
menn héldu að við yrðum lágir í verð-
lagningu. Menn gerðu sér grein fyrir
því að verðmat fyrirtækisins væri á
réttu róli. Verðlagningin er svo annar
hlutur: Ef maður á glæsikerru og
vantar peninga verðleggur maður
hana þannig að maður geti fengið pen-
ingana í vasann. Verðmæti bílsins
getur verið mun meira en aðstæðurn-
ar leiddu til þess að þú þurftir að
selja. Ríkið er ekki í þessari stöðu og
ekki á þeim buxunum að selja á lægra
verði en eðlilegt getur talist út frá
verðmæti fyrirtækisins. íslensk
stjórnvöld eru ekki ein um þetta.
Tékknesk stjómvöld hafa farið í gegn-
um svipaða reynslu í vetur varðandi
eitt af orkufyrirtækjum sínum sem til-
raunir voru gerðar til að selja fyrr í
vetur. Fjölmargir aðilar sýndu því
áhuga en boðin voru undir vænting-
um. Tékkneska ríkisstjórnin sagði þá
alveg eins og sú íslenska varðandi
Landssímann: Við þurfum ekki að
selja nema við fáum rétt verð. Þetta er
ekki klúður, þetta er ábyrg afstaða. Ég
tel rétt að hafa ekki selt Landssímann
á undirverði. 1 kjölfestusölunni kom
fram mikill áhugi og ég tel að fyrir-
tækið verði selt.
Núna er mikilvægt að menn taki
sig til og fari í gegnum fyrirtækið og
skipti um stjómendur. Það er hægt að
gera marga góða hluti fyrir fyrirtækið
og alla hluthafa þess. Síðan er hægt að
fara af stað aftur með söluna þegar
markaðirnir taka viö sér. Ég treysti
núverandi stjórnvöldum undir for-
ystu Davíðs Oddssonar til að taka með
festu á þeim málum sem ég hef gert að
umræðuefni á aðalfundi félagsins sem
er á næsta leiti. Það er hagsmunamál
allra hluthafa."
- Hversu löng verður biðin?
„Ég held að markaðurinn taki við
sér á þessu ári og ef hætt verður við
sölu núna skapist aftur tækifæri strax
í haust. Ég hvet Sturlu til að halda
haus í málinu og láta ekki berja sig
niður enda er með öUu ósanngjarnt
hvemig hamast hefur verið á þeim
vandaða og góða manni, ekki bara í
þessu máli heldur einnig í fleiri mál-
um að undanfórnu. Það er ekkert
klúður í gangi. Menn eiga að vera ró-
legir og taka á málinu af festu og ör-
yggi, þá fer þetta allt saman vel.
Klúðrið væri að fara að ráðum Össur-
ar og lækka verðið á fyrirtækinu. Ég
þekki ekki það mál þar sem dóm-
greind Össurar hefur ekki brugðist
enda er hann afleitur stjómmálamað-
ur. Eftir nokkur ár verður þetta bara
enn einn hvellurinn sem hann hefur
staðið fyrir.“
Fáum nýtt landslið
- Hvað finnst þér um þær kröf-
ur að samgönguráðherra axli sín
skinn og taki á sig ábyrgð?
„Eins og ég segi þá er ekkert klúð-
ur í gangi. Ég upplifi þetta söluferli
ekki þannig. Ég ber fullkomna ábyrgð
á því hvemig til hefur tekist með söl-
una. Þetta er ósköp einfalt mál, við
sögðum: fyrirtækið er 40 milljarða
króna virði og við seljum ekki undir
því verði. Hvert er klúðrið? Það að við
seljum ekki undir því verði? Það er
ekkert klúður; við erum samkvæmir
sjálfum okkur. Það er ekki réttlætan-
legt að gefa eftir."
- Þú hefur sjálfur sagt að
stjómun fyrirtækisins sé í mol-
um og allt í ólagi. Er ekki klúöur
fólgið í því?
„Ég hef sagt að þetta sé viðvarandi
vandamál í ríkisfyrirtækjum og
éinkavæðing sé lausnin. Ef ekki tekst
að selja í fyrstu tilraun er brýnt að
taka til og láta af þessari aðferðafræði
sem er alltof algeng í ríkisfyrirtækj-
um að ekki séu hæfustu einstakling-
arnir ráönir til starfa. Þessari gagn-
rýni verður að bregðast við. Núna er
tækifæri til að senda sterk skilaboð
um að taka eigi faglega á málum.
Standi stjórnvöld þannig aö þessu
verður enginn skaði. Meiri skaði hlyt-
ist af því að lækka verðið. Menn eiga
að setjast niður og viðurkenna að
þetta er ekki alveg rétti hópurinn sem
við erum með: fáum nýtt landslið,
setjum okkar bestu menn inn á völl-
inn til að stýra Landssímanum."
Tek mínar eigin ákvarðanir
- Það vakti mikla athygli þegar
þú sagðir af þér sem formaður
einkavæðingamefndar. Þið Dav-
íð Oddsson hafið verið nánir póli-
tískir samherjar og vinir. Þýðir
afsögn þin í kjölfar orða Davíðs
um Baug á Alþingi að vinslit hafi
orðið milli ykkar?
„Nei, ég lít ekki svo á. Ég lít svo
á að við Davíð séum jafn nánir vin-
ir og áður. Það hefur ekki slegið á
vináttu mína gagnvart honrnn og ég
vona að það sé gagnkvæmt. Ég er
hins vegar sjálfstæður einstakling-
ur með sjálfstæðan rekstur auk þess
sem ég er stjómarmaður í fyrirtækj-
um. Ég verð að taka mínar eigin
ákvarðanir og hef ekki borið það
undir Davíð Oddsson hvaða verk-
efni ég tek að mér eða hvaða skjól-
stæðinga lögmannsstofa mín tekur
að sér. Ég lít ekki á flokksskírteini
þegar að því kemur. Ég reyni að
hafa ofan í mig og á. Þegar menn
hafa gagnrýnt mig fyrir framgöngu
mína hef ég sagt að enginn hugsi
um Hrein Loftsson nema Hreinn
Loftsson. Ég get ekki stjómað mínu
lífi af ótta við að það líti illa út
gagnvart einhverjum öðmm. Ég hef
aldrei gefið frelsi mitt eftir til Sjálf-
stæðisflokksins. Ég tek tillit til póli-
tískra sjónarmiða þegar ég vinn
pólitisk störf eins og formennska i
einkavæðingarnefnd er. Ástæðan
fyrir því að ég sit sem stjómarfor-
maður Baugs er sú að ég hef ekki
sömu sýn á fyrirtækið og Davíð
Oddsson. Ég er þeirrar skoðunar að
við höfum tekið fast á málum hjá
Baugi og gert okkur grein fyrir
markaðsstöðu fyrirtækisins. Við
erum mjög meðvituð um gagnrýn-
ina á Baug og hvemig á að taka á
henni.“
- Sem stjómarformaður Baugs
hefurðu sterkar taugar til fyrir-
tækisins en jafnframt hefurðu
sterkar taugar til einkavæðingar-
nefndar. Þurftirðu ekkert að
hugsa þig um hvort þú héldir
áfram í stjórn Baugs eða einka-
væðingamefnd?
„Jú, ég hef hugsað um það í
marga mánuði eða allt frá því ég tók
að mér stjómarformennsku í Baugi.
Þá gerði ég mér grein fyrir því að
einn daginn myndi ég hætta í einka-
væðingarnefnd. Og það er líf eftir
einkavæðingamefnd. Ég hef áhuga
á rekstri og er heillaður af því starfi
sem ég gegni hjá Baugi. Það er mér
heiður og ánægja að taka þátt í upp-
byggingu fyrirtækisins og útrás.“
Engin lína frá Davíð
- Telurðu að forsætisráðherra
hafi farið offari í orðum sínum
varðandi Baug?
„Ég geng ekki beint gegn Davíð í
þessu máli eða öðrum. Hann má
hafa sína skoðun á þessu félagi. Það
gekk ekki lengur upp að ég sæti í
þessum tveimur stöðum eftir að
Davíð gagnrýndi fyrirtækið með
þeim hætti sem hann gerði. Hann er
frjáls að því og þessi gagnrýni
breytir því ekki að ég virði hann og
er stuðningsmaður hans. Ég er hins
vegar ósammála sýn hans á fyrir-
tækið.
Ég hef verið virkur þátttakandi í
stjórnmálum um nokkuð langan
tíma og gegnt pólitískum störfum
eins og til dæmis formennsku
einkavæðingarnefndar og fleiri slík-
um störfum á hans vegum auk þess
sem ég var aðstoðarmaður hans í
upphafi ferils hans sem forsætisráð-
herra. Frá 1983 til 1988 var ég að-
stoðarmaður í ýmsum ráðuneytum
þar sem ég barðist fyrir breytingum
í frjálsræðisátt og átti þar náið sam-
starf við Matthías Á. Mathiesen. Ég
starfaði sem aðstoðarmaður hans
þegar hann var viðskiptaráðherra
og seinna þegar hann varð utanrík-
isráðherra og síðast samgönguráö-
herra. Ég lærði margt af Matthíasi
enda er hann vandaður og góður
maður sem ég stend í þakkarskuld
við að mörgu leyti. Allur minn póli-
tíski ferill hefur miðað að því að
losa um höft og hleypa frelsi inn í
hagkerfið. Ég hef tekið virkan þátt í
stefnumörkun og komið að stjómar-
sáttmálum þriggja ríkisstjóma Dav-
íðs Oddssonar og alltaf hafa störf
mín miðað að því að opna hagkerfið
og brjóta frelsinu braut. Ég hef þá
skoöun að það muni hafa það í for
með sér að hæfileikamenn úr ólík-
ustu áttum spretti upp. Ég fagna því
sem náungi úr Vestmannaeyjum af
alþýðufólki kominn að einhverjir
náungar eins og ég blómstra ein-
hvers staðar vegna þess að búið hef-
ur verið til þjóðfélag þar sem hæfi-
leikamir fá að njóta sin.“
Menn velta því fyrir sér hvort
forsætisráðherra sé samstiga þér
í gagnrýni þinni. Hefurðu haft
samráð við Davíð með gagnrýni
þina á stjómendur Símans?
„Ég hef ekki haft neitt samráð við
Davíð um þetta mál og vil ekki að
hann hafi nokkum ama af því sem
ég segi. Það er algjörlega mín
ákvörðun að tjá mig um þetta mál
og ég hef enga línu fengið frá Davíð.
Gagnrýni min kemur frá hjartanu.
Ég kom fram með grundvallarsjón-
armið mín og stend engum reikn-
ingsskap þeirrar gagnrýni nema
sjálfum mér.“ -sm/rt