Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.2002, Blaðsíða 18

18
ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 2002
Heimurinn dv
Líf úti í alheims geimi
Úti í óendanleikanum
Meö aukinni þekkingu og betri rannsóknartækjurri þykja nú meiri líkur en áöur á aö líf eins og viö þekkjum þróist á
öörum plánetum, Ef til vill fjölda þeirra í Vetrarbrautinni sem sólin og Jörðin heyra til. Ef hugaö er aö öörum stjörnu-
þokum margmilljónfaldast líkurnar.
Fljúgandi
kleinuhringur
Þróun loftfara tekur ekki miklum
stökkbreytingum en samt þokar í
breytingar. Sikorsky-þyrlusmiðj-
urnar smíðuðu þyrlu sem var eins
og kleinuhringur í laginu og spað-
arnir í miðjunni. Jafnvægisspaðinn
á stélinu var samt á sínum stað.
Smíðin gekk vel og þyrlan hafði
ágæta flughæfni. Sá galli var þó á að
hún var hægfara. Nú er búið að sjá
við þeim vankanti og er þyrlan nú
eins og kleinuhringur með vængi og
nær æskilegum hraða.
Staðsetningar-
sími
Farsími með staðsetningartæki
er tiltækur þeim sem vilja vita ná-
kvæmlega hvar aðrir eru staddir.
Síminn er útbúinn þannig að stað-
setningin fæst aðeins uppgefin milli
tveggja tækja. Þannig geta foreldrar
fylgst nákvæmlega með börnum sín-
um með því að hringja í farsíma
þeirra. Þá er auðvelt að fylgjast með
makanum og sjá með hárnákvæmni
hvort hann er enn á vinnustað sín-
um eða kominn á uppáhaldskrána
með félögunum.
Lipurt rafhjól
Samkvæmt upplýsingum sem
fram komu á þingi breskra stjörnu-
fræðinga í síðasta mánuði eru tald-
ar miklar líkur á að líf eins og Jarð-
arbúar þekkja þrífist á fleiri plánet-
um, jafnvel milljörðum pláneta.
Þetta er byggt á reiknilíkönum sem
vísindamenn hafa gert, sem aftur
byggja á mun nákvæmari tækjum
til stjörnuskoðunar en þekkst hafa
til þessa.
Það er aðeins timaspursmál
hvenær lífvænlegar plánetur flnn-
ast og að jafnvel verður hægt að
sanna að líf þrifist þar. í stjörnu-
þokunni sem okkar sólkerfl er hluti
af, eða Vetrarbrautinni, hafa fund-
ist mörg fjarlæg sólkerfi þar sem
plánetur snúast um sólir og fylgi-
hnettir um plánetur, eins og tugl
fylgir Jörðinni.
Stjörnufræðingar hafa fundið
nær 100 plánetur sem snúast um
fjarlægar stjörnur. En engin þeirra
hefur skilyrði til að þróa líf. Þær
eru mjög stórar miðað við plánet-
umar í okkar sólkerfi og samansett-
ar af syipuðum gastegundum og
Júpiter. 1 einu sólkerfanna í Vetrar-
brautinni hafa fundist tvær plánet-
ur, önnur tvöfalt stærri en Júpiter
og hin litlu minni. Útilokað er að líf
í þekkjanlegu formi fmnist á þeim.
En það segir ekkert um að ekki séu
fleiri ófundnar plánetur á sveimi í
því sólkerfi eða öðrum sem hafa
svipuð skilyrði og Jörðin til að líf
fái að þróast þar.
Samkvæmt tölvukeyrðum reikni-
líkönum eru meiri líkur en ekki á
því að í sólkerfum Vetrarbrautar-
innar séu lífvænleg skilyrði á ein-
stökum plánetum og eftir því sem
meira er rýnt og reiknað aukast lik-
umar á að hægt verði að sanna að
lífríki Jarðar er ekki einstakt í al-
heims geimi.
Sifellt er verið að betrumbæta
samgöngutæki sem gera þau þægi-
leg í umferð borga og valda sem
minnstri mengun. Nú gefst kostur á
að kaupa hjól sem er einhvers stað-
ar á milli þess að vera reiðhjól og
mótorhjól og er rafdrifið.
Farartækið sem ætlað er í borgar-
umferö nær 50 km hraða og rafhlað-
an í þvi endist í um 80 km akstur.
Auðvelt er að hlaða rafhlöðuna
heima eða á vinnustað eða hvar
sem hægt er að komast að inns-
tungu. Framleiðendur fullyrða að
það sé mun gáfulegra að kaupa raf-
hjólið þeirra en notaðan og úr sér
genginn smábíl, en verðið er svipað.
Atómúr handa
almenningi
Timamælaframleiðandinn Jung-
hans hefur sett úr á markað sem
eru sannkallaðar atómklukkur.
Úrin eru svo nákvæm að skekkju-
mörkin verða aðeins sekúnda þegar
þau hafa gengið í milljón ár. Verði
þessara nákvæmu úra er stillt í hóf
því þau kosta innan við 30 þúsund
krónur.
Af himnum ofan
Dómsdagsklukkan nálgast ragnarök
Heimsendaklukkan hefur verið
færð fram um tvær mínútur og eru
nú sjö mínútur til miðnætur eftir
þeim reglum sem klukkusmiðirnir
hafa gefið sér síðustu 55 árin. Það er
tímarit sem kennir sig við afvopnun
atómbombunnar sem setur klukk-
una sem mælir hve langt er til ragn-
araka. Tímritið Bulletin of the At-
omic Scientists fylgist glöggt með
heimsmálum og hefur sett atóm-
klukkuna síðan árið 1947, jafnlengi
og blaðið hefur barist fyrir eyðingu
kjamokuvopna sem er mesta ógn
sem mannkynið stendur frammi
fyrir. Klukkan er sett eftir því hve
friðvænlega horfir i veröldinni, eða
hvort hætta eykst á því að kjarn-
orkustyrjöld brjótist út.
Vísar klukkunnar eru nú færðir
fram vegna þess að hættan á notkun
kjamorkuvopna vegna hótana al-
þjóðlegra hópa hryðjuverkamanna
og spennuástandsins sem ríkir milli
Indlands og Pakistans sem bæði eru
í janúar sl. þaut smástirni fram
hjá Jörðinni í rúmlega 3000 km fjar-
lægð. Sá loftsteinn var á stærð við
fjóra fótboltavelli. Ef slíkt ferlíki
rækist á Jörð mundi það valda
ómælanlegu tjóni en í því sambandi
skiptir miklu máli hvar það lendir.
Sannanir og kenningar em um að
smástimi hafi skollið á Jörðina end-
ur fyrir löngu og sjást merki þar
um. Loftsteinar falla jafnt og þétt en
eyðast langflestir í lofthjúpnum.
Vísindamenn við
Princetonháskóla í Banda-
ríkjunum hafa reiknað út aö
líkumar á að smástimi lendi
á Jörðinni sé 1 á móti 5000,
en áður var álitið að hlutfall-
ið væri 1 á móti 1500. Nýju
útreikningamir eru nokkur
huggun fyrir þá sem sífellt
óttast himininn detti ofan á
þá. Hlutfallið er svipað og
dánarlikur við að iðka íþrótt-
ir eða heilsurækt.
Annars era dánarlikur af
ýmsum orsökum útreiknan-
legar og hafa þeir hinir sömu
og reiknuðu út líkumar á að
hnullungur utan úr geimn-
um rekist á Jörð gert eftir-
farandi töflu um dánarlíkur
af öðrum orsökum en sjúk-
dómum.
Líkurnar á ótímbærum dauða:
Af slysfórum 1 á móti 36
Umferöarslys 1 á móti 81
Aö veröa fyrir byssukúlu 1 á móti 202
Eitrun 1 á móti 344
Aö eitthvað detti ofan á mann 1 á móti 4,873
Aö drukkna í baðkari 1 á móti 10.455
Aö klemmast á milli hluta 1 á móti 29.860
Aö kafna í plastpoka 1 á móti 130.498

Litlar líkur
Þaö eru lítil líkindi til aö smástirni rekist á Jöröina, en þó er álitiö aö þaö
komiö fyrir og þaö getur komi fyrir aftur, en hvenær?
hafi
Eggjaþjófar eru varaðir við að koma nærri hreiðrum
Gæslumaöur meö egg förufálka sem roöiö hefur veriö efni sem er ósýni-
legt viö venjulegar aöstæöur en hægt aö kalla fram þegar þurfa þykir.
Örn á fálkaeggjum
Eggjaþjófar eru víðar á ferli en við
hreiður falka og fugla í útrýmingar-
hættu á íslandi. Á Bretlandseyjum
sækja stórtækir eggjaþjófar í hreiður
verðmætra fugla. Sem dæmi um
ásælni og árangur eggjaþjófa er hreið-
ur íorufálka í Mið-Englandi. Þeir eru
stórir og löngum eftirsóttir til veiða og
því með dýrmætustu fuglum. í áratug
hefur hreiður forufálka eins verið
rænt á hveiju vori í áratug. En nú eru
náttúruvemdarsinnar að snúast til
vamar.
Þeir munu ber sérstaka efnablöndu
á egg og síðan ungana þegar þeir eru
skriðnir út. Efnið er ósýnilegt og skað-
laust en skín skært þegar ultraviolet-
geislum er beint að því. Hægt er að
blanda efnið þannig að auðvelt er að
sjá úr hvaða hreiðri eggin eða ungar
hafa verið teknir. Samtök fuglavina
hafa reynt að halda vörð um förufálka-
hreiðrin en þjófamir hafa verið gæslu-
mönnum snjallari og stolið eggjum og
ungum og selt fyrir offjár.
En nú standa vonir til að eggja-
þjófamir sitji á strák sínum. Við
hreiðrin hefur verið komið upp spjöld-
um með vamaðarorðum um að egg og
ungar séu löðrandi í efni sem auðvelt
er að rekja og ekki er hægt að þvo af.
Þar að auki verður gæsla aukin við
hreiðurstæði þeirra fugla sem eru í
hvað hæstu verði.
Ragnarök nálgast
Klukkan sem mælir tímann til heim-
sendis færist nú nær miönætti
vegna hryöjuverka og vígbúnaöar.
kjamorkuveldi. Næstsíðast þegar
klukkan var færð fram var 1998,
þegar þessi riki gerðu tilaunir með
eldflaugar og kjarnorkuvopn.
Stjómarformaður nefnds tímarits
segir að réttara hefði verið að færa
heimsendaklukkuna fram þegar
árásin var gerð á tvítumana í New
York 11. september á síðasta ári. Þá
hefðu menn átt að ramska og sjá að
stórtækir hermdarverkahópar
mundu einskis svífast til að komast
yfir kjamorkuvopn og nota þau.
Sífelld seinkun á afvopnunar-
samningum og ákvörðun BNA um
að hafa ABM-samkomulagið að
engu, en það kveður á um takmörk-
un vama gegn flugskeytaárásum,
aukin hryðjuverkastarfsemi,
spenna milli Indlands og Pakistans
og sívíkkandi gjá milli rikra og fá-
tækra auka hættuna á átökum þar
sem atómvopn verða notuð.
Af 34 þúsund atómvopnum sem
til voru 1998 hefur aðeins 3 þúsund
verið eytt. Þúsundir eldflaugna, sem
eru búnar kjarnaoddum, eru í skot-
stöðu og er hægt að skjóta þeim upp
með örfárra mínútna fyrirvara.
Mjög eru á reiki upplýsingar um
kjarnorkuherafla BNA og Rúss-
lands og hve vandlega vopnanna er
gætt.
Næst komst dómsdagsklukkan
ragnarökum 1953 og voru þá +2.
mínútur til miðnættis. Þá prófuðu
risaveldin öflugustu sprengjur se’m
þá voru til. Lengst frá ragnarökum
var klukkan 1991, þegar kalda stríð-
inu lauk og vonir um friðsamlega
sambúð þjóða glæddust.