Dagblaðið Vísir - DV - 05.05.2003, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 5. MAÍ 2003
X3V____________________________________________________________________________________________Menning
Bækur voru skjól og
- í æsku Sharon Dennis Wyeth sem borgar nú fyrir sig meö
„Þegar ég horfi út um gluggann minn sé ég
múrvegg. Þaö er sorp á víö og dreif í húsa-
garöinum ogflöskubrot sem eru eins og hrap-
aöar stjörnur. í ganginum í húsinu mínu er
veggjakrot og á útidyrnar hefur einhver skrif-
aö oröiö Deyðu meö rauðum stöfum. “
Þetta er upphaflð á
sögunni Eitthvað fal-
legt eða Something
Beautiful eftir banda-
ríska barnabókahöf-
undinn Sharon Dennis
Wyeth. Sú sem talar í
sögunni er lítil svört
stelpa með ótal fléttur
og henni líður býsna
illa yfir þvi hvað allt
umhverfi hennar er
ljótt. Mamma hennar
hefur sagt henni að allir eigi rétt á einhverri
fegurð í lífi sínu og litla stúlkan leggur í leið-
angur til að finna fegurðina í sínu lifi. Þegar
leiðangrinum er lokið hefur hún fundið ýmis-
legt til að gleðjast yfir - bragðgóða samloku með
steiktum fiski, rautt epli sem ávaxtasalinn gefur
henni, nýfæddan son frænku sinnar. Leitina
fullkomnar hún með því að þrifa draslið í húsa-
garðinum og þvo rauðu stafina af útihurðinni.
Las sér til óbóta
Sharon Dennis Wyeth var hér á landi í einka-
erindum í vikunni sem leið en hélt líka fyrir-
lestur í Þjóðarbókhlöðunni. Hún fékk fallegt
veður í heimsókninni og hreifst mjög af land-
inu. „Mig langar mest til að flytjast hingað,“
sagði hún brosleit í heimsókn sinni á DV, „land-
ið er svo fallegt og fólkið svo gott.“
Sharon hefur skrifað meira en fimmtíu bæk-
ur handa bömum og er gríðarlega vinsæl í sínu
heimalandi meðal barna af öllum kynþáttum.
En af hverju fór hún að skrifa fyrir börn?
„Ég átti sjálf býsna litríka bernsku og æsku,“
segir hún. „en ekki auðvelda. Á hverjum degi
eftir skóla fór ég á bókasafnið í hverfmu og las.
Ég gerði ekkert annað - bókstaflega. Ég las mér
til óbóta! Bækur voru huggun mín, skjól og
flóttaleið frá veruleikanum. Þegar mér bauðst
tækifæri á fullorðinsárum til að skrifa fyrir
börn þá greip ég það og naut þess. Og ég hafði
svo margar sögur að segja að á þeim er enginn
skortur enn, og böm virðast eiga auðvelt með
að samsama sig röddinni í bókunum minurn."
Sharon langaði alltaf til að skrifa fyrir böm
en vissi ekki hvemig hún átti að fara að. í há-
skóla fór hún að skrifa skáldskap, ástar- og æv-
intýrasögur fyrir salti í grautinn en einkum
leikrit fyrir leikhóp sem hún var í. Reyndar var
það fyrsta sem hún skrifaði og hlaut viðurkenn-
ingu fyrir einmitt leikrit.
„Ég var tíu ára þá og nýbyrjuð í nýjum skóla.
Ég hafði bara séð eitt leikrit á ævinni, í kirkj-
unni, en ég skrifaöi leikrit og sýndi kennaran-
um mínum það, og hún varð svo hrifm að leik-
rjtið var sett á svið í skólanum. Það var stór
stund, og allt í einu átti ég vini og félaga í þessu
nýja umhverfi. Ég er enn þá þakklát þessum
gamla kennara mínum og hef enn þá samband
við hana.“
Ég er í þessari bók
Sharon er af blönduðum upprana, í æðum
hennar rennur afrískt og ítalskt blóð, líka írskt
og jafnvel indíánablóð. En foreldrar hennar
voru frá Suðurríkjunum og á fæðingarvottorð-
um þeirra stóð að þeir væru af afrískum upp-
rana, og Sharon ólst því upp sem svart barn þó
að útlit hennar beri það ekki með sér. Hún
minnir meira á ítala.
whEthiwú $LKmm
%*rm Ki»! 1***. ■■■ *■**■■■ tWH *. W|«!
Laxness á Netinu
- bylting í aðgengi lesenda aö verkum Halldórs Laxness
Á Degi bókarinnar opnaði Auður Lax-
ness Laxnesslykilinn á veraldarvefnum
sem markar tímamót í aðgengi lesenda að
verkum nóbelskáldsins. Þarna er að finna
texta allra helstu skáldverka Halldórs og
orðstöðulykil að þeim sem unninn var af
Orðabók Háskólans.
Með opnun lykilsins var Gagnasafni
Eddu formlega hleypt af stokkunum á slóð-
inni www.edda.is. Það verður opið fyrst
um sinn en í framtíðinni verður hægt að
kaupa áskrift á netinu að margvíslegu efni
sem útgáfan hefur yfir að ráða, meðal ann-
ars Orðstöðulykli íslendingasagna og ís-
lenskri orðabók.
Umfram allt salfiskur
Með Laxnesslyklinum opnast aðgangur
að Atómstöðinni, Barni náttúrunnar,
Brekkukotsannál, Gerplu, Guðsgjafaþulu,
Heimsljósi, íslandsklukkunni, Kristnihaldi
undir Jökli, Paradísarheimt, Sölku Völku,
Sjálfstæðu fólki, Smásögum, Undir Helga-
hnúk og Vefaranum mikla frá Kasmír. Alls
eru verkin yfir átta megabæt á tölvutæku
formi en til samanburðar eru allar íslend-
ingasögurnar rúm fimm megabæt. Skáld-
sögur og smásögur nóbelsskáldsins ein eru
þannig helmingi meiri að vöxtum en allar
Islendingasögurnar og eru þá ótalin leikrit
og ritgerðasöfn Halldórs.
Lykillinn gerir notendum kleift að fletta
upp öllum orðum sem koma fyrir í bókun-
um og sjá i hvaða samhengi hvert þeirra
birtist í öllum. Þannig sést til dæmis að
orðið „viðkomníngarlaust“ kemur aðeins
einu sinni fyrir I þessum bókum, í íslands-
klukkunni (Hinu ljósa mani), þar sem Hall-
dór notar það í lýsingu á Eydalín lögmanni.
Ef við munum ekki nákvæmlega hvernig
einhver vel orðuð setning hljómar getum
„Ég las rosalega mikið, eins og ég sagði þér,
en hvergi í bókunum sem ég las vom svört böm
aðalsöguhetjur eða á kápumyndinni. Og mér
finnst dásamlegt að geta bætt úr þessu. Ég er
mótuð af uppruna mínum og ég skrifa um böm
í svipuðum aðstæðum og ég bjó við sjálf, krakka
sem alast upp í fátækrahverfum, bæöi svarta og
hvíta. Öll böm þurfa að komast í bækur þar
sem þau sjá líf sitt speglast á jákvæðan hátt. Og
ég veit að þau kunna að meta þetta af því ég hef
talað við ótal böm í heimsóknum mínum í skóla
af öllu tagi um allt land.
Ég finn til mikillar ábyrgðar á því sem ég
skrifa. Þegar ég var að semja bókina Eitthvað
fallegt - sem gerist í svipuðu hverfi og ég ólst
upp í sjálf í Washington - þá var ég í sjálfboða-
vinnu í skóla sem áður hafði verið keilusalur.
Húsnæðið átti að vera til bráðabirgða en hafði
samt verið notað í tíu ár þegar þetta var. Það
voru engir gluggar á húsinu, enginn samkomu-
salur, engin þægindi af neinu tagi - en bömin
voru dásamleg. Og mér fannst afar áríðandi að
tónninn í sögunni minni yrði réttur, ég vildi
ekki að þessi börn skömmuðust sín fyrir um-
hverfi sitt eða fyrir líf sitt. Börn. hafa líka augu
til að sjá með, þau ferðast um með strætó og sjá
að önnur hverfi eru fallegri, ríkmannlegri en
þeirra hverfi, en þau tengja sig við hverfið sitt.
Ég vildi ekki auka á vanlíðan þeirra og ég hafði
áhyggjur af þessari sögu. Þegar handritið var
flóttaleið
tugum vinsælla barnabóka
tilbúið las ég það fyrir bekk í skólanum og fékk
fullkomna þögn - þangað til einn drengurinn
sagði: „Ég er í þessari bók.“ Og það kom í ljós
að þeim fannst sagan æðisleg. En það skemmti-
lega er að bömin í fínu skólunum hafa líka gam-
an af að telja upp það sem er best. „Það falleg-
asta í mínu lífi er litli hvolpurinn minn,“ sagði
eitt barn, annað nefndi mömmu sína og það
þriðja að fara í bókabúðina ...“
Bónus að gera gagn
Sharon skrifar ekki bara sögur fyrir unga les-
endur, eins og Eitthvað fallegt. Núna vinnur
hún til dæmis að unglingasögu um sautján ára
stúlku sem hún segir að verði hörð og átaka-
mikil bók. Sú saga gerist í samtímanum eins og
fleiri sögur Sharon, en hún hefur líka samið
fjölda sögulegra skáldsagna fyrir stálpuð böm
og unglinga.
- Hvað finnst þér mest gaman af þessu?
„Að skrifa ólíka hluti til skiptis!" svarar hún
að bragði. „Ég er nákomnari persónum mínum
í samtímasögum og þegar ég dreg atburði upp
úr mínum eigin minningadjúpum þá getur vinn-
an orðið afar erfið, því minningarnar era ekki
alltaf þægilegar. Þá ganga skriftimar hægt en
erfiðislaunin eru líka góð. Sögulegt efni gefur
mér meiri fjarlægð. Persónumar eru ekki eins
mikið mitt mál þó að ég sé afar forvitin um for-
tíð míns fólks. Með því að skrifa um sögu fólks
af afrískum uppruna í bókunum mínum gef ég
mörgum lesendum mínum rætur sem þeir vissu
ekki að þeir ættu. Ekki að það hafi verið ástæð-
an fyrir efnisvalinu, ég skrifa bara um það sem
mig langar til að skrifa um. En það er góður
bónus að gera gagn um leið.“
Bækur Sharon Dennis Wyeth eru gefnar út af
ýmsum forlögum I Bandaríkjunum. Nánari upp-
lýsingar um þær má nálgast á heimasíðu henn-
ar, http://www.sharondenniswyeth.com/
við slegið upp
einu orði úr
henni og fund-
ið hana á auga-
bragði. Til
dæmis má sjá
ef flett er upp á
orðinu „salt-
fiskur“ að
Halldór segir
hvergi beinlín-
is að lífið sé
saltfiskur.
Setningin sem kemst næst því er úr Sölku
Völku og hljómar svona: „...en það er nú
svona að þegar öllu er á botninn hvolft þá
er lífið þó umfram alt saltfiskur en ekki
draumaríngl...“
Munu aðdáendur skáldsins geta hafa
bæði gagn og gaman af lyklinum.
Halldór Laxness
Nú eigum viö lykil að honum.
PS
Góð hugmynd
Samkvæmt titli er hugmyndin að
bókinni Skáld um skáld (sem var gef-
in bókakaupendum í Viku bókarinn-
ar) sú að láta skáld og rithöfunda
rekja áhrifavalda sína, og það er ekki
slæm hugmynd. Oft er verulega gam-
an að heyra skáld tala af örlæti um
forvera sína, og jafnvel getur það opn-
að augu manns fyrir ákveðnum sér-
kennum á skrifum þess sem rifjar
upp.
I bókinni eru líka
prýðfiegir kaflar. Til
dæmis er mjög gaman
að lesa grein Sigur-
bjargar Þrastardóttur
sem var stödd í
London þegar hún
fékk beiðni um að
skrifa greinina og
haföi ekkert bókasafn
til að leita í. Listileg er upprifiun
hennar á Söknuði Jóhanns Jónssonar
sem kemur til hennar í slitrum þar
sem hún situr á kaffihúsi í stórborg-
inni - eins og á pappírssnifsum sem
fiúka eftir götunni. Mjög viðeigandi og
í anda ljóðsins. Jóhanni hefði líkað
það.
Margir rithöfund-
anna taka verkefninu
svo að þeir eigi að
telja upp bækur sem
þeir lásu (á imga
aldri) og höfðu djúp
áhrif á þá. Það gera
til dæmis Guðrún Eva
Mínervudóttir, Jón
Kalman Stefánsson,
Óskar Árni Óskarsson og Guörún
Helgadóttir. Þessi upptalning er mjög
frjó fyrir lesandann, hann fer sjálfur
að rifia upp hvað hann las og hvenær
og hvaða áhrif það hafði. Ég á til
dæmis sjálf furðu áþekka minningu
og Einar Bragi rekur um bókmennta-
ritgerðina sem hann skrifaði, innblás-
inn, um snilldarverkið Grænklædda
bogamanninn og fékk bágt fyrir hjá
kennara sínum.
Oftar harmar þessi lesandi hvað
hann hafði vondan smekk á yngri
árum. Það er bara einn sem nefnir
Enid Blyton sem var mitt helsta lestr-
arefni árum saman. Enginn nefnir
Stefán Jónsson sem kom mér á bragð-
ið með bókmenntir. Halldór Laxness
fær flestar nefningar, sýnist mér, Þór-
bergur næstflestar og Gyrðir er núm-
er þrjú.
Vond hugmynd
Nokkrir höfundarnir
einbeita sér að eimrni
höfundi og það getur
líka verið fróðlegt. Sá
höfundur er Ármann
Kr. Einarsson í dýr-
legri grein Andra
Snæs Magnasonar, og
Stefán Máni skrifar af-
spymuskemmtilega
sjálfslýsingu frá unglingsárum með
hjálp tilvitnana í uppáhaldsbækur sínar
þá, Beðið eftir strætó og Hallærisplanið
eftir Pál Kristin Pálsson. Og Hallgrímur
Helgason verður allt í einu áttræður
nóbelshöfundur þegar hann skrifar um
Mikael Torfason - eins og hann vilji
krýna hann krónprins.
Sér á parti er grein
Sigurðar Pálssonar um
Sigfús Daðason - fórn
á altari ástar á frá-
bæru skáldi. Líka
hafði ég gaman af frá-
sögn Geirlaugs Magn-
ússonar af Degi Sig-
urðarsyni sem hann
þekkti vel og virti vel.
Auk skáldanna fá nokkrir bókmennta-
fræðingar (sem ekki eru líka skáld) að
skrifa í bókina og er erfitt að skilja
ástæðuna til þess. Þeir nálgast vitanlega
efnið frá allt annarri hlið. Skáldskapur
hefur kannski haft áhrif á þá, en ekki tU
skáldskapariðkunar eða annarra sýni-
legra hluta, og þeirra greinar, sem allar
fialla um einn höfund, em bara eins og
hverjar aðrar bókmenntagreinar eða
skólaritgerðir. Mér fannst þær skemma
heildarsvip bókarinnar þó að þær séu
eflaust góðar fyrir sinn hatt.
Upprunalega hugmyndin var góö.
Henni átti ekki að hagga.