Dagblaðið - 15.06.1976, Blaðsíða 4

DAGBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 15. JUNl 1976.
4
PRINSINN OG BÖRNIN
Þjoöloikhusíö:
LITLI PRINSINN
eftir Antonie de Saint-Exupóry
ÞýÖendur: Bríet Hóöinsdóttir og Siguröur
Pálsson
Leikstjóri: Michael Moschke
Gestaleikur frá Manonettuteatern i Stokk-
hólmi.
Ein af stóru stundunum á
fyrstu listahátíð, fyrir sex
árum, það var heimsókn
Michael Meschkes og
Marionettuleikhússins frá
Stokkhólmi. Það var ein af
þeim stundum í leikhúsinu,
sem færa áhorfanda heim
sanninn um eitthvað nýtt, nýtt
efni, vinnubrögð og úrkosti á
sviðinu, og einn þeirra atburða
undangenginna listahátíða sem
ekki hverfa úr minni manns
þótt tímar líði fram. Slíkir
gestaleikir, slíkar stundir í
áhorfendasal eru einmitt ein
meginástæða þess að vert og
rétt er að halda listahátíðir.
Það var því ekki ófyrirsynju
að maður beinlínis hlakkaði til
að sjá sýningu Marionettuleik-
hússins á listahátíð. Og
auðvitað væri ómaklegt að
segja að sýningin hafi valdið
neinum vonbrigðum: hún er
.....................
Leikhúskjallarinn:
SIZWE BANSI AR DÖD
efftir Athol Fugard, John Kani, Winston
Ntshona
Leikstjóri: Cari Mesterton
Gestaleikur frá Lilla teatern í Helsingfors.
Sizwe Bansi er nafn á
manni. En á bantúmáli er sagt
að orðin merki líka „allt
fólkið” eða „þjóðin”. Það er út
af fyrir sig einföld saga sem
sögð er í leiknum, saga
sem mætavel gæti verið dag-
sönn af fréttum og frásögnum
frá Suður—Afríku að dæma.
En hún fær í meðförunum víð-
tækara gildi, verður dæmi alls
„dauðraheimsins” sem hinn
svarti meirihluti í landinu
byggir undir ómannlegum
kynáttalögum hinnar hvítu
valdstjórnar. Það er stjórnar-
far sem skipulega stefnir að því
að raena sína svörtu þegna
hverjum snefli sjálfsvirðingar,
mannlegs virðuleika, sjálfum
réttinum að lifa eins og
maður. Leikurinn lýsir því
hvernig unnt er að lifa af slíkar
kringumstæður og hvað það
kostar.
Höfundur leiksins, Athol
Fugard, er sjálfur hvítur
maður, en samdi leikinn handa
og í samvinnu við tvo svarta
leikara. Þeir sem hafa séð hann
í frumgerð sinni lýsa áhrifa-
magni hans sterkum orðum. En
ádeilugildi leiksins liggur ekki
síst í sennileika hans, dagslegu
raunsæi frásagnarinnar af
Sizwe Bansi og afdrifum hans.
Augljós eru tormerki á til-
færslu leiksins milli tungumála
og kynþátta, inn í umhverfi og
hugtæk og falleg, einkar
aðlaðandi skemmtun jafnt fyrir
unga og aldna leikhúsgesti. En
hún er að visu öll einfaldari og
yfirbragðsminni, miklu
venjulegri brúðu-leiksýning en
Bubbi kóngur var um árið.
Það nýstárlegasta við
heimsókn Marionettuleik-
hússins í ár kann að vera sam-
vinna leikflokksins við íslenskt
leikhúsfólk og lærdómar sem af
því verða dregnir. En í þetta
sinn er leikurinn þýddur á
íslenzku, textinn fluttur af
leikurum Þjóðleikhússins,
annað „aðalhlutverk” hans
raunar skipað einum þeirra,
Sigmundi Erni Arngrímssyni í
gervi flugmannsins/höfundar.
En það er eitt aðaleinkennið á
sýningum Michael Meschkes og'
Marionettuleikhússins að hann
skipar hiklaust saman
leikurum og leikbrúðum af
allri stærð og gerðum, mikilli
leikni og tækni ljóss og lita.
Þetta fór allvel úr hendi úr
áhorfendasalnum séð, og
sýningin sómdi sér ágætlega á
sviði Þjóðleikhússins. Helst var
að vandkvæði virtust á
„samleik” leikara og brúðu,
flugmannsins og litla prinsir.s,
hvort sem um var að kenna
óvana leikarans eða áhorfanda
við þessi vinnubrögð. En Sig-
mundur Örn kom vel fyrir I
hlutverkinu sem hann flutti
með einlægni og þokka.
Litli prinsinn er indæl litil
saga, enda alkunn og vinsæl út
um allar jarðir, einnig hér á
landi í þýðingu Þórarins heitins
Björnssonar. Að óreyndu hefði
ég ætlað að Michael Meschke
færi frjálslegar með efnið,
gerði sér t.a.m. meiri mat úr
stjörnugeimnum og íbúum
hans hjá Saint-Exupéry en
raunin varð á sýningunni. Hún
auðkenndist í fyrsta lagi af
trúnaði við söguna sem leikritið
er samið eftir frekar það sé
unnið með sjálfráðum hætti
upp úr hugmyndaefni þess.
Þetta er sjálfsagt rétt og eðlileg
aðferð bæði vegna eðlisþokka
sögunnar sjálfrar og vinsælda
hennar, en hennar vegna
verður sýningin einkum
myndræn fremur en beinlínis
Sago þúsunda
upp á leiksvið þar sem allir eru
fyrirfram sammála ádeilu
leiksins á kynþáttakúgun og
apartheid-stefnu.
Lilla teatern í Helsingfors er
að vísu mikið snilldarleikhús:
það vita þeir gerla sem séð hafa
fyrri gestaleiki þess hér á landi.
Eitt aðaleinkennið á vinnu-
brögðum þess virðist hin
útfarna rækt sem þar er lögð
við alla smámuni, hvert viðvik
ieiks, og þessi nostursemi um
smáatriðin á kannski hvað
mestan þátt I hinu sérkennilega
lífsmagni sýninganna. Einmitt
þessi vinnubrögð eru leikritinu
um Sizwe Bansi lífsnauðsyn.
Það verður að vísu að segjast
eins og er að sýning leiksins
vekur ekki jafn— eindreginn,
fölskvalausan fögnuð áhorf-
andans eins og fyrri sýningar
Lilla teaterns sem hingað hafa
borist. En það var þar fyrir
aðdáanlegt hversu ljóslifandi,
nærtæka og trúverðuga þeim
Roland Hedlund og Borgari
Garðarssyni tókst að gera frá-
sögn leiksins í Leikhús-
kjallaranum um helgina.
Frásögn leiksins, segi ég —
af því að dæmigildi hans
helgast alveg af því hversu
trúlega þar tekst að lýsa manni,
segja sögu hans. Sagan af
Sizwe Bansi kann að vera
Saga þúsunda. Undir kynþátta-
lögunum er hann dæmdur ti.
vonlausrar tilveru á svonefndu
„sjálfstjórnarsvæði” negra,
bantústan, þar sem rykið sem
þyrlast á veginum er eina lífs-
markið. Einasta vonin um
mannsæmandi lífskjör fyrir
hann og konu hans og börn
liggur í því að hann komist til
borgarinnar og fái vinnu þar í
einhverri verksmiðju hinna
hvítu. Sú leið liggur í gegnum
pappírsmyllu kynþáttalaganna,
og hún er honum bönnuð.
Sizwe Bansi kemst af með því
að láta nafn sitt af hendi,
gangast upp í gervi annars
manns, hann bjargast á
stolnum skilríkjum af dauðum
manni. Þannig verður hann sú
undantekning sem sannar
regluna um líf svarta mannsins
i Suður-Afríku.
Borgar Garðarsson
lýsti Sizwe Bansi, með
einföldum meðölum að manni
virtist, þannig að maðurinn
varð alveg ljóslifandi fyrir
sjónum áhorfanda, umkomu-
leysi hans, örbirgð og vonleysi,
en líka barnslegt stolt hans,
einlægni og vonartraust á fram-
tíð sína þrátt fyrir allt. Muna
má að þegar Leikfélag Reykja-
leikræn endursögn sögunnar.
Aðferðin að efninu setur leikn-
um ansi þröng takmörk.
En innan þess ramma var að
sönnu margt fallegt, skáldlegt
og skemmtilegt að sjá í Þjóð-
leikhúsinu á laugardag. Mestur
myndrænn íburður var sem
vænta mátti í lýsingu hinna
kostulegu smástirna og íbúa
þeirra, sem prinsinn kynnist
við á leið sinni til jarðar, en
leikurinn staðnæmist sem sé
við myndræna lýsingu þessa
efnis. Þar á móti koma stjarna
litla prinsins sjálfs með eld-
fjöllunum tveimur og rósinni
fögru, og svo eyðimörkin
Sahara með flugmanni og högg-
ormi. En með þessari aðferð,
öllu látleysi sínu og þokka,
tókst líka sýningunni að höndla
og myndgera að sínun hætti
a.m.k. eitthvað af ljóðrænni
einfeldni og innileik
ævintýrisins um litla prinsinn.
Það er vonandi að sem flestir
áhugamenn um leiklist hafi
haft skímu til að sjá þessa
sýningu, allra helst með
börnum sínum. Hér var nýjung
víkur sýndi eitt af verkum Lilla
Teaterns, Leikhúsálfana eftir
múmínsögu Tove Jansons, fyrir
fjórum árum.sómdi Borgar sér
mætavel í aðalhlutverki
leiksins, gervi múmínsnáðans
sjálfs. Síðan hefur hann starfað
með Lilla Teatern um þriggja
ára skeið, og ljóst er af þessari
sýningu að vinnulag leik-
hússins hefur hentað honum
mætavel. Hitt er að vísu von-
andi að reynsla og lærdómur
Borgars úr Finnlandsvölinni
eigi brátt eftir að nýtast honum
á íslensku leiksviði, sem heima-
manni en ekki gesti eins og í
þetta sinn.
Efnið í Sizwe Bansi er ömur-
legt, leikurinn er skilrík
heimild um ómannleg ævikjör.
En sú von sem hann þrátt fyrir
allt lýsir liggur I mannlýsingum
hans, þeirri samblendni kímni
og hlýju sem auðkénnir þær I
meðförunum. Þegar Sizwe
Bansi gengur fyrir Styles
ljósmyndara í sínu nýja gervi,
Roberto Zwelinzima, kominn í
ný föt og meira að segja með
hatt, er hann ekki bara kát-
legur, ekki bara mannlegur.
Umfram allt er ljóst að hann
gefst ekki upp, að þrátt fyrir
allt er von um framtíð. Á þeirri
mynd hans hefst og lýkur
sögunni af Sizwe Bansi.
Hún er hinsvegar felld í
allýtarlega umgerð umhverfis-
lýsingar. Mest hrein og bein
skemmtun er kannski að upp-
hafi leiksins, hinum makalausu
einræðum Rolands Hedluns i
gervi Styles ljósmyndara, hins
glaðbeitta hentistefnumanns
á ferð, nýstárleg Ilfsreynsla f
leikhúsinu bæði fyrir börn og
fullorðna. Og það er einn
tilgangur og takmark lista-
hátíðar að ná til sem allra
flestra áhorfenda, endilega út
fyrir hóp reglulegra áhorfenda
og áheyrenda leiklistar, tón-
listar, myndlistar. Til þess var
Litli prinsinn mætavel fallinn.

sem kann að leika á kerfið.
Þessi þáttur leiksins auð-
kennist af þeirri léttvígu fimi
og hagleik, leikandi áreynslu-
leysi sem maður á að minnast
frá fyrri sýningum Lilla
Teaterns. Þrátt fyrir sína góðu
meiningu og samúð áhorf-
andans með skoðun og boðskap
leiksins, er óneitanlega sagan
af Sizwe sjálfum orðin dálítið
löng um það er lýkur.
En víst virðist það þversögn -
að þrátt fyrir samúð með
skoðun, aðdáun á list og tækni
leiksins skuli sýningin láta
eftir sig hálfgerða tómleika-
kennd, að samfara þakklæti
manns fyrir heimsóknina skuli
vera ósk um annað efni, eigin-
legra leikhúsinu, vinnu-
brögðum og listarstefnu þess, í
næstu heimsókn.
ÞjóðleikhútiA: Kvöld með Giselu May, 13.6.
'76.
Það var með blöndnum hug
sein ég settist i sæti mitt í Þjóð-
leikhúsinu sl. sunnudagskvöld.
Ég verð að játa að ég var
ekkert óskaplega spenntur, ég
vissi lítið um Brechtleikkonuna
Þjóðleikhúsið:
„DÁIÐ ÞÉR BRECHT"?
Giselu May, utan það að hún er
sögð besti túlkandi hans, bjóst
satt að segja við lítið skemmti-
legu kvöldi. En ég var fljótur að
skipta um skoðun. Þessi
kynngimagnaða leikkona
negldi áheyrendur sína i sætin
með flutningi sínum og túlkun
á lögum Kurt Weills, Hanns
Eislers og Pauls Dessau.
Hún talaði, sönglaði og söng,
rödd hennar lýsti ótal tilfinn-
ingum, gleði, sorg, auðmýkt,
frekju, hún var falleg, ljót,
undirgefin, háðsk, vonlaus,
hrædd, hún var ung og hún var
gömul. í hinum stutta leik-
þætti, þegar hún er að kveðja
vini og vandamenn í símanum,
var leikur hennar svo sann-
færandi að ég áttaði mig allt í
einu á því að auðvitað var
enginn hinum megin á línunni.
Rödd Giselu May er dökk og
djúp og sterk á neðra sviðinu og
er eins og lögin við texta
Brechts hafi verið samin sér-
staklega með hana í huga. Hún
syngur ekki vel, ef við miðum
við þjálfaða óperu— eða ljóða-
söngkonu, en hún syngur frá
hjartanu, og ekki get ég
imyndað mér lög þau sem hún
söng flutt á annan máta.
Röddin er ýmist rifin og tætt
eða mjúk og þýð. alltaf hljóm-
mikil og þrungin tilfinningum.
Hún ekki einasta syngur heldur
leikur og túlkar með hönd-
unum. skrokknum. augunum.
andlitsdráttunum. Breytingin
sem varð á henni er hún fór úr
gervi lífsglöðu konunnar, sem
söng um dátana, varð á einu
andartaki hin lifsreýnda
Mutter Courage, sem tapaði
öllu, og yfir í hina hræddu
gyóingakonu Judith, var stór-
kostleg. Hverju leikhúsi er
akkur i leikkonu sem Giselu
May.
Lög þeirra Weills, Eislers og
Dessaus eru skemmtileg. Þau
veita söngvaranum frelsi, en
um leið visst aðhald. stundum
er eins og söngvarinn geti valið
um nokkra tóna til að syngja,
stundum verður hann að fylgja
laglínunni nákvæmlega. Undir-
leikurinn er oft eins og n.k.
„honky—tonk” undir kaffi-
húsasöng sem veitir söng-
varanum frelsi, en oft krefst
hann samfylgdar. Ekki man ég
hvað píanóleikarinn heitir en
hann lék létt og vel var auð-
heyrt að þau eru vön hvort
öðru, Gisela May og undirleik-
arinn. Hafi Gisela May þökk
fyrir komuna, og eins og kynnir
kvöldins, Thor Vilhjálmsson,
sagði, megi okkur auðnast að fá
hana aftur.
Tónlist
1«