Dagblaðið - 15.06.1976, Blaðsíða 11

DACiBLAÐlÐ — PKIÐ.IUDACUK 15. JUNÍ 1976._____
GRÆNLENDINGAR EIGA VIÐ
NÆGILEGA MIKIL VANDAMÁL
AÐ STRIÐA — Olíuiðnaðurinn ó eftir að auka enn ó þau
Olíuiðnaðurinn er íhaldssöm Iðnaðargrein par sem menn vilja
heldur flytja inn hæfan og menntaðan vinnukraft en að mennta
upp þá sem fyrir eru. Þetta á eftir að auka bilið milli Dana og
Grænlendinga enn meira.
Eitt tæknilega bezt búna bor-
unarskip heimsins er nú á leið
til Græniands. Ákvörðunar-
staðurinn er ákveðinn, um 120
km undan vesturströnd Græn-
lands, úti fyrir mynni Syðri-
Straumfjarðar. Fyrstu boran-
irnar hefjast í þessum mánuði
og hafa félagsfræðingar spáð
verulegum breytingum á þjóð-
og viðskiptalífi í Grænlandi.
Ef ekki verður að gert snar-
lega, segja þeir, getur mikill
harmleikur átt sér stað.
Hin skyndilega hækkun á
olíuverði árið 1973 varð til þess
að flýta mjög fyrir oliuleitinni
við Grænland. Töluverðrar
bjartsýni gætir hjá kunnáttu-
fólki á þessu sviði um að eitt-
hvert magn olíu kunni að
finnast strax á þessu ári en
fyrstu boranirnar hefjast í
þessum mánuði, eins og áður
sagði.
Umræðan um tilvist
olíulinda við Grænland hefur
aðallega snúizt um þjóðhagsleg
og efnahagsleg vandamál og
um leið hagnaðinn af því að
vera óháðir öðrum löndum með
orkugjafa.
Þannig er augljóst, að enginn
— og jafnvel ekki Danir sjálfir
— hefur velt fyrir sér þeim
vandamálum sem tilvist olíu-
linda kann að hafa fyrir hvern
einstakan Grænlending og
grænlenzkt þjóðfélag í heild.
Tilgangurinn helgar greinilega
meðalið.
Þessi afstaða er augljóst fram-
hald af þeirri stefnu Dana, að
kanna ekki til hlítar hvaða
áhrif sú tækni- og efnislega
þróun, sem abbað hefur verið
upp á Grænlendinga, að þeim
forspurðum, hefur haft.
Þessi þróun hefur verið það
ör, að Grænlendingarnir hafa
hreint ekki haft tækifæri til
þess að fylgjast með, hvorki í
hugsunarhætti né tilfinning-
um.
Enn hefur litið verið gert til
þess að þróa þessa hlið málsins
á viðeigandi hátt. Það gru
Danir sjálfir, sem skipulagt
hafa uppbyggingu hins nýja
Grænlands, á meðan Grænlend-
ingar hafa horft á eins og við-
undur.
Hefðu Grænlendingar verið
hafðir með í ráðum frá upphafi
væri líklegra að samruni þeirra
við nútímann hefði verið eðli-
legri og ekki eins mikill
munur á fortíð þeirra og nútíð.
Þjóðfélagið hefði verið meira
í þeim anda er Grænlendingar
þekkja en ekki eins og nú, af-
bökuð spegilmynd af dönsku
samfélagi, — þjóðfélag og um-
hverfi, sem Grænlendingarnir
þekkja ekki og eru utanveltu í.
Þetta „þróunaráfall" setur
greinileg merki á þjóðfélagið í
dag. Þar er áfengisnotkun mest
á hvert mannsbarn í heiminum,
glæpir, ofbeldisverk, vandamál
barna og unglinga og önnur
éinkenni samfélagssjúkdóma
hafa nú gert vart við sig í æ
ríkari mæli. Þessi merki
mannlegs, útigangs eru mjög
greinileg í stórum hluta þjóð-
féiagsins, en eru t.d. afmörkuð
við minni hópa í Danmörku.
Viðkvœmt þjóðfélag
Þjóðfélag það, sem nú á að
drekkja í olíu og peningum, ef
vonir manna i Danmörku
rætast, er á ákaflega viðkvæmu
stigi. Enn hefur það ekki náð
sér eftir að hafa verið kynnt
fyrir nútímanum í einni andrá
og hefur því ekki náð fótfestu.
Oiiuiðnaðurinn á eftir að
hafa mikil áhrií í öllum
greinum þjóðfélagsiris. Ef frá
eru talin jákvæð áhrif aukins
fjármagns og atvinnu verður
að gera ráð fyrir því að mis-
ræmi það er ríkir í samfélag-
inu kunni að aukast enn frekar.
Það er aðeins spurningin hvað
leggja beri áherzlu á í þessu
sambandi.
Misheppnað atvinnulíf
Ein af aðaluppistöðunum i
ríkjandi stefnu í Grænlands-
málum stjórnarinnar hefur
verið að koma á fót atvinnuveg-
um, sem stæðu undir sér fjár-
hagslega og gætu þannig komið
á jafnvægi í þjóðfélaginu. Þetta
hefur ekki tekizt. Útflutningur-
inn nægir aðeins fyrir um 10%
af öllum vörum og þjónustu er
kaupa verður erlendis frá.
Búast menn nú við því að
töluverður halli verði á útflutn-
ingi fisks þrátt fyrir allt það
fjármagn og tækni sem sett
hefur verið í iðnaðinn. Og
vilji menn reyna að gera danskt
fjármagn og vinnuafl óþarft
verður að skapa nýja iðnaðar-
grein sem komið getur í
staðinn. Það má segja að hér
gæti olíuiðnaðurinn komið í
staðinn þar eð hann á eftir að
gefa af sér tekjur vegna
greiðslna fyrir olíuleyfi og
getur auk þess veitt Grænlend-
ingum ýmiss konar þjónustu.
Grænlendingar hafa auðvitað
enga möguieika á því að hag-
nýta oliuiðnaðinn sjálfir þar eð
þeir hafa ekki fjármagn né
tæknilega þekkingu til þess því.
þar er aðalatvinnuvegurinn
fiskveiðar og nýting sjávarafla.
Hins vegar myndi tilkoma
slíks iðnaðar í tækniþróuðu
þjóðfélagi valda því að at-
vinnuvegirnir myndu græða á
því að sjá oliuiðnaðinum fyrir
vörum og þjónustu. En eins og
áður segir hafa Grænlendingar
enga möguleika á slíku.
Það er heldur ekki auðvelt
verk að komast inn á olíumark-
aðinn. Stórfyrirtækin í olíuiðn-
aðinum halla sér frekar að
þeim borunarfyrirtækjum sem
eiga sér langa sögu innan grein-
arinnar.
Stórlega mismunandi
laun
Olíuiðnaðurinn mun því
valda ýmsum vandamálum inn-
an þess atvinnulífs, sem fyrir
er i landinu, þar eð búast má
við þvi að laun i oliuiðnaðinum
og þeim byggingar- og þjón-
ustugreinum, sem tengd verða
honum, verði mun hærri en í
öðrum greinum sem mun hafa
það i för með sér að flestir
iðnaðarmenn og aðrir fag-
lærðir munu hópast þangað.
Kostnaður við húsabyggingar
og framkvæmdir á öðrum
sviðum mun þvi stóraukast og
einnig við þau fyrirtæki sem
þó hafa sinnt útflutningi að
einhverju leyti fram til þessa.
Það kemur svo niður á verði
útflutningsvaranna.
Dönsk yfirróð
önnur óheillavænleg þróun
hinnar viðurkenndu stefnu i
málefnum Grænlands er hinn
mikli þáttur Dana í atvinnulif-
inu. Þetta má sjá af því að enda
þótt Danir séu ekki nema 20%
íbúa sitja þeir að 33% allrar
atvinnu, þéna 50% af heildar-
tekjunum og eiga 70% af einka-
fyrirtækjunum. Þetta eykur
aðstöðumuninn milii Græn-
lendinga og Dana og verður án
efa til þess að minnka mögu-
leika Grænlendinga til þess að
ná sér á strik í framtíðinni.
Danir og fyrirtæki þeirra
hafa haft vit á því að verða sér
úti um tiltölulega hagkvæm
rekstrar- og uppbyggingarlán
fyrir atvinnufyrirtæki. Sama
sagan verður án efa uppi á ten-
ingnum er uppbygging oliuiðn-
aðarins hefst og enn sem komið
er hefur enginn sýnt því áhuga
að gera Grænlendingum jafn-
hátt undir höfði.
Þeir virðast þvi enn einu
sinni verða að standa afsíðis og
fylgjast með uppbyggingu nýs
þjóðfélags, án þess, að fá að
vera virkir þátttakendur í
þeirri þróun.
mjög einhæf og 85% af land-
búnaðarframleiðslunni eru
afurðir af nautgripum og
sauðfé.
Auðlindir landsins, úthag-
inn, eru nýttar á sama grund-
velli og auðlindir sjávarins, þ.e.
sameignargrundvelli. Úthaginn
ber þess greinileg merki.
Erfitt mun reynast að hrekja
það setn hér að framan «r rakið.
enda hefur svo oftlega verið
klifað á því í fjölmiðlum að
óþarft ætti raunar að vera að
endurtaka það hér.
Hver er þá sú framtíð sem
við okkur blasir? Sjávarút-
vegur hefur alltaf fram á
þennan dag verið burðarás
efnahagslifsins. Allt
þjóðfélagið hefur tottað
sjávarútveginn og reytt af
honum hvern eyri sem hann
hefur aflað i þjóðarbúið.
Abyrgir aðilar hafa tjáð mér
að nú séu meira en 90% líkur
fyrir því að þorskstofninum
verði útrými, við séum nú
þegar orðnir of seinir til þess að
grípa til virkra stjórnunar-
aðgerða þorskstofninum til
bjargar, en þorskurinn einn
stendur undir helmingnum af
heildarútflutningsverðmæti
sjávarafurða. Allt tal um veiðar
á úthafsrækju og úthafskarfa,
grálúðu, skarkola og fleiri
Kjallarinn
Reynir Hugason
tegundum er hreinir loft-
kastalar því bæði er, að það
magn sem unnt verður að veiða
af þessum tegundum er svo
lítið í samanburði við það magn
sem veiða mætti úr þorsk-
stofninum miðað við rétta
nýtingu og einnig er arðsemi
þorskveiða margfalt meiri en
arðsemi veiða á öðrum
tegundum.
Orkukostnaður er orðinn það
stór liður í rekstri fiskiskipa að
hann getur einn sér verið
ráðandi um það hvort borgar
sig að gera út á veiðar á
ákveðnum tegundum fisks eða
ekki. Útlitið er því ekki bjart í
sjávarútvegi, nema þá að
kraftaverk gerist.
Vart er hægt að hugsa sér að
landbúnaður taki við því hlut-
verki sjávarútvegsins að verða
burðarás islensks efnahagslífs,
nema að lífskjörin í landinu
verði færð niður mjög
verulega. íslendingar byggja
efnahagslega afkomu sina að
verulegu leyti (um 80%) á því
að selja hráefni til mat-
vöruframleiðslu úr landi og
kaupa í staðinn fullunnar
iðnaðarvörur af iðnríkjunum.
Landbúnaðarafurðir hafa um
margra ára skeið verið fluttar
út á hálfvirði miðað við verð á
innlendum markaði. Ef flytja
ætti út landbúnaðarafurðir til
þess að mæta minnkuðum út-
flutningi á sjávarafurðum yrði
því að færa lífskjörin í landinu
niður til samræmis við minni
arðsemi Iandbúnaðar. Land-
búnaður getur því ekki, miðað
við núgildandi verðlag á land-
búnaðarvörum í heiminum,
borið uppi blómlegt efnahagslif
á Islandi.
Iðnaður er eins og áður segir
þróttlítill og févana og,
tækniþekking er talin vera af
skornum skammti. Með þessi
atriði i huga halla stjórn-
málamenn sér gjarnan að er-
lendum auðfélögum og gera við
þau samninga um að reisa hér
stóriðjuver af ýmsu tagi.
Stjórnmálamönnum dettur
ekki einu sinni í hug að hafa
samráð við stofnanir iðnaðarins
eða samtök hans um val á
heppilegum stóriðjuverk-
efnum.
íslenzkur iðnaður hefur
verið sniðgenginn af
þjóðfélaginu og stuðningur við
hann af hálfu rikisvaldsins
hefur verið svo takmarkaður að
ekki tekur þvi að vera að nefna
þann stuðning á nafn.
Nýjum og flóknum vanda-
málum verður að mæta með
nýjum aðferðum þar duga ekki
smávægilegar tilfærslur eða
lagfæringar. Islenskur iðnaður
getur eflst mjög verulega á
næstu árum ef rétt er haldið á
spöðunum. Þótt umtalsverð
tækniþekking sé yfirleitt ekki
fyrir hendi hjá íslenskum iðn-
fyrirtækjum eigum við þó
tiltölulega mikið af mjög vel
tæknimenntuðum mönnum,
sem þó skortir í flestum
tilfellum starfsreynslu, vegna
þess að þeir hafa ekki fengið
tækifæri til þess að beita tækni-
þekkingu sinni í þágu íslenskra
iðnfyrirtækja. Ef þjóðin ætlar
íslenskum iðnaði stærra
hlutverk I framtíðinni en hann
hefur nú þarf fleira til að
koma en smávægilegar lag-
færingar á söluskattsreglum
eða bætt lánaaðstaða.
Islenskum ráðamönnum
virðist hafa skilist á undan-
förnum árum að iðnaðurinn
þarf virkan stuðning ef hann á
að hafa möguleika á að eflast.
Sá skilningur er því miður
enn þá aðeins i orði en ekki á
borði.
Reynsla undanfarinna ára
sýnir okkur að fremur er
ólíklegt að byltingarkenndar
breytingar verði á viðhorfum
ráðamanna gagnvart upp-
byggingu islensks iðnaðar
enda hefur stefna þeirra gagn-
vart iðnaðinum verið bæði
fálmkennd og reikandi og
flestar aðgerðir þeirra því
komið iðnaðinum að litlu haldi.
I ljósi alls þessa virðast því
íslendingar einungis eiga um
eina leið að velja til þess að
halda uppi þeim lífskjörum
sem nú eru i landinu, en sú leið
er að totta auðlindina suður á
Miðnesheiði.
Hvernig væri til dæmis að
innheimta leigugjald af Banda-
ríkjamönnum í formi fjárhags-
legs og tæknilegs stuðnings við
uppbyggingu öflugs iðnaðar á
Islandi?
Re.vnir Hugason
verkfræðingur.